|
| |
Bedenkingen over de bankrotten.
Onder de menigvuldige Ondeugden, die den redelyken Mensch verlaegen, en het zedelyk bederf zyner natuur ten toon spreiden, zyn de schandelyke Bankrotten, welke zo vaek onder hen plaets hebben, en aen onderscheidene schadelyke bronnen moeten worden toegeschreeven.
Beschouwt men Lieden, die met tydelyke middelen zyn gezegend, of van de Bedieningen, welke zy bekleeden, een, naer hunnen staet, toereikend bestaen hebben, moet men zich verwonderen, dat de eersten, niet te vreden met eene naer hunne inkomsten geëvenredigde verteering, die middelen, door eene
| |
| |
buitenspoorige verkwisting, door den tyd geheel doen verzwinden, en, om hunnen ingevoerden staet uit te houden, de geheele Waereld schuldig blyven, en eindelyk, als Bankbreekers, hun overschietend Boeltje aen hunne Schuldeisscheren moeten overgeeven. Als mede, dat de laetsten, in stede van bedacht te zyn, dat, met hunnen dood, de inkomsten van hunne Ampten voor hunne Huisgezinnen ophouden, en zy dus verpligt waren, om, ter verzorging van dezelven, wat over te spaeren, niet alleen hunne jaerlyksche inkomsten gansch verspillen; maer eindlyk ook, door meerdere verkwisting dan die inkomsten, als Schuldenaeren, welken niet betaelen kunnen, ten eenemael worden uitgeschud.
Het onteerende van zulk eene onbetamelyke levenswyze loopt elk in 't oog, en de slechtheid van zodaenige karakters kan by geen weldenkend Mensch met eenige kleuren gevernist worden. Of gebrek aen vooruitzicht, of eene voorbedachte opzetlykheid, gepaerd met een' kwalyk geplaetsten hoogmoed, moet hier van de aenleidende oorzaek weezen.
Wanneer men den Mensch, met een naeuwlettend oog, gadeslaet, zal men, by veelen, dat gebrek aen vooruitzicht maer al te zeer ontdekken. Daer zyn sommigen, wier onaendoenlykheid en uitzicht op het toekomende, zó gering zyn, dat zy, deswegens, in een' altoosduurenden zorgeloozen slaep gedompeld schynen, waer uit noch voorbeelden, noch vermaeningen, hen kunnen wekken. Altoos in die suizeling voortleevende, hebben zy geen de minste bekommering over hunnen toestand, en hunne oogen worden niet eerder geopend, vóór dat zy in een' poel van jammeren zinken, waer in zy geen middel van redding voor zich zien; zelfs blyven eenigen nog in die kommerlooze verbystering na hun ongeval, terwyl hunne onheilen, die menig een tot wanhoop zouden vervoeren, in hun geen de minste bittere aendoening doen ontstaen. Zulk slag van Menschen is waerlyk te beklaegen, en het ware hun beter geweest, dat zy altoos in behoefte hadden moeten kwynen; dan zouden dikwyls hunne rampzalige Vrouwen en Kroost daer van niet de beklagenswaerdige slagtoffers geworden zyn, en uit een' staet gevallen weezen, dien de gewoonte hen, als onontbeerlyk voor hun tydelyk geluk, deed beschouwen; noch hun, Geslacht zou in die vernedering hebben gedeeld, en zelfs, ter redding, het zyne, hoewel somtyds noodige, daer aen hebben moeten opöfferen.
Anderen weder, wier geestvermogens hen in de Maetschappy doen uitmunten, die voor verstandigen doorgaen, en zelfs geacht worden verlegenen met wyzen raed te kunnen ondersteunen, moeten, in zulke omstandigheden geraekende, (gelyk men, helaas! maer niet dan al te veel ziet gebeuren) met regt gehouden worden, zich moedwillig, en uit dwaezen waen, dit onheil te hebben berokkend; geen gewisse te be- | |
| |
zitten,
en eene laege ziel in hunnen boezem op te draegen. Voorbeeldige straf, in plaets van medelyden, behoorde hun lot te weezen, en de verguizing van elk eerlyk hart moest hen steeds bejegenen.
Nog verfoeilyker is der zodanigen handelwyze, die, door gouddorst vervoerd, niet te vreden met hun lot, en steeds uit zynde om een' luisterryker staet te voeren, het vertrouwen van hunne Medeburgers weeten te winnen, overal geld opligten, en eindelyk hun Stad en Land verlaeten, om, in een vreemd Gewest, hun lang gekoesterd snood oogmerk te volvoeren, en aldaer, terwyl zy de versmaeding der Uitlanderen door ruime verteeringen weeten te overwinnen, hun hoofd, onbeschaemd, opsteeken, en de Aenzienlyksten dier Streeken, door hunne prael, evenaeren, ja dikwyls zelfs te boven streeven. Zulke schandvlekken dienden nergens te worden geduld; de straf behoorde hen altoos op de hielen te volgen; geene vrykooping moest, ten hunnen opzichte, plaets hebben; zy hebben de aenspraek op de achting en onderscheiding van den geringsten der Stervelingen verlooren; ze zyn het uitvaegsel van het Menschdom, en erger dan de openbaerste Straetroovers.
Een min strafwaerdiger soort van Bankbreekers zyn de zulken, die, om hunne bezittingen te vermeerderen, de fortuin van hunnen Evenmensch roekeloos in de waegschael stellen, door, met eens anders penningen, een' al te hachlyken handel te onderneemen, om 'er op of onder te weezen. Kieschheid van gevoelens kunnen zy niet bezitten, zo min als een naeuw geweten. Bedenken zy dan niet, dat, hoe eerlyk alles ook by hen te werk gae, zy, wanneer hun ramp bejegent, dikwerf eene menigte behoeftigen maeken, die dikwyls hunne gansche bezitting hun hebben toebetrouwd, en zich eensklaps, door derzelver onheil, in den jammerlyksten nood bevinden, daer zy, met heete traenen, hun al te ligt vertrouwen beweenen, en hunne overige levensdagen in een nypend gebrek moeten slyten. Deeze gegronde gedachten, moesten hen, zo zy eenige menschlievendheid bezaten, liever met hun lot doen vergenoegd weezen, dan de bewerkers te zyn van den onzaligen toestand zo veeler betreurenswaerdige red- en raedeloozen, die, om hunnen wil, dagelyks de zielgrievendste klagten uitboezemen.
Neemt men den gemeenen Burgerstaet in opmerking, hoe akelig is het daer mede, ten deezen aenziene, somtyds gesteld! Een burger Zoon, zyns Vaders huis verlaetende, waer hy eene ruime levenswyze gewoon was, en zich in een' stand plaetsende, bedenkt niet, dat, daer hy eerst zyn beroep aenvangt, zyne winsten, in den beginne, veeltyds schaersch zyn, en hy, op den trant zyner Ouderen, daer van niet kan bestaen. Deeze bedenking komt, veelal, niet eens in hem op. Hy wil zyne Ouders in alles gelyk weezen, en hun nergens in toegeeven; zyne verteeringen overtreffen al aenstonds zyne
| |
| |
winsten; hy loopt hoe langer zo meer agter uit, tot dat hy, in stede van een' welgevesten staet te erlangen, zich wel rasch uit zynen stand ziet gezet, terwyl hy, door verlies van credit, zich nimmer kan herstellen. Onrypheid van jaeren, meestal van zorgeloosheid verzeld, gebrek aen de noodige ondervinding, en het gemis van genoegzaeme beteugeling en onderrichting, zyn daer van veeltyds de oorzaek. Dat dit alle jonge eerstbeginnende Lieden toch ernstig overwoogen! Dat Ouders, wien het niet aen doorzicht mangelt, toch altoos bedacht waren om zulke loshoofden, al zyn ze reeds geplaetst, nimmer op hunne wieken te laeten dryven, maer hen altoos met gepaste vermaeningen, en wyze raedgeevingen te ondersteunen; en, wanneer dit alles van geen uitwerking mogt weezen, door sterker middelen den ganschen ondergang van hun Kroost voor te komen; wyl de daer uit te ontstaene onheilen, die, in 't eerst, dikwerf nog te verhelpen zyn, by vervolg veel geduchter, en zelfs onoverkomelyk, worden.
De levenswyze, buiten het huishoudelyke, die, in den burgerstaet, maer al te veel door de Vaders der Gezinnen gevoerd word, is menigmael ook zó verkwistend, dat, hoe bloeiend hunne omstandigheden ook mogen zyn, een onvermydelyke ondergang echter daer van het gevolg weezen moet. Daer de zucht tot Kunsten en Weetenschappen, die het leven van den Mensch veraengenaemen, en den band der gezelligheid naeuwer toehaelen, zo weinig, en dikwyls in 't geheel niet, by veelen gekoesterd word, vermoorden zy den tyd, die, ter verpoozing van broodwinnende bezigheden, in genoeglyke uitspanningen mag besteed worden, jammerhartig in 't verderflyk spel, en den schadelyken drank. Terwyl zuinige Vrouwen, en goede Huishoudsters, den geheelen dag, 'er op uit zyn om de spaerzaemheid in alles te betrachten, ten einde te kunnen staende blyven, met eere door de Waereld te komen, en niemand iets schuldig te blyven, verspilt de Man, 's avonds, in zyn Gezelschap, met spel en drank, in ééns, dikwyls meêr, als, de geheele week, in de huishouding verteerd word. De gereede gelden worden zoek gemaakt; de kostwinning word verwaerloosd, verflauwt, gaet agter uit; men hoopt schulden op schulden, daer men zich niet uit weet te redden; tot men eindelyk zelfs eene verachting van die geenen word, welken in die kwistende tydkortingen hebben gedeeld. Waren Kunsten en Weetenschappen het voorwerp van uitspannende vermaeken; kon een verstandig onderhoud de beroepsbezigheden verpoozen; was eene byeenkomst, daer geestige vrolykheid het afgematte ligchaam weder nieuwen lust en frissche kragt byzette, waer in ook de afgesloofde Huisvrouwen konden deelen, het doelwit van redelyke verlustigingen, alle die verderflyke openbaere Gezelschappen van Mannen zouden 'er geen plaets hebben; oneindig geld zou
| |
| |
'er gespaerd worden; akelige wroegingen zouden 'er veelen niet ontrusten; een te laet naberouw zou het leven geen hel maeken; huisselyke oneenigheden zouden voorgekomen, de band der gezellige samenleving vastgemaekt, en de streelendste geneugten over het leven verspreid worden; daer nu de Vrouwen, in haere huizen, dikwerf, moeten zitten suffen, en over het uitspoorig gedrag van haere Echtgenooten diepe zuchten loozen; terwyl een opgroeiend Kroost zonder behoorlyk opzicht gelaeten word. Beoogt men, nu en dan, de evengemelde gepaster byeenkomsten, dan maekt men dezelve zo kostbaer, dat zy, die 'er den grootsten luister aen zouden byzetten, daer van moeten terug blyven.
Hoe veele klagten hoort men niet, dagelyks, de Handelaers slaeken over de menigvuldige schaden, die zy lyden door de ontrouw, of het slecht oppassen van hunne Klanten. Die klagten zyn maer al te gegrond, dan dat men dezelve als vergroot zou kunnen aenmerken. Veelen, die eene nering aenvangen, zyn beiden, en van kunde en van middelen ontbloot. Geen gemaklyker broodwinning is 'er toch dan deeze. Daer de nyvre Kunstenaer en Handwerksman, door veele jaeren oefenings bekwaem geworden; daer zelfs veelen, in hooger stand geplaetst, door Ampten of Studiën, van den vroegen morgen tot den spaden avond, om hun bestaen moeten zwoegen, lyd hy, die nering doet, veeltyds een lui en kommerloos leven. Weinig, of niets bezittende, weet hy echter by deezen en geenen Koopman credit te krygen; van den eenen bekomt hy deeze, van den anderen geene, goederen. Schoon de verkoop, wanneer hy dien met winst wil doen, zo gering is, dat hy de geheele dagelyksche ontvangst tot zyn onderhoud noodig hebbe, bekreunt hy zich des weinig; hy heeft evenwel om van te bestaen; de Koopman moet zorgen, dat hy zyn geld krygt; word hy bankbreukig, men komt op een dorp, daer geen huizen staen; hy is zo ryk als te vooren; en, in een' laegen staet geplaetst geweest zynde, behoeft hy zich niet te schaemen, om, tot zyn onderhoud, de gemeenste bedryven by de hand te vatten. Heeft hy veel kunnen los krygen, dan ontdoet hy 'er zich schielyk van, door onder de markt te verkoopen, en maekt dus, vóór zyn uiteinde, nog een beursje, dat hy heimlyk agterhoud. Lang heb ik bepeinsd, of 'er voor den Koopman geen middelen zouden weezen, om dergelyke schaden te verhoeden, en het is my voorgekomen, dat die wel voorhanden zyn. Vooreerst wat schaerscher met zyn credit te weezen, en naeuwkeurig onderzoek te doen, vóór hy zyne goederen afzend. Ik weet, dat 'er credit moet gegeeven worden. Ik weet ook, dat sommigen, die met niets begonnen hebben, door vlytig oppassen en zuinigheid, groote
Handelaers, en welgegoede Lieden, geworden zyn; doch hun getal is zeer gering, in vergelyking van de straksgenoemde. Ten tweeden, dat, zo niet
| |
| |
alle, ten minste een goede aental van Kooplieden, in ieder Stad, elk in hunnen tak van handel, op gezette tyden eene byeenkomst hielden, waer in ieder, zonder agterhoudendheid, zyne onwillige kwaede betaelers opgas; terwyl zy zich, onderling, moesten verbinden, om aen de zodanigen geene goederen meêr te leveren. Dan was het rasch met de zulken gedaen; de schade, die de een of ander daer door mogt lyden, zou luttel weezen, in vergelyking van het voordeel, dat voor allen daer uit zou spruiten. Andere naerstige, en hunne rekening maekende, nering doende Lieden, zouden 'er oneindig by winnen, en de Kooplieden zouden, allengskens, niet dan goede Betaelers in hunne Boeken krygen, en hunnen Handel, met minder schroom, en wezenlyk genoegen, kunnen dryven. Dit voorgemelde zou ligtlyk kunnen plaets grypen, heerschte 'er niet eene kwalyk geplaetste jaloezy onder de Kooplieden. Elk wil veele Klanten hebben; elk is even begeerig om goederen af te zenden, zonder te bedenken, of zy daer voor betaeling kunnen krygen dan niet. De huizen worden om commissiën afgeloopen. Hoe menigmael ben ik daer van een aenschouwer geweest; terwyl ik my de vreugd verbeeldde van een' Kantoorbedienden, die zyn' Meester met een Boekje vol Klanten t'huis komt, waer van twee derde gedeelten dikwyls maer in staet, en voorneemens zyn hun gekogte, en te ontvangene, goederen te betaelen, terwyl het ander derde gedeelte gretig op zyne aenstaende prooi loert, zonder immer in de gedachten te neemen daer voor eenige betaeling te doen erlangen. Wat hartzeer moet de Koopman daerenboven nog niet meermaels gevoelen, wanneer hy, zich misleid ziende, zyne voldoening, door regtsmiddelen, tracht te bekomen. Zy, wien hy daer toe last geeft, zyn, somtyds nalaetig in den zelven uit te voeren, of uit traegheid, of om den naem van den goeden Man by hunne Medeburgers te krygen, door hen quasi niet te overvallen, en om verre te stooten. Is 'er een, die daer in, met wakkerheid, en naer gewisse, te
werk gaet, dezelve heeft, aenstonds, de anderen tegen; hy word by slechtdenkenden en kwalykhandelenden, uitgekreeten voor een bloedzuiger en verderver van zyn Medeburger; zo dat hy eindelyk ook den moed laete zinken, en buiten staet gesteld worde, om tegen dien geweldigen stroom te kunnen oproeien; warsch van alle de onaengenaemheden, welke hy daer door moet uitflaen, krygt hy 'er zulk een' schrik voor, dat hy dergelyke schuldinvorderingen van de hand wyst. In 't kort, de Koopman, in stede van geld te ontvangen, moet dikwyls nog veele aengewende kosten betaelen.
Het heilloos regt van preferentie, dat, hier en daer in Nederland, plaets grypt, behoorde den Koopman ook beter op zyne hoede te doen weezen. Eer hy tyding van den slechten toestand zyner klanten krygt, hebben 'er reeds zo veelen met
| |
| |
regt gesproken, dat hy agter het net vist, en de Boedel al insolvent is, vóór hy iemand, tot pleeging van regtsmiddelen, heeft last gegeeven. Wenschlyk ware het, voor 't algemeen credit, dat dit regt van preferentie in alle plaetsen, daer het in gebruik is, wierde afgeschaft, en de invordering van schulden, in sommige oorden, aen eene min omslagtigere en min kostbaere regtspleeging onderworpen gemaekt. De inwooners dier oorden zouden 'er merklyk door worden bevoordeeld; het vertrouwen zou algemeener en grooter worden, en de handel dier streeken zou sterk in bloei toeneemen.
Het voeren van eene zekere staetsie heeft, in de Maetschappy, zo zeer de overhand genomen, dat niemand voor den ander wil onderdoen, al ziet men, dat men het niet kan uithouden; al moet zulks een' gewissen ondergang naer zich sleepen, evenwel zal men niet inkrimpen. En waerom toch? Omdat de dwaeze mensch de achting en onderscheiding aen uitterlykheden hecht. Deugden of gaven kunnen by de meesten daerop geen aenspraek maeken. De braeve, die teering naer de nering stelt; die het grootst, het grievendst hartzeer zou gevoelen, wen hy, door zyn toedoen, iemand zou moeten schuldig blyven, word door verre de meesten als een' arme sukkelaer, met versmaeding, beschouwt, terwyl hy, die vry minder inkomsten heeft, door zyne vertooningmaekende levenswyze, word geëerbiedigd, en overal welkom is. Schulden te maeken word geen schande meêr gerekend; in regten daer voor betrokken te worden doet niet meêr bloozen; geen reefje word 'er voor gemaekt; men zou anders te leven voor eene vernedering, voor eene verguizing beschouwen; het is tyds genoeg zulks te doen, wanneer alle de bronnen geheel zyn uitgedroogd, en die hoopt men nog altoos, door het een of ander middel, nieuw toevoer te zullen doen erlangen.
Zal dees verderflyke levenstrein gestuit worden, dan moeten de Aenzienlyken, de Regenten den zodanigen hunne achting, hunne bescherming, ten cenemael onttrekken; zy zullen overal hun hoofd moeten stooten. Als dit stand grypt, dan zullen de minderen weldra derzelver voorbeeld volgen; en die vertoonmaekers, welken, daer zy, in hun gedrag, zinneloozen zyn, nogthans, door hunne gesprekken en redeneeringen, een voorkomen van schranderheid, voorzichtigheid en overleg willen doen blyken, zullen, ten laetsten, met schande den aftogt moeten blaezen, en zich van schaemte verbergen; terwyl de stille, de deugdzaeme, de welgeregelde in zyne bedryven, alöm geëerbiedigd, voorgetrokken, en beschermd, tot eer en sieraed van zyne Stad en Burgery weezen zal.
De straffen, hier te Lande, aen moedwillige Bankrottiers opgelegd, zyn ook veel te zacht, om den wortel van dit kwaed uit te roeien. Eene berooving van het burgerregt, het eeten van water en brood voor eenigen tyd, zyn daertoe al te
| |
| |
zwakke middelen. Zou iemand, die zyne woonplaets heeft moeten verlaeten, en 'er nimmer weder durft binnen komen, zich bekommeren, of hy daer burger blyst dan niet? Zou iemand afgeschrikt worden, om, voor eenigen tyd, water en brood te eeten, wen hy daervan weldra ontslaegen word, wyl zyne schuldeisschers het rasch moede zyn, hieraen veele kosten te hangen; terwyl het dikwerf slechts den naem van water en brood heeft, nadien hy door bloedverwanten of vrienden, in stilte, van betere spyzen voorzien word. Een Duitsch Vorst heeft daertoe andere, en veel strengere, middelen uitgedacht, of hy hier door dit verfoeilyk kwaed mogt kunnen afwenden. Myns bedunkens moet hy een edel hart bezitten, wyl men gemeenlyk ziet, dat zy, die aen dit zelfde euvel mank gaen, niet de bestryders, maer de Voorstanders, van de zodanigen zyn.
In de Fransche Keulsche Courant naemlyk, van den 28sten July deezes Jaers, berigt men ons, dat 'er te Darmstad eene Ordonnantie tegen de Bankrottiers was in 't licht gekomen, waer by dezelven, uit na te noemene oorzaeken bankbreukig wordende, veroordeeld worden; als 1. door verzuim van beroep, voor eenigen tyd tot de gevangenis; 2. door uitspoorige verkwisting, 't spel, enz. voor een of meêr Jaeren tot de Gevangenis of het Tuchthuis; en 3. door bedrog, voor langen tyd, en zelfs, naer het geval medebrengt, voor al hun leven, tot het Tuchthuis, of tot de openbaere werken, en tevens van hunne bedieningen afgezet. De Bedienden van 't Hof, de lieden van karakter, de Edelen zullen eene veel zwaerdere straf, dan de anderen, ondergaen; omdat zy misbruik hebben gemaekt van 't credit en 't vertrouwen, dat hunne bedieningen, titels en staet hun geeven. Zodra men, met opzicht tot de Hofbedienden, onderzoek zal gedaen hebben, tot welke klasse van Bankrottiers zy behooren, zullen dezelven dadelyk van hunne bedieningen en eerampten beroofd worden; zullende zy echter niet buiten staet verklaerd worden, om in 't vervolg, wanneer zy zich beteren, te mogen dienen, ten ware zy tot de derde klasse van Bankrottiers behoorden, wanneer zy aenstonds oneerlyk zullen worden verklaerd, en onbekwaem om eenige bediening te bekleeden. Vermits het, ten aenzien van Edellieden, en andere persoonen van rang, betamelyk is de eer der Familiën in aenmerking te neemen, zal men dezelven in eenige andere gevangenis, als in de vesting van Macburg, kunnen opsluiten, in stede van hen in 't Tuchthuis te zetten. De vrouwen der Bankrottiers, die, gelyk maer niet dan al te veel gebeurt, het meest tot den ondergang van hunne Huisgezinnen toebrengen, zullen insgelyks aen eene willekeurige straf onderhevig weezen.
Daer zyn zekerlyk lieden, wien zulk een drom van rampen bestormt, dat zy, welke rustelooze poogingen ook door hen
| |
| |
worden aengewend, echter schuldig moeten blyven; doch eene gansche ontbeering van kostwinning, neringloosheid, of geleeden verliezen kunnen aen de geheele Waereld kenbaer worden. De schulden van de eerste en tweede soort kunnen, wanneer deugdzaeme lieden dien druk ondergaen, nooit van veel belang weezen; en elk behoort met hun, zo wel als met de laetstgemelden, niet alleen een waer medelyden te oefenen, maer hen ook kragtdadig te ondersteunen.
Mogt de Nederlander, elk in zynen staet, die oude vlyt, zuinigheid, en goede trouw, waeromtrent hy by den vreemdeling zo beroemd geweest is, weder doen herleeven! Mogt elk alle zyne handelingen behoorlyk overrekenen, en liever wat zoeken te bespaeren, dan alles zo deerlyk te verspillen! Mogt de Man van geboorte, de Aenzienlyke, anderen hierin voorgaen, en, door een tegenstrydig gedrag, nimmer zyne afkomst, of zyn eerampt bezwalken, en daerdoor strafwaerdiger worden dan iemand van lageren rang! Niet dat ik bedoel, dat ryken en vermogenden, door eene al te verregaende kaerigheid, hunne goudstapels steeds moeten ophoopen, zonder eene betamelyke weelde te koesteren. Neen, dit stopt de bronnen van welvaert eens Burgerstaets; hierdoor kwynen Kunsten, Weetenschappen, en Handwerken. Ik beöog slechts de zodanigen, die, schaersch van middelen voorzien zynde, door hunne kwistachtigheid zichzelven, en de hunnen, de grootste onheilen berokkenen.
Mogt ik het onuitspreeklyk genoegen smaeken, dat ik, in mijne Geboorte- en Woonplaets, nimmer van verderflyke en schandelyke bankbrenken hoorde; en dat 'er nooit iemand, om schulden, in regten behoefde vervolgd te worden! Dat ik daer de minst welvaerende myner Medeburgeren ware, en den groei en bloei van elken stand met het streelendst en hartgrondigst vermaek mogt aenschouwen!
|
|
Auteursrechtvrij