Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

[p. 591]

Scheikundig onderzoek van den Armenischen Bolus (Bolus Armena);
door den Heer Wiegleb.

§. 1. Men heeft den Armenischen Bolus gewoonlyk onder de Talk-aarden, of onder de lighaamen, welker voornaam bestanddeel Bitter-aarde is, gerangschikt, waartoe waarschynlyk deszelfs smeerachtige zachtheid aanleiding gegeven heeft. De waarheid hiervan door proeven te onderzoeken, achtte ik de beste wyze om ter zekerheid te geraaken.

§. 2. Ten dien einde nam ik eene Once van dezen Bolus met eene gelyke hoeveelheid gezuiverd plantaartig Loogzout, deed dit wel ondereen wryven, en in een smeltkroes een uur lang gloeiend houden. Hierdoor werd deszelf roode kleur in eene grauwachtige veranderd. Na dat alles koud geworden was, deed ik de stof fyn wryven, en met overgehaald water van alle Zoutdeelen bevryden. - By het onderzoek dezer Zout oplossing kon ik niets van eenige ontbonden aarddeelen ontwaar worden.

§. 3. Op deze dus bereide en wederom gedroogde aarde, goot ik twee Oncen sterk Vitrioolzuur, en liet al het overtollig Zuur 'er op nieuw, tot dat de stof bezon te gloeijen, van uitbranden. Het overblyfzel deed ik fyn wryven, en herhaalde reizen met overgehaald water afwasschen, tot dat het water 'er smaakloos afkwam. Dit vocht had eene geele kleur en een sterken Aluin-smaak. Ik liet het afzonderlyk bewaaren.

§. 4. Dewyl ik echter bemerkte, dat het aardagtig overblyfzel deszelfs roode kleur nog eenigzins behield, en dus nog niet ten vollen gescheiden moest zyn, werd het nog eens met twee Lood zuiver Plant-Loogzout gemengd en gebrand. Hierdoor verdween de roodheid geheel, en het scheen als of de stof wilde smelten. Ik liet het derhalven ten eersten uit de kroes neemen, fyn wryven, en weder met gedestilleerd water afwasschen. Dit water zag 'er, eenige dagen lang, troebel uit, en het bleek reeds hierdoor, dat het Loogzout met eenige aarddeelen verbonden moest zyn. Eindelyk kon het toch van de aarddeelen door doorzyging gescheiden worden, waardoor men tevens alle Zoutdeelen uit de aarde afwaschte. Ik bewaarde deze Loog tot nader beproeving.

[p. 592]

§. 5. De hierby overgebleven aarde, gedroogd zynde, woog 2 Drachmen 44 Greinen; hier op goot ik 6 Drachmen sterk Vitrioolzuur, en haalde 'er het overtollig Vitrioolzuur met eene maatige hette weder af. Het overblyfzel fyn gewreven en met overgehaald water uitgeloogd zynde, zag 'er zeer wit uit, en woog, na het droogen en uitbranden, 2 Drachmen 2 Greinen, en bestond uit Kiezel-aarde. De doorgezygde Loog werd tot verder onderzoek bewaard.

§. 6. Ik nam vervolgens het eerste afspoelzel, dat met Vitrioolzuur bereid was (§. 3.), en goot 'er eene oplossing van phlogistisch Loogzout by, zo lang 'er zich een blaauw neêrplofzel vertoonde. Na dat het zelve gezonken was, werd het door papier afgescheiden, uitgewasschen en gedroogd. Het woog, in deszelfs blaauwkleurige gedaante, 96 Greinen, maar, na uitgebrand te zyn, 48 Greinen. De Loog, tot dit nederploffen gebezigd, bevatte, volgens een te vooren gemaakt onderzoek, 19½ Greinen Yzerblaauw, of 9¾ Greinen Yzerstof, dat door den Zeilsteen getrokken werd. Dit van het opgegeven gewicht afgetrokken, blyft de eigenlyke hoeveelheid Yzerdeelen nog 38¼ Greinen.

§ 7. Uit de Loog, die hiervan afgezygd was en de helderheid van water had, deed ik, met eene oplossing van zuiver Plant-Loogzout, alle aarddeelen, onder eene zeer witte gedaante, nedervallen, deed dezelve schoon uitwasschen, droogen en uitbranden. Het was eene wezenlyke Aluin-aarde, en woog 1 Drachme en 33 Greinen.

§. 8. Thans beproefde ik ook de Alkaline Loog, die na §. 4. nog overig was. Na 'er Vitrioolzuur by gedrukt te hebben, vertoonde zy zich als eene oplossing van Kiezel-aarde. Het had naamlyk de gedaante van doorschynende Styfzel. De daar uit verkregen Kiezel-aarde woog, na uitgewasschen, gedroogd en gegloeid, te zyn, 3 Drachmen 4 Greinen.

§. 9. Ook de tweede uitlooging met Vitrioolzuur (§. 5.) bevatte Yzer, gelyk ligt te vermoeden was. Vooreerst verkreeg ik, na de te vooren gemelde behandeling, 24 Greinen Yzerblaauw, dat, na uitgegloeid te zyn, 13 Gr. bedroeg. Uit de overblyvende Loog werden vervolgens nog 22 Greinen Aluin-aarde gescheiden, die na het uitbranden nog 14 Greinen woog.

[p. 593]

§. 10. De Bestaandeelen van ééne Once Armenischen Bolus waren dus, volgens deze bewerkingen,

Kiezelaarde 5	Drachmen 6	Greinen (§. 5 en 8.)
Aluinaarde 1	- - 47	- - (§. 7 en 9.)
Yzerdeelen 0	- - 51¼	- - (§. 6 en 9.)
7 Drachmen 44¼ Greinen.
Verlies . 15¾ - -

Dit verlies moet men aan de waterdeelen toeschryven, die de Bolus gewoonlyk bevat; want ik heb denzelven gebruikt, zonder voorafgaande uitbranding.

Het blykt dus, dat deze soort van Bolus zeer verkeerd onder de Talk-soorten gerangschikt wordt, en dat men, naar den aart van deszelfs bestaandeelen, 'er geen andere plaats aan toe kunne wyzen, als onder de Kleisoorten.