Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Iets over de mystike dichtstukken der Persiaanen en Hindus.

(Getrokken uit de Asiatic Researches, or Transactions of a Society instituted in Bengal, for inquiring into the History and Antiquities, the Arts, Sciences and Literature, of Asia. Vol. III.)

Het onderwerp der Proeve over de Mystike Dichtstukken der Persiaanen en Hindus, waarvan wy hier eenig berigt mededeelen, is eene zonderlinge soort van Poëzy, geheel bestaande uit eene Godsdienstige Huwelyks Zinspeeling; schoon dezelve, in den eersten opslage, niet anders schynt te ademen, dan de Gevoelens van de wellustigste en losbandigste Liefde.

De Voorzitter der Bengaalsche Societeit, Sir w. jones, aan wien wy deeze Proeve verschuldigd zyn, waarschynlyk voelende, dat zommigen zyner Leezeren mogten twyfelen, in hoe verre Opstellen van deezen aart verdienden overgezet te worden uit het Oorspronglyk Oostersch in het Engelsch, laat vooraf gaan twee Dichterlyke, en in Dichterlyke verrukking geschreevene, plaatzen over de Liefde tot god, uit den grooten Godgeleerden en Wiskundigen barrow, en van den Staatkundigen necker, en beweert, dat deeze, in het Sanscritisch of Persiaansch overgezet, aangemerkt zouden kunnen worden als korte begrippen van het Stelzel der Vedántis en Sufis; naardemaal zy zamenstemmen in de Zielen der Menschen af te beelden als verschillende alleen in maate, niet in soort, van den Godlyken Geest, waarvan zy Deelen zyn, en in welken zy eindelyk zullen verzwolgen worden -

[p. 423]

dat de Liefde tot god alleen weezenlyk en egt is, terwyl die tot alle andere Voorwerpen bedrieglyk is, en ongerymd - dat 'er een voor alles gaand Verbond plaats hebbe tusschen de Menschen en hunnen Schepper, en wy alleen die Aandoeningen moeten koesteren, welke het Denkbeeld daarvan vernieuwen, en onze Zielen aftrekken van ydelheid en harsenschimmen; met eene groote verscheidenheid van hoogvliegende en geheimzinnige begrippen van soortgelyken aart.

Schoon men deeze Begrippen niet geheel en al naar zynen smaak moge vinden, schoon men weinig voordeels moge verwagten van eenige poogingen, om den Godsdienst een stoffe te maake van Geestverrukkend Gevoel, eerder dan van een Zedelyk Beginzel - zal het nogthans een voorwerp van weetgierigheid blyven, de overeenkomsten naa te gaan van onderscheide Mannen, in wyd van den anderen afgelegene Werelddeelen, ten deezen aanziene, en te ontdekken hoe vleeschlyke en geestlyke Driften onderling van elkander denkbeelden en taal ontleenen; en soms dezelve vereenigen tot een tweeslachtig mengzel.

Dezelfde twyfel, welken het Lied der Liederen van Koning salomo verwekt heeft, is ontstaan by de Dichtstukken van den zoetvoerigen en wellustigen hafiz; in eenige van welken de Letterlyke meening, en in andere de Figuurlyke, de overhand schynt te hebben. De driftige Bewonderaars van hafiz vergeestlyken alles in zyne Verzen, zyn wyn, zyne reukwerken, zyne hairvlegten, zyne omhelzingen en kusschen. De groote maulaví verklaart uitdruklyk, dat de Sufi Dichtstukken ‘een driftig Verlangen uitboezemen, doch met geene vleeschlyke Genegenheid; dat zy den Drinkbeker lustig doen rondgaan, maar geen stoflyke Drinkbeker: dewyl by deezen Aanhang alles Geestlyk is, en Verborgenheid in Verborgenheid omwonden.’

Ten voorbeelde hiervan kan strekken een Hindu Herderlyk Tooneelspel, onder den tytel van Gítagóvinda: het onderwerp van 't zelve is de Liefde van crishna en radha, of de wederzydsche Aantrekking tusschen de Godlyke Goedheid en 's Menschen Ziel. Dit Dichtstuk was het werk van eenen jayadeva, gebooren in Cenduli, 't geen zommigen gelooven dat in Calinga ligt; doch 'er is eene Stad van dien naam in Berdwan, welker Inboorelingen hem voor hunnen Stadgenoot groe-

[p. 424]

ten. Van dit Dichtstuk geeft Sir jones eene Overzetting; alleen zulke weelderige uitspattingen overslaande, als niet wel strooken met den Europischen smaak; doch 'er geen enkel beeld of gedagten invlegtende.

De Gítagóvinda vangt aan met deeze schilderagtige verbeelding: ‘Het Uitspanzel is met wolken verdonkerd; de Landen zyn zwart van Tamala-boomen; dat de Jongeling, die in het bosch zwerft, vreeze voor de donkerheid des Nagts - gaa heen, myne Dogter! breng den omdoolenden t'huis in myne boersche wooning!’ - Radha zoekt hem langen tyd vergeesch: wanneer eene Jongedogter haar vrolyk aanspreekt, en eene fraaije beschryving geeft van de schoonheid van het Jaargetyde, en deeze besluit met eene allerwellustigste afbeelding van heri, haaren Minnaar (heri is een naam aan crishna gegeeven,) zich vermaakende in een kring van Jongedogteren. - Dit denkbeeld wekt den minnenyd van radha, die de tederste klagten uitboezemt, en haare Vriendin bezweert, om Hem by haar terug te brengen. - Heri, intusschen, zich radha herinnerd hebbende, verzaakt de andere Jongedogters, en stort, in treurige eenzaamheid, zyne jammerklagten uit over Haar afweezen. - De vertrouwde Jongedogter, hem in dien troostloozen toestand aantreffende, geeft eene alleraandoenlykste beschryving van de verlegenheid zyner Beminde. Hy zendt haar te rugge met een vriendlyke boodschap, welke de Jongedogter overbrengt, en haar aanspoort om heri te bestemder plaatze te ontmoeten. - Radha, door zwakheid buiten staat om hem te gemoet te treeden, keert de Jongedogter, de Vertrouwelinge, tot heri weder, en maalt den verlegen toestand zyner Beminde af; die, by het zagt Maanlicht, op haaren Minnaar peinst, en, aangegreepen door eene vlaag van Minnenyd, viert zy zich bot in het uitboezemen haarer getroffene verbeelding, dat heri de liefkoozingen ontvangt van eene mededingende Schoonheid. - Met het aanbreeken van den Dageraad, ziet zy haaren Minnaar aan haare voeten, en bestraft hem over zyn uitblyven, en verouderstelde ongetrouwheid. Hy vertrekt, en de Vertrouwelinge bepleit zyne zaak. Weldraa keert hy weder, en verzoekt, op den aandoenlyksten toon, haare vergiffenis. - Radha laat zich bevredigen: en, by het weder vallen van den avond, wekt de Jongedogter radha op, om zich te vercieren, en te haasten na den Hof van heri. - Zy trippelt door

[p. 425]

het bosch heenen, en wordt, aan zyne Deur komende, door schaamte overweldigd: wanneer de Jongedogter haar bemoedigend aanspreekt in een schoon Huwelyksdicht. Waar op radha den Hof van heri intreedt, en met verrukking ontvangen wordt.

Dit is het beloop van het Heilig Tooneelstuk, vervuld met alles wat verliefd en teder is, en gekleed in het voeglyke gewaad van een Herderszang. - Sir jones heeft het niet ondernomen om dit Opstel te vergesstlyken, noch ons den sleutel gegeeven om die heilige Schatten te ontsluiten. En veelen, het Stuk leezende, zullen om zulk een sleutel niet denken.