Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

Catechismus der Weetenschappen, Schoone Kunsten en Fraaije Letteren, uit verscheidene beroemde Schryveren, en inzonderheid volgends de Schets van den beroemden Baron van Bielfeld, samengesteld, met Dichtregelen verrykt, en opgedragen aan de Maatschappyë der Verdiensten, onder de Zinspreuk: Felix Meritis, door Arend Fokke, Simonsz., Medelid derzelver Maatschappyë, enz. enz. IIIde Deels, 3de Stuk. Te Amsterdam, by Arend Fokke, Simonsz. In gr. 8vo. 304 bl.

Het vervolg der Weetenschappen, van welken de Schryver noch niet gesprooken had, wordt in de volgende agt Zamenspraaken voorgedragen; zynde de XVIIIde tot de XXVste van het geheele Werk. 1. De Philologia, of Taalkunde, in het algemeen 2. Linguae Orientales, of de Oostersche Taalen. 3. Linguae Eruditorum & Palaeographia, of de Geleerde Taalen en aêloude Schryfwyze. 4. Linguistica, of Hedendaagsche Taalkunde. 5. Historia Scientiarum, of de Geschiedenis der Weetenschappen. 6. Notitia auctorum & Biographia, of de Kennis der Schryveren en Levensbeschryvingen. 7. De re Bibliothecaria, of de Boekbeöordeelkunde, Maandwerken en Boekverzamelingen, en 8. De re Scholastica, &c., of over de Schoolen, Collegiën, Universueiten, Academiën, Geleerde en andere Maat-

[p. 509]

schappyën, enz. Wordende elke Zamenspraak door een Dichtstukje geëindigd.

Meermaalen gaven wy eene Proeve uit dit Werk, en zullen heden daar mede vervolgen, door onze Leezers iets van de Kennis der Schryveren, uit dit Stuk, mede te deelen. De Zamenspraak vervolgt dusdanig:

‘Petrus. Behoort een Student, of Lief hebber der Geleerdheid, ook Boekenkennis te bezitten?

Ernestus. Voorzeker, deze is hem zeer noodig; althands kennis dier Boeken, welke in het vak van zyn begunstigde Studie voorkomen; want, alhoewel hy uit de Kennis der Schryveren weet, welke keuze hem uit dezelve te doen valt, zoude hy nog in verschillende uitgaven, enz. kunnen dwaalen; en iets voor goede munt aanneemen, dat, in laatere drukken, veranderd of verbeterd is: Hy moet daarom a.) wel degelyk de Tytels der Boeken leeren kennen, b.) geene zinspeelende Tytels voor natuurlyke aanneemen, c.) wanneer eenig Werk een dubbelen Tytel heeft, hetzelve niet voor twee onderscheidene Werken aanzien, d.) geen twee Aucteuren, die denzelfden naam draagen, met elkanderen verwarren, gelyk plinius den Natuurkenner, met plinius den jongen; musaeus den Kerkelyken Geschiedschryver, met musaeus den Dichter, enz. e.) zich wel toeleggen om te weeten, in hoe veele Afdeelingen, Boeken, Deelen of Banden, een Werk verdeeld is. f.) De Tytels, welke met woordverkortingen geschreven zyn, wel leeren invullen, g.) alle de verschillende drukken van een Boek kennen, en weeten welke de beste zy, h.) de Plaats der druk, het Formaat en het Jaar van uitgave kennen, i.) weeten wie de Uitgeever is, of geweest is, k.) weeten of een druk met Nooten, Aanmerkingen, korte Begrippen, Registers, Voorrede, of Opdragt vermeerderd is, l.) of dit alles goed, middenmaatig, of slegt is, m.) weeten welke Aucteur deezer Nooten is, dan of de Text uitgegeeven is, cum notis Variorum, met Aanmerkingen van verscheidene Aucteuren, n.) of het Werk verdeeld is in Hoofdstukken of Paragraphen, en voorzien is van Bladwyzers (Indices), korten Inhoud (Summaria), Kanttekeningen (Marginalia), enz. o.) of de Uitgave schoon is, met opzicht tot den Letter, Correctie, Papier, enz. p.) of het Werk versierd is met Prenten of andere Figuuren, q.) of een Boek in achting is, of het beöordeeld is, of de beöordeelaars de Stof, den Styl, of den persoon des Schryvers, beöordeeld hebben, r.) of de beöordeelaars onpartydig geweest zyn dan niet, bevoegde of onweetende Rechters, enz. men zoude 'er nog by kunnen voegen, s.) de pryzen der Boeken, en der onderscheidene Drukken, te kennen.

Leonard. My dunkt, dat al wat UEd. daar opgenoemd heeft, behalven de kennis der beöordeelingen, eer tot den

[p. 510]

Boekhandel en de kunde van een Boekverkooper behoort, dan wel tot die van een Geleerden!

Ernestus. Hier grenzen zekerlyk die beide kundigheden aan een, en daar uit kan men opmaaken, dat een goed Geleerde niet geheel onkundig in den Boekhandel, even als een goed Boekverkooper, niet ten eenemal vreemdeling in de Gel erdheid zyn kan; want de eerste zoude anders dikwyls gevaar loopen om slegte Editiën, of defecte Boeken, tegen veel geld aan te koopen; en de laatste zoude zynen handel volstrekt niet met voordeel kunnen dryven, zo hy in dit stuk onkundig ware.

Petrus. Ik geloof met dat al, dat 'er wel Boekverkoopers zyn, die van dit alles niets weeten, en echter hunnen handel even goed voordzetten.

Ernestus. De Boekhandel is in zo veele byzondere vak en verdeeld, die eik byna een handel op zich zelven zyn, dat men hier omtrent weinig algemeens zeggen kan, dit echter is waar dat zulke Boekhand laars, welke zich met het koopen en verkoopen van oude Werken ophouden, allernoodza klykst deze kunde behooren te bezitten. - 't Kan u zelfs te stade komen, iets algemeens, ten minsten wegens de beste Uitgeevers der Classische Authenten te weeten, daarom heb ik eenige der beste Uitgeevers dier Werken hier op een Lystje gesteld; wanneer gy nu een Grieksch of Latynsch Classisch Schryver wilt aankoopen, of denzelven ergens te koop vindt, en gy ziet 'er deeze Drukkers naamen onder, dan kunt ge verzekerd zyn, dat ge ten minsten met geen slegte Editie bedroogen zult worden.

De beste Drukken der Grieksche en Latynsche Autheuren zyn voornaamlyk die van aldus manutius, een geleerd Boekdrukker, welke, in den jaare 1490 te Venetiën eene Drukkery oprichtte, de Cursyf Letteren uitvondt, en zo naauwkeurig op zyne uitgaven was, dat hy pleeg te zeggen: Si possem, mutarem singula errata nummo aureo. Dat is: Zo ik konde, wilde ik gaarne elke drukfout, al koste zy my een Ducaat, veranderen. Naa zyn dood zette zyn Zoon aldu-, met even veel smaak, de Drukkery voort. Philip en bernard junta, als mede ascasius en badius, waren voornaame Drukkers te Florencen, omtrend het Jaar 1517. Onder de Franschen hendrik en robertus stephanus, welke laatste zyne Drukproeven openlyk ten toon stelde, en de souten die men hem aanwees betaalde 'Er zyn veele Drukkers uit dit geslacht geweest, welke dien naam gevoerd hebben. By dit getal kan men nog voegen wechelius, morel en adrianus turnebus. Onder de Duitschers munt uit joh. frobenius, de vriend en tydgenoot van den geleerden erasmus, gelyk ook johan herbst, of oporinus, welke mede zeer schoon drukte. Hieronymus commelinus, van Doornik in Vlaanderen, zette

[p. 511]

zich te Heidelberg neder, en richtte aldaar mede een zeer schoone Drukkery op. Antwerpen kan zich op zynen christiaan plantyn, in het vak der Boekdrukkunst, beroemen; deeze was te Mont-Louis, niet verre van Tours, geboren, en stichtte, na verscheidene reizen gedaan te hebben, te Antwerpen, eene der voornaamste Drukkeryën. Hy hadde zo veele Arbeiders in 't werk, dat zy hem, dag aan dag, meer dan 100 Goudguldens kostten; want hy was eigenaar van drie Drukkeryen, één te Antwerpen, één te Leyden, en één te Parys. De Biblia Polyglotta, of Veeltaalige Bybel, is een der heerlykste Gedenkstukken van zyne kunst. Onze Ridder cats getuigt zelve, in zyn twee-en-tagtig jaarig Leven, van de beroemdheid deezer Drukkery, in deeze Verzen:

Myn Oom was zeer geleerd, en heeft ook veel geschreeven,
Zyn Boeken zyn bekend, als die nog heden leeven;
Plantyn! uw Drukkery draagt hier ook kennis van,
Als die veel is gebruikt by menig deftig man.

Te Leyden zyn nog, als geleerde Drukkers van voorige tyden, beroemd, de elzeviers; zy hebben zeer veel kleine Editiën, en Classische Autheuren, zeer zuiver en Correct gedrukt: gelyk ook te Amsterdam, de blaauws, de janszoons van waasbergen, de wetsteins en haak. De Augsburgsche uitgaven ad insigne Pinus, of die een Pynappel op het Tytelblad uitgedrukt hebben, zyn mede beroemd, doch behooren onder de Moderne uitgaven; gelyk ook de Engelsche uitgaven van Oxford ex Theatro Sheldoniano, enz. en de nieuwere Editiën van baskerville, welke allerzindelykst en keurig gedrukt zyn, Zo ook de Fransche Editiën, met de Letter van didot, enz.’

Het Ontwerp van den Heere van bielfeld haast ten einde zynde, hebben wy, bladz. 185, in de Samenspraak tusschen petrus en ernestus, het oogmerk van den Heere fokke, voor het vervolg van dit Werk, ontdekt, dat wy ook hier moeten plaatzen. Hy belooft: dat, zo dra de Cursus van algemeene geleerdheid, volgens het Plan van van bielfeld, afgewerkt zal zyn, hy alles met Byvoegzelen, van hier en daat overgeslagen zaaken, of nieuwigheden, vermeerderen zal; en dan! op alles een Woordelyk en Zaakelyk Register maaken, het welk aan de Leezeren van deezen Catechismus tot een klein Kunstwoordenboek zal kunnen verstrekken. - Wy hoopen op eene spoedige vervulling van deeze openlyk gedaane belofte!