Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1794

[p. 298]

Leerredenen over eenige Geboden der Wet Gods. Uit het Hoogduitsch vertaald. Te Leyden, by A. en J. Honkoop, 1793. In gr. 3vo. 181 bl.

Uit het Voorbericht leeren wy, dat de Vertaaler ‘gewaagd heeft, de Leerredenen, in deezen Bondel begreepen, by wyze van Uittrekzels uit een grooter Werk, door een waardig, rechtzinnig, Luthersch Godgeleerden, in de Hoogduitsche Taal geschreeven, in Nederduitsch gewaad, onder 't oog zyns Leezers te brengen, en aan zyne beöordeeling over te geeven.’ Van het verzwygen van den naam des oorspronklyken Schryvers geeft hy geene reden. Veelen, misschien, zullen zich hier over verwonderen: alzo de uitgave van Leerredenen, zonder den naam des Opstellers, eene zeldzaamheid is, en 'er, van wegen het karakter van rechtzinnigheid, op de Luthersche gronden, den Redenaar toegeëigend, niets in den weg stondt, waarom, althans uit dien hoofde, 's Mans naam niet zou genoemd worden.

Wat de Leerredenen zelve aanbelangt, zy hebben ten onderwerpe zodanige byzonderheden uit de, dus genoemde, Tien Geboden van de Wet van Mozes, als den Vertaaler meest belangryk voorkwamen, zo van wegen de natuur der zaak zelve, als uit hoofde van de gesteldheid van tyden en zeden, ook hier te Lande, die de voorgestelde waarschuwingen en onderrigtingen, naar zyn begrip, meest noodzaaklyk maaken. Vry geregeld is, doorgaans, de behandeling der voorgestelde onderwerpen, hoewel, meestal, eenigzins dor en schraal, en niet genoeg verleevendigd door zulk eene wyze van voordragt, welke, door de overtuiging des verstands, zich eenen weg tot het hart baant, en, door dit middel, de welbegreepene waarheden haaren invloed doet oefenen op de bestuuring van gemoed en gedrag. Hier en daar betrekt de Prediker tot eene behandelde Ondeugd, of Verbod, byzonderheden, welke zekerlyk door den Wetgeever niet bedoeld zyn. Spreekende, b.v. van het misbruik van Gods naam, rekent hy daar aan schuldig ‘zulke Dwaalleeraars, die met de grootste onbeschaamdheid hunne eigene meeningen en harsenschimmen voor Gods Woord uitgeeven, dezelve uit de Heilige Schrift, door valsche Verklaaringen, listig zoeken te bewyzen,

[p. 299]

en spreeken, de Heere heeft het gezegd; die, onder voorwendzel van 't Christendom van menschelyke instellingen en overgeloof te reinigen, en daardoor aanneemlyk te maaken, de wigtigste waarheden, en inzonderheid de onderscheidende leeringen van hetzelve, zoeken te verdringen.’

In de vyfde Leerreden ontmoeten wy een onderzoek, wanneer het geoorloofd en plicht zy te dooden? Drie gevallen worden hier als zodanig vermeld. Vooreerst, wanneer Overheden rechtvaardige levenstraffen aan misdaadigen uitvoeren. Ten tweede, by onvermydelyke lyfsverweering tegen eenen moordenaar; en eindelyk, op bevel van de Overheid in den kryg. Onder de eerste Afdeeling treedt de Leeraar in een onderzoek omtrent het regt der Overheid om aan het leeven te mogen straffen. Op het regt der natuur, zegt hy, kan dit niet gegrond zyn, omdat, volgens dit regt, alle menschen elkander ‘gelyk zyn, en niemand magt heeft over de goederen, veel minder over 't leeven, eens anderen.’ Ook kan de grond daarvan niet zyn, de vrywillige opdragt der Onderdaanen, toen zy de Regeering en de zorge voor het algemeene welzyn in handen der Overheden stelde: om reden, dat de mensch, geen Heer zynde over zyn leeven, en zich hetzelve niet kunnende ontneemen, ‘gevolgelyk ook niet aan eenen anderen 't recht kan mededeelen, om hem daar van te berooven, en met den dood te straffen.’ In de onderstelling, dat ‘het recht van de hoogste Lands-Overheid over het leeven en den dood haarer Onderdaanen aan geen' twyfel onderworpen is,’ is de Schryver van oordeel, dat God, zynde de Heer over het leeven der menschen, het gemelde regt aan de Overheid heeft opgedraagen; zich, ten bewyze daar van, beroepende op het zeggen van Paulus, dat de Overheid het Zwaard niet te vergeefs draagt, en zy Godes dienaaresse is, een wreekster tot straffe den geenen die kwaad doet. ‘Is nu het Zwaard, zegt hy, een werktuig des doods, zo heeft God met het Zwaard, aan de Overheid het recht om te dooden, overgegeeven.’ - ‘Dit recht der Overheid,’ gelyk de Leeraar verder schryst, ‘om aan 't leeven te straffen, heeft ook Jesus zelf erkend, wanneer hy niet slegts Petrus daar aan erinnert, met het zeggen naamlyk, dat, alle die het Zweert nemen, door het Zweert vergaan zullen; maar ook op het zeggen

[p. 300]

van den Romeinschen Stadhouder Pilatus: weet gy niet, dat ik macht hebbe u te kruicigen, ende macht hebbe u los te laten? antwoordde: Gy en soudt geen macht hebben tegen my, indien het u niet van boven gegeeven en ware. Even zo bereid was ook de Apostel Paulus, om zich te laaten dooden, wanneer hy van oproer, of van eene andere groote misdaad, overtuigd konde worden, waardoor hy volgens de Wetten het leeven verbeurd hadde: indien ik onrecht doe, ende iets den doode weerdig gedaan hebbe, ik en weigere niet te sterven. Hoe had ook Paulus dit kunnen weigeren, die zelf aan de Christenen te Rome schreef: alle ziel zy den machten over haar gestelt onderworpen. Want daar is geen macht dan van Godt: ende de machten die daar zyn, die zyn van Godt geordineert. Alzoo dat die haar tegen de macht stelt, de ordinantie Godts wederstaat. - Zy en draegt het Zweert niet te vergeefs. Want zy is Godts dienaaresse, een wreekster tot straffe den geenen die quaet doet. En (dus besluit de Schryver) alleen op deeze plaatsen der Heilige Schrift, slegts op deeze uitspraak van den geöpenbaarden Godsdienst, grondt zich het recht der Overheid, om doodvonnissen uit te spreeken. Zy heeft dus het recht om te dooden.’ In hoe verre dit besluit wettig zy, en de aangevoerde redekaveling het meergemelde regt wettige, willen wy liever aan des Leezers oordeel overlaaten, dan dat wy daar over breedvoerig zouden uitweiden; waar toe ons Maandwerk, boven dien, niet geschikt is.