Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

[p. 617]

Geloofsbelydenis van een Waarheidzoekende onder de Sans-Culottes, ten nutte van zyne Broederen, en van den Gemeenen Man, gelyk ook ter voldoening van des Nieuwsgierigen. Getrouw in 't Nederduitsch vertaald. Alomme te bekoomen. In 8vo. 40 bl.

Een zonderling slag van sans-culotte is deeze, welke hier de pen voert: wat Landsman hy zy, weeten wy niet. Volgens den titel, op welken wy leezen, dat zyn boekske in 't Nederduitsch vertaald is, zouden wy moeten gelooven dat hy elders t'huis hoort. Doch dan moet hy in ons Land wel eene naauwe correspondentie hebben, daar uit de Voorreden blykt, dat hy van de Scheuring der Lutherschen te Amsterdam niet onkundig is, ja, zelfs weet, dat zeker Leeraar onder de Doopsgezinden in die Stad, zints eenigen tyd, van sentimenten is veranderd. Hoe 't zy, de schryvende sans-culotte waarschuwt zyne Leezers, dat die naam hen niet moet bang maaken, als wierdt daar door een ligtzinnige, of een Godverzaaker, aangekondigd. ‘Hoort, myne Vrienden (schryft hy) onder de sans-culottes zyn goede en edeldenkende waarheidszoekers, welke liefhebbers zyn van leezen en onderzoeken, zoo wel als slegte en ligtzinnige - en dus staat het immers ook onder u lieden, welke my wel met de sterkste verzekering gezegd hebben, niet alleen, dat men 'er onder uwe geringere veelen vindt, welke volstrekt als zonder Godsdienst zyn, en niet beter dan Heidenen; maar ook, dat men thans onder uwe grooten en aanzienlyken wel Atheisten, Deisten en Naturalisten vindt, en zulken, die zich als verachters van den Godsdienst betoonen, schoon zy, om aan een ampt te komen, of dat te kunnen behouden, nog boven dien de laagheid van ziel hebben, om door een zoort van belydenis te veinzen, dat zy tot de Christenen, of wel Gereformeerde Christenen, behooren.’

Misschien zal eene korte opgave van den hoofdzaaklyken inhoud van dit zonderling getiteld boeksken veelen onzer Leezeren niet onaangenaam weezen. De onbekende Schryver vangt aan met eene korte aanwyzing, ‘dat de mensch verpligt is, om Godsdienst te hebben.’ Dit leidt hy daar uit af, om dat het aan het allerhoogste

[p. 618]

Weezen, de erkentenis van wiens daadlyk bestaan hy vooraf onderstelt, niet onverschillig zyn kan, hoedanig wy leeven: om dat het allergoedertierenste Weezen al het mogelyke geluk zyner schepzelen moet willen; dat is, de schepzelen moeten, zo veel mogelyk is, hem gelykformig tragten te worden; 't welk door deugd en goed doen alleen kan geschieden, om dat een mensch zonder Godsdienst ondeugend is; en om dat hy eene zucht na eene grooter en eeuwige gelukzaligheid heeft. Eene volgende stelling houdt in, ‘dat het niet onverschillig is, wat voor een Godsdienst de mensch heeft;’ en eene daar op volgende: ‘Het is allerwaarschynlykst, dat 'er een geöpenbaarde Godsdienst is.’ - ‘Onze Wysgeeren en Vrygeesten (zegt sans-culotte) stellen ons thans den mensch zeer verstandig voor: maar zy zouden zekerlyk zeer dwaaslyk van god en de deugd spreeken, zoo zy niet hunne beste denkbeelden uit den Bybel ontleend hadden.’ Naa vervolgens te hebben aangeweezen, welke merkteekenen eene waare Godlyke Openbaaring moet bezitten, onder welke hy plaatst, dat deeze den natuurlyken Godsdienst niet moet tegenspreeken, tragt sans-culotte te doen zien, dat niet eene van de opgegeevene Openbaaringen, behalven den Bybel, de aangeweezene kenmerken bezitte; maar dat, daarentegen, alle merkteekens van eene waare Godlyke Openbaaringe in den Bybel der Christenen gevonden worden. De Bybel spreekt den natuurlyken Godsdienst zo weinig tegen, dat hy denzelven veel meer verfraait en verhoogt. ‘De kortziende is 't alleen die gelooft, dat de Bybel hier en daar de Rede tegenspreekt. Maar wysbegeerte, oordeelkunde, kennis der Oudheden en Natuurkunde, neemen deeze schynbaare tegenstrydigheden hoe langs hoe meer weg.’ De denkbeelden, welke ons door den Bybel, aangaande god, worden ingeboezemd, zyn veel edeler, dan 'er buiten denzelven in 's menschen hart zouden zyn opgekomen. Thans voert sans-culotte eenige byzondere merkteekenen aan, de Godlykheid van den Bybel uitwyzende. De Bybel is het oudste Boek in de waereld. De verschillende Schryvers van dit Boek voeren allen dezelfde taal; zy spreeken elkander nooit tegen. De Zedenleere des N. Testaments is Gode betaamelyker, en beter in staat om de menschen gelukkig te maaken, dan alle andere voorgewende Godlyke Openbaaringen. Waare wonderen zyn 'er geschied, ‘en

[p. 619]

(schryft sans-culotte) zy moeten ter bevestiging van den Bybel geschied zyn; anders zouden de Opstellers van den Bybel nooit als boden van god zyn aangemerkt. Wanneer jesus en zyne Jongeren geene wonderen deeden, dan was ieder een dwaas, die ten gevalle van hun zynen overgeërfden Godsdienst liet vaaren.’ De Bybel behelst Voorzeggingen, die volkomen vervuld zyn. Uit deeze en meer andere bewyzen leidt sans-culotte af de Godlykheid van den Christlyken Godsdienst. In 't slot maakt hy, in antwoord op eenige zwaarigheden, deeze twee algemeene bedenkingen: Wanneer de zonden verminderen, dan verminderen ook de twyfelingen; en: 'Er zullen altyd twyfelingen blyven, om dat 'er weinige zodanige waarheden zyn, dat tweemaal twee vier, en dat alle cirkels rond zyn; en dat ook zelf de Natuurlyke Godsdienst zyne duisterheden heeft.

Uit deeze opgave zal blyken, dat wy den Steller van dit boeksken niet t' onregt een zonderling slag van sans-culotte noemden, in aanmerking genomen zynde het denkbeeld, welk omtrent de Br... loozen veelal wordt gevoed. Met voordagt stonden wy op den inhoud wat langer stil, om dat hier, in een omvang van veertig bladzyden, meer aanleiding tot naadenken, dan in meenig boek van vierhonderd, wordt gegeeven.