Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Gedenkwaardigheden van Socrates, door Xenophon, uit het Grieksch vertaald, door Mr. J. ten Brink, Hoogleeraar te Groningen. Te Groningen, bij J. Oomkens. 1819. In gr. 8vo. 372 Bl. f 3-12-:

De Hoogleeraar ten brink geeft hier eene volledige Vertaling der Gedenkwaardigheden van Socrates, waarvan hij drie Boeken in het Vaderlandsch Magazijn bij warnars, en de twee eerste Hoofdstukken van het vierde in ons Tijdschrift voor 1812 had doen plaatsen. Deze Vertaling is met die vlijt en die kunde, welke den Heere ten brink eigen zijn, bearbeid, en op deszelfs gewone wijze met aanteekeningen onder den tekst verrijkt. Wij hebben dus hier weder eene gewigtige bijdrage tot de kennis der oude Letterkunde in ons Vaderland, ook ten behoeve van Ongeleerden, die echter minnaars van beschaasde en nuttige lectuur zijn. Wij juichen al dergelijken arbeid van harte toe, en behooren geenszins tot dezulken, die de Hoogleeraar in zijn Voorberigt schijnt te bedoelen, welke de Vertalingen der Ouden in de lands-

[p. 173]

taal beschouwen, als de beoefening der oude Letteren tegenwerkende. De voortreffelijkste kenners der oude Letteren in andere landen hebben zich met dien arbeid onledig gehouden; Duitschland, Engeland, Italie en Frankrijk bezitten klassieke Vertalingen der Grieken en Latijnen, onder welke het (uit vele) genoeg zal zijn voss, larcher en cesapotti te noemen. Alleen in ons Vaderland heerscht (bij sommigen) het vooroordeel, alsof Vertalingen schadelijk waren voor de oude Letterkunde. Hoewel nu geene Overzetting nog immer haar Oorspronkelijk bereikt heeft, (en men dus in zoo verre zou kunnen zeggen, dat Ongeletterden slechts een gebrekkig denkbeeld van de oude Schrijvers daardoor bekomen kunnen) zal echter eene goede Vertaling altijd nog veel overlaten, hetwelk voor verstand, geest en hart nuttig en aangenaam is. Dit is voornamelijk bij het uitmuntende werk van xenophon over sokrates het geval, 't welk regt eigenlijk een handboek is voor alle standen der Maatschappij, om hun te leeren, hunne pligten omtrent God, den Naasten, de Maatschappij en zichzelve op de gemakkelijkste en beste wijze te vervullen, en in zoo verre nog boven de, anders ook voortrefselijke, (en, wat stijl, voordragt en geleerde kundigheden betreft, nog meer uitslekende) Zamenspraken van plato voor eene Vertaling geschikt is. Deze toch onderstellen reeds veel meer bekendheid met de Geschiedenis, Godenleer, Zeden en Gewoonten van Griekenland, vooral met den toestand der Wijsbegeerte in dat land, en zouden dus verbazend omslagtige Noten vereischen, om dezelve aan Ongeletterden volledig bekend en tevens smakelijk te maken. Wij zeggen dit echter geenszins, om den Heer ten brink van zijne voorgenomene en in de Voorrede aangekondigde Vertaling van eenige stukken uit plato terug te houden; hij heeft zijne bevoegdheid daartoe reeds in eene fraaije Vertaling van den Krito en de Apologie van Socrates aangetoond. Maar wij twijfelen niet, of hij zal met ons erkennen, dat deze twee stukken ook de meest algemeen verstaanbare zijn, en die met xenophon's werk de meeste overeenkomst hebben. Tot verstand van den Phaedrus, het Symposion, en het streng wijsgeerige gedeelte van den Phoedon, zullen er minder kritische, dan wel zakelijke Noten voor den Nederlandschen Lezer vereischt worden. De Heer ten brink heeft deze laatste in dit Werk wel niet geheel achterwege gelaten, maar toch nog al iets ondersteld, waarop de ongeleerde Lezer (dien

[p. 174]

hij zich altijd voorsteilen moet) stmten zal, b.v. waar xenophon gewag maakt van het ter dood brengen der tien Veldheeren, onder welke de jonge perikles was, en tegen wier onschuldige verooideeling sokrates alleen zich verzette. (Zie bl. 13.) De Vertaler heest hier eenvoudig verwezen op de Redevoering van luzac over sokrates, als Burger beschouwd, die toch alle Lezers van zijn Boek niet terstond bij de hand zullen hebben. Waarom dan niet liever kortelijk dit geval hier verhaald? Over de Grieksche mannenliefde, en in hoeverre die te Athene op de Sokratische wijze edel, maar volgens de verbasterde volkszeden verfoeijelijk was, (in spijt van solon's wetgeving, die dezelve, nog ten tijde van de laatste dagen der Republiek, met eerloosheid straste) had men bij bl. 25 ook wel een woord kunnen zeggen. De Vertaler zegt, om het ons vreemde der zaak, hierin niet te willen uitweiden. Dit zou juist eene reden zijn, om er al in uit te weiden: want nu moet de raauwe melding der zaak (die wel een weinig in de vertaling had kunnen verzacht zijn) den onbedrevenen verbazend vreemd doon opzien. Het spreekt van zelve, dat de vermelding van een zoo teeder onderwerp, wanneer men dat wilde ophelderen, de uiterste kieschheid in de uitdrukkingen voorschreef. Zoo wenschten wij ook wel, dat de geleerde Overzetter de aanhalingen uit Schrijvers, die bijna hetzelfde met xenophon gezegd hebben, - aanhalingen, die nu en dan voorkomen, en waarvoor wij hem dank verschuldigd zijn, - nog wat meer had uitgebreid; waatoe hem zelfs de Heilige Schrist nog op meer dan ééne plaats had kunnen dienen. Zoo is het onmogelijk, bij de bekende plaats uit hesiodus, (aangehaald in het eerste Hoosdstuk des tweeden Boeks) niet aan eene dergelijke uitspraak van onzen Zaligmaker te derken, waarbij de weg ten verderve ook als gemakkelijk en breed, die ter deugd als moeijelijk en steil wordt voorgefteld. Misschien heeft de Vertaler geaarzeld, te vele Noten onder den tekst te plaatsen, en dus het Boekdeel te verzwaren; maar het komt ons, onder verbetermg, voor, dat een vrij groot aantal zijner kritische Noten, die toch alleen voor Geleerden bestemd zijn, welke geene Vertaling zullen raadplegen, hadden kunnen achterwege blijven. Dezelve bewijzen zekerlijk de belezenheid des Vertalers, maar doen, om de gezegde reden, minder nut. Iets geheel anders is toch eene kritische uitgave van eenen ouden Schrijver, en eene

[p. 175]

overzetting van denzelven in de volkstaal, waarbij men wel niet minder van de beste hulpmiddelen gebruik maken, maar dezelve zoo niet ten toon spreiden moet, als b.v. in de lange Noot op bl. 171, 172.

Wij keuren het zeer goed, dat de Heer ten brink het gedurige ἔΦη en Φάναι weggelaten, en aan de personen zelve, bij wijze van zamenspraak, hunne redenen in den mond gelegd hceft. Hier, en op meer plaatsen, toont de Hoogleeraar, dat hij, zonder tot het ongepaste moderniseren der Ouden te vervallen, zeer goed weet te geven en te nemen, en de spreekwijzen en wendingen der Grieksche taal met dergelijke Nederduitsche, te verwisselen. Dus heeft hij, naar ons inzien allergelukkigst, het εῖ μὴ τι δαιμόνιον εἴη. (Iste Boek, 3de Hoofdst. bl. 47.) vertaald door: menschelijkerwijze gesproken, namelijk: zoo er geen beletsel van den kant der Godheid is. Misschien zou men ook kunnen zeggen, volgens de spreekwijze, die men nog wel onder ons hoort: zoo het God belieft; maar dit had minder in den zamenhang gevoegd. Zou de wijze sokrates, of liever de vrome xenophon, hier niet nog een blijk vertoonen van het aloude volksgeloof, dat zoo menigmalen bij herodotus voorkomt, dat de Goden nijdig zijn op het ongestoorde geluk der menschen?

Wij zullen nu verder in geene bijzonderheden treden: in een Werk van zoo vele verdiensten zou het vitzucht verraden, angstvallig naar feilen te zoeken. Wij hebben eenige stukken der Vertaling met het Oorspronkelijke vergeleken, en doorgaans getrouwheid en juistheid met ongedwongenheid en kennis aan den aard onzer taal vereenigd gevonden; zoodat wij dit Werk, als den Vertaler van xenophon's Krijgstogt van Cyrus geenszins onwaardig, en door deszelfs inhoud nog meer algemeen nuttig, gerustelijk aan onze Lezers kunnen aanbevelen, als een der beste huisboeken, waaruit men leeren kan, hoe verre de onverlichte Rede het in deugd en Godsdienst kan brengen, (zoo de God en Vader aller menschen niet misschien zich meer bepaaldelijk dezen edelen Griek hebbe aangetrokken, hem voorgelicht, en eenen waren Schutsgeest, een δαιμὁνιον, toegezonden, die zijne ziel verlichtte, en hem in de waarheid leidde.)

Mogt een onzer veelvuldige Taalgeleerden ons ook eens op een der vele voortreffelijke zedekundige slukken van plutarchus vergasten; een schat, die thans voor de onge-

[p. 176]

leerde wereld geheel begraven ligt, en toch zoo overwaardig was, algemeen bekend te worden! - De Heer ten brink vooral gelieve hierover eens na te denken. Het Grieksch is zoo sraai niet; maar de zaken - dit durven wij zeggen - zijn niet minder schoon.