Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Natuurlyke historie der onweersvogelen. Het Zeepaard en de Kaapsche.

(Volgens den Heer de buffon.)

Volgens onze toezegging^(*) zullen wy de voornaamste Soorten van Onweersvogelen byzonderder beschryven. De Onweersvogel, het Zeepaard geheeten, wordt in 't Noorden Haff-hert en Hav-hert, door de Duitschers Scepherd, door de Franschen Petrel Cendré, of Procellaire du Nord, genaamd. Deeze onthoudt zich in de Noordsche Zeeën. Clusius vergelykt de grootte by die van een middelmaatig Hoen. De Heer rolandson martin, een Zweedsch Waarneemer, schryft dat hy de grootte van een Kraai hebbe. De eerstgemelde deezer Schryveren vindt in de houding en gedaante iets van den Valk. Zyn bek, zeer vol gelederen en scherp omgeboogen, is met de daad de Bek eens Roofvogels. De kromgeboogen

(*) Zie hier boven, bl. 201. In de Aantek.

[p. 284]

bovenkaak, en de afgeknotte gootswyze loopende onderkaak, zyn geelagtig van kleur; en het overige van den Bek met de twee kookers, waar in de Neusgaten staan, zyn zwartagtig in het doode Zeepaard, 't welk wy beschryven; doch men verzekert ons, dat de Bek geheel rood is in den leevenden Vogel, en dat de Pooten van dezelfde kleur zyn. De Pluimadie van het Lyf is bleek aschgraauw, over de schouders blaauwagtiger, en de Vleugelpennen zyn nog donkerder en bykans zwart; de Pluimen zyn zeer digt geslooten, ruig en bedekt met een digt fyn dons, waar mede de huid des lichaams geheel bekleed is.

De Vogelbeschryvers komen overeen in deezen Onweersvogel, naar den Noordschen naam, het Zeepaard te noemen. De Nooren geeven 'er, volgens pontoppidan, deeze benaaming aan, ‘omdat die Vogel een geluid slaat niet ongelyk aan het grinneken van een paard; en omdat het geraas, 't welk hy zwemmende maakt, veel heeft van den stap van een viervoetig Dier^(*);’ dan het valt niet gemaklyk te begrypen hoe een zwemmende Vogel een geluid kan verwekken, gelykende na het stappen van een Paard; zou het niet veeleer weezen van wegen het loopen op het water, dat men die benaaming aan deezen Vogel heeft toegevoegd? Dezelfde Beschryver der Natuurlyke Historie van Noorwegen zegt 'er by, dat deeze Vogels niet in gebreke blyven om de Schepen te volgen die op de Zeehondenvangst gaan; wagtende op het wegwerpen van de Ingewanden deezer Dieren; hy verzekert, desgelyks, dat zy greetig aanvallen op doode Walvisschen, of gewonden die boven dryven, dat de Visschers deeze Vogels met stokken doodslaan, zonder dat de overigen daar op de vlugt neemen.

Men vindt deeze Onweersvogelen van de zeventig tot tachtig Graaden Noorder Breedte; zy vliegen in deeze Ysgewesten, en wanneer men ziet dat zy de volle Zee verlaaten, om ergens schuil te zoeken, strekt zulks voor de Zeelieden ten teken van op handen zynde Storm, even als zy dit opmaaken uit de vlugt in het kleine Onweersvogeltje, waar over wy laater zullen spreeken.

Eene tweede soort van Onweersvogelen, de Kaapsche bygenaamd, of ook de Kaapsche Duif geheeten, heeft

(*) Hist. Nat. de Norwege, par pontoipidan. Journal Etrang. Fev. 1757.

[p. 285]

de Pluimadie zwart en wit, zo juist afgeperkt van elkander onderscheiden, dat het een Dambord gelyke, waarom alle de Fransche Zeelieden 'er den naam van Damier aan geeven; in dien zelfden zin noemen de Spanjaarden deezen Vogel Pardelas, en de Portugeezen Pintado, welken laatsten naam de Engelschen hebben overgenomen. De grootte van deezen Vogel is die van een gewoone Duif; in zyne vlugt en houding gelykt hy ook veel op een Duif; de Zeelieden geeven 'er uit dien hoofde niet zelden den naam van Zee-duif aan.

Deeze Kaapsche Onweersvogel heeft den Bek en Pooten zwart. Boven op den Bek zyn twee kookertjes, waar in de Neusgaten geboord zyn; de punt van den bovensnavel is gekromd, en die van den beneden loopt gootswyze en als afgeknot. Het bovenste van den Kop is zwart, zo zyn ook de groote Slagvlerken, doch met witte vlekken; de Staart is wit en zwart; de Buik wit; voorts het Lyf op de gemelde geregelde wyze in witte en zwarte ruiten verdeeld. Dampier geeft juist dezelfde Beschryving van de Pintado^(*). Het Mannetje en Wyfje verschillen niet merkbaar van elkander in Pluimadie of in Grootte.

De Kaapsche Onweersvogel is, met veele andere van zyn Geslacht, een bewooner van de Zeeën aan de Zuidpool. Merkt dampier denzelven aan als behoorende tot de gemaatigde Lugtstreek in het Zuiderhalfrond^(†), het is om dat die Reiziger niet verre genoeg doordrong in de koudere Gewesten, om daar deezen Vogel te volgen; want men heeft denzelven aangetroffen op de hoogste Zeidlyke Breedten. Capitein cook verzekert ons, dat deeze Onweersvogels, als mede de Blaauwe, zich voordoen in alle deelen van de Zuidzee op de hoogste breedten^(‡). De beste Waarneemers komen 'er in overeen, dat men deezen Vogel zeldzaam ontmoet dan naa dat men over den Keerkring is^(§); ook blykt het uit verscheide

(*) Dampier, Tom. IV. p. 84.

(†) Dampier, als boven.

(‡) Cook, Second Voyage, Tom. I. p. 284.

(§) De Kaapsche Onweersvogel is een Inwooner van de koude en gemaatigde gedeelten des Zuidlyken Halfronds; en, indien eenige deezer Vogelen de Schepen verder dan den Keerkring volgen, blyven zy 'er korten tyd; dus ziet men zelden den Kaapschen Onweersvogel te zamen met den Keerkring. Vogel, by de Fransche Zeelieden, Paille en Queue geheefen. Observations communiques par M. le Vicomte de querhoënt. - Op den 4 October, op de hoogte van vyf-en-twintig Graaden en negen en-twintig Minuten Zuider Breedte, vloogen rondsom ons een groot getal kleine gewoone Onweersvogels, roetkleurig bruin, met een witten borst (Procellaria pelagica); de lugt was koud en scherp; 's anderen daags vertoonden zich de Albatrossen en Pintades (Procellaria Capensis) voor de eerste maal. Cook, Second Voyage, Tom. I. p. 46.

[p. 286]

Verhaalen, dat de eerste plaatzen, waar men deeze Vogels begint aan te treffen, in Zeeën zyn niet verre van de Kaap de Goede Hoop^(*); desgelyks ontmoet men dezelve aan de Kusten van America op eene daar mede overeenkomende Breedte^(†). De Admiraal anson zogt

(*) De volgende dagen, zag men diezelfde Vogels in veel grooter getal, die ons niet verlieten dan verre voorby de Kaap; deezen waren zwart op den rug en wit aan den buik; de vlengels waren afgezet met twee kleuren, omtrent gelyk een Dambord, waarom de Franschen 'er zeker den naam van Damier aan geeven; ze zyn een weinig grooter dan een Duif; andere waren veel grooter dan de eerstgemelde, zwart van boven, geheel wit van onderen; het uiterste der vleugelen was fluweelagtig zwart; de Portugeezen noemden ze Mangas de Velade. Premier Voyage de Siam, par le P. tachard. - Dampier bevondt zich onder een middaglyn, naar zyne berekening twaalf honderd mylen ten Oosten van de Kaap de Goede Hoop. Niets kwam hem hier zeer merkwaardig voor, dan dat hy, onder den weg, zich vergezeld vondt door eene menigte van Vogelen, bovenal door Pintades. Hist. Gen. des Voyages, Tom. XI. p. 217.

(†) Zeilende van Rio-Janeiro na Port-desiré, tusschen de vyf en zes-en-dertig Graaden Zuider Breedte, zagen wy voor 't eerst eene groote menigte Vogelen rondsom ons vliegen. Onder deeze waren 'er eenige zeer groote, eenige hadden een witte, andere eene zwarte, Pluimadie: wy ontdekten veele Peintades; deeze Vogels, wit en zwart gevlekt, scheenen een weinig grooter dan Duiven. Voyage du Capitaine byron, Tom. I. du premier Voyage de cook, p. 10. - Op deeze Breedte (van drie-en-veertig Graaden en dertig Minuten, op de kust van Brasil) en op die van Kaap Blanc, op zes-en-veertig Graaden, doet zich eene menigte van Walvisschen op, en een nieuw soort van Vogelen, gelykende naar Duiven; derzelver Pluimadie is geregeld zwart en wit gemengeld; waarom de Franschen ze Damier noemen: Pardela is de naam door de Spanjaarden daar aan gegeeven. Frezier dans l'Histoire generale des Voyages.

[p. 287]

ze te vergeefsch op het Eiland Juan de Fernandez; niet te min ontdekte hy veele van hunne holen, en was van begrip, dat de wilde Honden, over dit Eiland verspreid, dezelve verdreeven of vernield hadden^(*). Dan misschien zou hy, in een ander Jaargetyde, deeze Vogels aangetroffen hebben, verondersteld dat het Eiland, waar hy ze zogt, een Nestel-eiland was; want het blykt, gelyk wy reeds in de algemeene Beschryving deezer Vogelen opgemerkt hebben, dat zy zich niet aan land onthouden dan op dien tyd, en hun leeven in volle Zee slyten; zich op 't water ter ruste vleiende als de Zee stil is, en 'er zelfs blyvende als de golven woeden; want als dan zetten zy zich in de tusschenruimte, die twee golven van een scheidt, en blyven 'er met uitgespreide vleugelen, door den wind op en neder geworpen.

Deeze leevenswyze, welke die Vogels bykans in eene gestadige beweeging houdt, maakt hun slaap zeer afgebrooken; ingevolge hier van hoort men ze alle uuren van den nagt rondsom het Schip vliegen^(†). Dikwyls ziet men ze verzamelen agter het Schip, zwemmende met gemak; zy naderen zeer gemeenzaam, en laaten ten zelfden tyde hun schorre en onaangenaame stem hooren^(‡).

In hun vlugt scheeren zy over de oppervlakte des waters; van tyd tot tyd de Pooten, welke zy nederwaards laaten hangen, nat maakende. Het schynt dat zy leeven van Vischkuit, die op de baaren dobbert^(§). Men heeft egter waargenomen, dat zy, gelyk veele andere Zeevogelen, op de krengen der Walvisschen aazen^(**). Zy worden gevangen met den hoek, waaraan men een stukie vleesch doet^(††). Zomtyds verwart men de vleugels in

(*) Voyage de l'Admiral anson. Tom. II. Part. I. p. 45.

(†) Waarneeming van den Heer le Vicomte de querhoënt.

(‡) Deeze byzonderheid, als mede de volgende, heb ik getrokken uit de Memorien my medegedeeld door dien zelfden Waarneemer.

(§) In de maag der door my geopenden, heb ik nooit visch gevonden, maar een wit dik mengzel, 't geen ik voor kuit van visch hieldt.

(**) Dampier, Tom. IV. p. 78.

(††) Lettres Edifiantes, XV Recueil, p. 341. Het Eiland St. Helena naderende, kwam 'er eene menigte van Vogelen by ons aan boord: wy vingen 'er eenige door middel van een stukje vleesch aan een hoek gedaan. Zy waren zo groot als Duiven, de witte en zwarte vederen waren in ruiten geschikt als een Dambord, wy noemden ze daarom Damiers; de Staart is breed; de Pooten zyn als die der Eendvogelen. Voyage a Madagascar, par françois cauche, Paris 1651, p. 13.

[p. 288]

lynen, die men agter het Schip laat sleepen; gevangen zynde, werpt men ze op 't scheepsdek; zy kunnen alleen huppelen, niet loopen, noch de vlugt aanvangen. Hier vinden zy zich in 't zelfde geval met de meeste Watervogelen, die zonder ophouden vliegen, of meest altoos zwemmen; zy kunnen niet loopen op een vasten grond, en het is hun onmogelyk zich op te heffen om te vliegen; men merkt zelfs op, dat zy, op 't water zynde, om 'er uit te komen, het tydstip afwagten, waarop de golf, of een windvlaag, hun opligt, en in staat stelt de hoogte te kiezen.

Schoon de Kaapsche Onweersvogels zich doorgaans by benden vertoonen^(*), te midden van de uitgestrekte Zeeën, welke zy bewoonen, en eene soort van gezellig Instinct hun schynt vereenigd te houden, verzekert men, dat eene meer byzondere verknogtheid, die zeer doorsteekt, zich opdoet tusschen het Mannetje en Wyfje; dat de een niet op het water nederstrykt, of men ziet de ander terstond het water kiezen; dat zy wederkeerig elkander uitnoodigen om deel te neemen aan het voedzel, 't geen het geval hun doet aantreffen; dat, eindelyk, één van beiden gedood zynde, de geheele bende, wel is waar, blyken van smertlyke deelneeming betoont, door eenige oogenblikken stil by den dooden te blyven; maar dat de overgebleevene van een paar de zigtbaarste bewyzen geeft van tederheid en droefheid; deeze pikt het lichaam zyns medgezels, als ware het om dien weder te doen bekomen, en vertoeft langen tyd by den dooden, naa dat de geheele bende zich verwyderd heeft^(†).

(*) Alle de Peintades in 't algemeen vliegen by troepen, en scheeren langs het water heen. Dampier, Tom. IV. p. 84.

(†) Vervolg der Waarneemingen gedaan door den Heer de querhoënt, op zyne Scheepstochten, welke hy de goedheid gehad heeft my mede te deelen.