Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1821

Prijsverhandeling over den omvang en de imigting van het onderwijs in de openbare en Armenscholen, vergeleken met dat volgens de Bell-Lancastersche leerwijze; door P.H. Görlitz, Onderwijzer in de Fransche School van het Rotterdamsche Departement der Maatschappij: Tot Nut van 't Algemeen. Te Rotterdam, bij A. May van Vollenhoven. 1820. In gr. 8vo. 133 Bl. f 1-8-:

De prijsvraag der Maatschappij Tot Nut van 't Algemeen en de door dezelve bekroonde verhandeling van den Heer visser over dit onderwerp zijn bekend; maar de uitnoodiging en medewerking van Hoofdbestuurders van gezegde Maatschappij, waarvan de voorrede melding doet, zijn genoegzaam bewijs, dat daarom deze arbeid van den kundigen görlitz niet overbodig kan gerekend werden. De aard van het werk brengt van zelve mede, dat het wel het meest belangrijk is voor hen, die zich met het schoolonderwijs bezig houden of tot hetzelve in betrekking slaan, enin het bijzonder tot het onderwijs in talrijke scholen en geslichten van liefdadigheid ten behoeve der minvermogende jeugd; evenwel verdient het ook meer algemeene opmerking, en is voortreffelijk geschikt ter overtuiging, dat niet alles, wat bij den vreemden met veel ophef wordt aangemeld als nieuw en voortreffelijk, daarom dadelijk ook als nieuw en voortrefselijk voor den Nederlander moet worden gerekend, en zoo veel ophefs ook hier te lande verdient. Vele honderden van kinderen te gelijk te kunnen onderwijzen, met zeer geringe of niet noemenswaardige kosten, duizend kinderen door éénen schoolmeester, klinkt schoon en aannemelijk; en daarbij dan nog voor de zedelijkheid zulk eenen verbazenden en algemeenen invloed te bewerken, als de brommende losspraken opgeven, is allergewenschtst. Maar, indien reeds hier te lande te dezen op eene andere en betere wijze gezorgd is, en ook het aantal der volstrekt van onderrigt verslokenen niet zoo

[p. 177]

talrijk is als elders, en misschien ook voorheen bij ons; als daarenboven bij ons minder mechanisme heerscht, maar de verstandelijke vermogens eigenaardig zeer veel meer door en bij het onderwijs ontwikkeld worden, en de zedelijke vorming wel het allerminst wordt veronachtzaamd, - wie zal het ons dan ten kwade duiden, dat wij van het nieuwe en vreemde slechts zooveel overnemen, als het bij ons reeds oude en goede een weinig nog verbeteren kan? Dit is het gevoelen en de bedoeling van den schrijver dezer verhandeling, wiens gegevene aanwijzingen en wenken voor de inrigting van onze openbare en armenscholen allezins goed en doelmatig schijnen; terwijl hij verklaart, niets hier te hebben opgenomen, wat niet ergens in eene hem bekende school voorhanden, en aldaar beproesd bevonden is, terwijl hij almede ook daarvan nog veel achterwege liet, zoodra hem de toepassing van hetzelve twijfelachtig voorkwam op eene school van het grootst mogelijk aantal leerlingen, die met de minste kosten en in den kortsten tijd moeten onderwezen worden.

De verhandeling is duidelijk en geleidelijk gesteld: na eene korte inleiding, onderzoekt de 1fte afdeeling, tot hoe ver het onderwijs in de bedoelde scholen zich volstrekt noodzakelijk uitstrekken moet; en of het voor- of nadeelig zij, wanneer hetzelve zich tot hoogere kundigheden uitstrekt. - Wij twijfelen geenszins, of bij zijne beantwoording van dit onderzoek vindt de schrijver algemeenen bijval; en wij willen te dezer gelegenheid nog opmerken, dat, bijaldien het kosteloos onderrigt in de armenscholen tot zoodanig eene hoogte wordt voortgezet, dat de slechts matig bemiddelden uit den burgerstand de kosten van soortgelijk onderrigt voor hunne kinderen niet kunnen dragen, het eene treurige belooning voor hunne regtstreeksche of zijdelingsche bijdragen tot instandhouding van zoodanige scholen worden zal, dat zij hunne voor het overige naarstige en brave kinderen, na voltooijing der opvoeding, zien achteruitgezet in de maatschappij voor dezulken, die het in kundigheden, mede door hunne liefdegaven verkregen, verder bragten, en, aan mindere behoeften van jongs af gewend, den koopman enz. voor ongelijk minder loon kunnen dienen. Bij een volgend geslacht alzoo zijn de kinderen, die thans tot den middelstand behooren, daar zij niet voort kunnen komen door hetgeen zij slechts konden leeren, de voorwerpen der milddadigheid. Wij vernamen reeds zoodanige klagren. Onzes inziens moet de armen-

[p. 178]

school den knecht, den handwerksman opleveren en vormen; en het algemeen en hooger onderwijs in iedere burgerschool, voor hen, die betalen; zoo min kostbaar te maken als mogelijk is, door toelagen aan onderwijzers, en het houden van de onderwijzers bij hunnen pligt, is inderdaad eene zaak van zeer groot belang. Eene school, waar het kind betaalt, moet in allen gevalle, wat het wetenschappelijk onderrigt betreft, praeferent blijven boven de beste armenschool, of men keert de orde in de maatschappij om, en benadeelt den man, die zijn eigen brood eet, en zich zoo lang mogelijk van het ontvangen van aalmoezen onthoudt, in zijn dlerbaarst belang, het belang zijner kinderen. Est moâus in rebus, sunt certi denique fines, cet. Sapienti sat. - De 2de afdeeling behandelt de leerwijze. § 1. In het lezen, schrijven, rekenen, en zingen. § 2. De schoolorde en de onderwijzers. § 3. Het materiele der schoolinrigting, enz. Ten slotte wordt de plattegrond voor zulk eene school geschetst, de noodige aanwijzingen daarbij gegeven, en tevens het modèl van een dagof weekregister der school. Gedurig wordt bij alles op de Bell-Lancastersche scholen het oog gehouden. Gaarne nemen wij te dezen des schrijvers opwekking over: ‘Erkennen wij dan nogmaals het goede, dat in de Bell-Lancastersche schoolinrigting gevonden wordt; achten wij derzelver stichters hoog, en stemmen wij toe, dat zij den dank verdienen der gansche Britsche natie, dewijl zij den grond gelegd hebben, om het volksonderwijs, aldaar zoo diep gezonken en verwaarloosd, te verbeteren en te spraak te brengen: - doch gevoelen wij ook onze eigene waarde; zijn wij er trotsch op, dat onze schoolverbetering, de vrucht van zoo veel jaren arbeids, de hunne overtreft in alles, waar het aankomt op de gezonde begrippen van een volksonderwijs; wenschen wij, dat het betere onder ons, uit overdrevene zucht tot navolging, of uit verkeerd begrip en verkeerde toepassing, niet verwisseld worde met het ondoelmatige, dat wij, reeds voorlang, trachten te weren of uit te roeijen, en dat Vorst en volk nog lange mogen wedijveren in de verbetering van het onderwijs en de opvoeding der jeugd.’

Dit ééne nog: het onderwijs, de gelegenheid daartoe voor de armenkinderen, kome hoe langer hoe meer overal op eenen vasten voet; maar dat wij inmiddels het oog in dezen vestigen op het verzuim onder den Franschen dwang: wij konden misschien wel steden en plaatsen aanwijzen, waar,

[p. 179]

jaren aaneen, het vroegere, hoe gebrekkig dan ook, onder dien dwang geheel vernietigd werd. Voor het intusschen reeds de schooljaren ontwassen geslacht ware toch ook nog wel iets, misschien nog wel veel, te doen.