Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

[p. 601]

Eenige Bydragen voor Genie en Menschen-gevoel. IIIde Stuk. Te Utrecht by G.T. van Paddenburg en Zoon, 1790. In 8vo. 187 bl.

Dit derde Stukje van eene verzameling, welke wy aanhoudend met genoegen leezen, is door een toeval langer blyven liggen. Wy achten het echter niet te laat, om 'er melding van te maaken, daar zy verdient aangeprezen, en meer algemeen gelezen te worden. Het behelst twee Verhandelingen, over de Poëtische Taal - en over de Poetische compositie van eenige Schilderstukken. - De Terugroeping, een zedelyk verhaal van meiszner, waar van het eerste gedeelte in het voorgaande Stukje gegeven was. - Hovaardy en Trotschheid, eene Vertelling. - Vier Dichtstukjes, Orpheus - Myn Besluit - Myn Meisje - De Vergenoegde Boer - en Liefdeverklaring - Weleer (een lykklacht van een' minnaar over zyn meisje). - Voorts, onder het opschrift Miscellanea, eenige zedelyke bedenkingen, fabelen, enz. - en eindelyk zeven Anecdoten.

De Verhandeling over de Poëtische compositie van eenige Schilderstukken begint met de billyke klacht, dat veelen, zelfs onder de fynste kenners, de schoone kunsten alleen beschouwen van den kant van het vergenoegen, dat zy verschaffen, zonder hunne aandacht te vestigen op het zedelyk nut, dat zy baaren kunnen. De Schryver spreekt in het byzonder van de heilzaame indrukken, die de waardige voorstelling der Bybelsche Geschiedenis, door den beitel, het graveeryzer, den etsnaald, of het penceel, op onze harten kan voortbrengen. Hy wil misschien in het vervolg eenige nog niet bewerkte situatiënen tydvakken op., en eenige nieuwe ontwerpen aan de hand geven. Voor het tegenwoordige bepaalt hy zich tot eene korte beoordeeling van eenige bekende Werken van raphaël, benvenuto garasalo, andreas lingi, gaudentio ferrari, hieron. mutien, romanelli, feti, mola, a. sacchi, paul veronese, en anderen. Zyne aanmerkingen zyn doorgaans juist. Eéne van dezelven nemen wy gaarne over: ‘De Heilige geschiedenis moet met het diepzinnige der plechtigheid en den ernst der Religie zelfs worden voorgedragen. Waar dezen ontbreken, daar missen wy, in den besten tekenaar, den keurigsten Schilder, zeer veel van de stoutste en gelukkigste afbeelding. Die hier niet meer eischt, als 'er gewoonlyk gegeven wordt, die weet niet, waartoe hy geregtigd is, en eert den kunstenaar te weinig, terwyl hy niet genoeg van hem vordert. Is, by voorbeeld, de Criticus niet veel te goedig, die niet volkomen eene geheel andere afbeelding der

[p. 602]

Engelen verlangt, als wy tot nog toe gezien hebben? De voorstelling der Engelen, als kindertjes, of als hoofden in de wolken, zyn te verre beneden alle beoordeeling, dan dat ik 'er iets van zou kunnen zeggen: maar waar in bestaan tog de grootere afbeeldingen van deze verhevene Geesten? Zyn zy wel iets meer, als Vrouwen met Vleugelen? Ik ten minsten ken maar zeer weinige uitzonderingen. Waren dan de Grieken maar alleen in staat, in de hoofden, en in de houdingen van hunne donderende Jupiters, alles, wat verheven is, te vereenigen? Het is een der wonderlykste contrasten, dat wy, terwyl wy nog geen Engelen weten te tekenen, ons evenwel durven onderwinden, om God den Vader af te beelden. Het is hier eigenlyk wel de plaats niet om op te merken, dat zelfs de grootste Kunstenaar dit nooit ondernemen moest; maar ik kan tog ondertusschen niet nalaten te zeggen, dat het byna tegen den Godsdienst strydt, dit te doen, terwyl het, buiten dat, onmogelyk is, om, onder deze voorstelling, niet volkomen te bezwyken.’ - Wy pryzen deze gantsche Verhandeling aan onze Schilders en andere Kunstenaars ten sterksten aan. - Het geen echter de Schryver, bl. 27-29, zegt, aangaande de Mythologische werken, hadden wy gaarne wat nader bepaald gezien, daar 'er buiten twyfel in de Mythologie verscheiden onderwerpen zyn, die insgelyks, waardig behandeld zynde, eene zeer heilzaame uitwerking op het hart hebben kunnen.

Uit de Dichtstukjes strekke het volgend ten proeve:

Zal ik voor 't Nageslagte leven,

Dat my slechts na myn dood beloont,

Naar vergelegen naroem streeven,

Terwyl 't geluk digt by my woont?

Een Ad'laar vlieg', met sterke spieren,

Hoog tegen 't Zonlicht. In 't verschiet,

Ziet hem de Duif ten Hemel zwieren,

En streelt zyn duifje, en volgt hem niet.

Uit de Miscellanea deelen wy het eerste mede: ‘De Musen worden door de Staatkunde der Grooten beschermd; maar zoo, als de Slaaven van hunne Heeren beschermd worden, in eene bestendige gevangenis, enkel om tot hunne oogmerken dienstig te wezen, om de gemakkelykheden van het leven, met de behoeften, die daaraan verknocht zyn, door hun te vermeerderen; om de menschen weekelyk, vreesachtig, en onderdanig te gewennen, en hun hunne ketenen waardig te maken. Maar

[p. 603]

even dezolfde Staatkunde, die de gemeene wetenschappen beschermt, is in gestadige vreeze voor den wasdom van dezelven. Zy weet haar zekere afgemeeten paalen te stellen; weet der ziele ketens aan te leggen, en stremt heure verhevene vlugt: zy schryft der vrye gedachte wetten voor; zy leidt de gevangene Geniën aan den band rond, en bestraft het onderzoek van nieuwe waarheden, en de voortplanting van meer verlichte kennis.’

Uit de Anecdoten kiezen wy de volgende ten proeve: ‘Villars bedreigde eenen Proviandmeester, dat hy hem zou laten ophangen; maar de man gaf hem tot antwoord: Mynheer de Generaal! Men hangt geen mensch op, die 100,000 Daalers bezit. - En, als men in Frankryk de voorige Bisschoppen aan hunne pligten herinnerde, zoo waren zy gewoon te antwoorden: Men predikt niet, men deelt geen Sacramenten uit, wanneer men 100,000 Livres aan Lyfrenten heeft.’