Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

[p. 568]

Voorslag, om de rytuigen, door hunne wryving te verminderen, veel ligter te doen gaan.

Voorgesteld in een Brief aan de Schryvers der Algemeene Vaderlandsche Letteroeseningen.

Myn Heeren!

Zints eenigen tyd zyn myne gedagten gevallen op een Concept, om de Rytuigen in 't algemeen, van welke foort ook, die op Wielen gaan, tot de Kruiwagens ingeslooten, veel ligter dan gemeenlyk te doen gaan, door hunne wryving te verminderen. Het Concept, dat ik 'er my van gevormd heb, heeft my, gelyk het meermaals in zodanige gevallen loopt, hoe langer hoe meer behaagd, en, daar het my voorkomt, dat het uitvinden van een hier toe dienstig middel, in veele gevallen, van groot nut kan zyn, zo heeft my de overweeging hier van genoopt, om myn voorslag desaangaande U Lieden toe te zenden, of het U Lieden ook goeddagte denzelven in uw Maandwerk te plaatzen; mogelyk kan het anderen, van meer bekwaamheid, aanleiding geeven, om dit stuk met opzet verder door te denken, en myn Concept tot meer volmaaktheid te brengen. Zie hier mynen voorslag; handelt 'er mede naar welgevallen. Ik ben enz.

Het is bekend, dat alle Rytuigen eene zeer sterke wryving hebben; door dien de As, als het Rytuig voortgaat, gestadig op den bos van het Wiel drukt en wryft, waardoor dan de voortgang van het Rytuig niet weinig belemmerd wordt. Het Rytuig zou derhalven merkelyk gemaklyker voortgaan, indien men deeze wryving konde voorkomen, of althans grootlyks verminderen.

Misschien is dit, tot een aanmerkelyken trap, te verkrygen, door eenige Rolletjes rondsom den As te plaatzen. Deeze Rolletjes moeten dan derwyze om den As gesteld worden, dat ze omtrent de gedaante van een Bakkers Buil of Ronsel hebben. De eindens naamlyk zyn twee stukken als bodems van een vat, deezen hebben in 't midden een rond gat, grooter dan de As dik is; en, daar in zulk een Buil of Buidel, de twee cirkelstukken, om ze op den behoorlyken afstand te houden, met latten verbonden zyn, zo zyn ook hier wel eenige zulke latjes, maar Rolletjes

[p. 569]

'er tusschen. Deeze Rolletjes worden door den As gedrukt tegen den bos van het Wiel aan; ze wandelen, daardoor, met den bos van het Wiel rondsom den As, (als het Rytuig voortgetrokken wordt,) en hebben dus weinig of geen wryving.

Die Rolletjes moeten op hunne eindens of Asjes niet steunen: de cirkelstukken, in welken die Asjes liggen, dienen om de Rolletjes in hunnen eigen en behoorelyken afstand van elkanderen te houden: de gaatjes derhalven, in welken de eindens dier Rolletjes liggen, moeten straalswyze veel grooter zyn, dan die eindens; en zo moeten ook de gaten der cirkelstukken, door welken de As komt, veel grooter zyn, dan de omtrek van den As is. Anders zou men, door steunpunten te maaken, Wryving te wege brengen. - Dit dus beschreeven Ronsel schuift men over den As, en dan het Wiel over dit Ronsel...

Dergelyk een Ronsel zou ook in veele andere Rader-Werktuigen veel nuts kunnen aanbrengen, door de wryving te verminderen. By voorbeeld, in een Kaapstang: deszelfs Rol, verticaal staande, wryst zeer sterk tegen den halven omtrek van zyn steunhout aan; maar schuift 'et, van onderen op, een Ronsel van dien aart om, en hy moet oneindig minder wryven: want de Rol van den Kaapstang drukt de Rolletjes van het Ronsel tegen het steunhout van den Kaapstang aan, en alles wandelt met elkanderen rond.

Gelukt het de wryving van den As op den bos van het Wiel, op deeze, of op eene nog betere wyze, te verminderen; dan blyft 'er nog overig eene zylingsche wryving van den bos van het Wiel, tegen den verbreeden As, en tegen den Spyl; waar tegen insgelyks nog wel een hulpmiddel vereischt zou worden. Om deeze te verminderen kan het veelligt van dienst weezen, een cirkelstuk (NB. met een groot gat) om den As te hangen: in dit cirkelstuk maakt men, straalswyze, eenige ronde pennetjes, en om deezen hegt men ronde Bolletjes: die Bolletjes nu, geraakt door den bos van het Wiel, vinden wederstand aan den verbreeden As, en wandelen zydelings met den bos van het Wiel. Het Wiel, of deszelfs bos, wryft dan byna niets tegen den As aan, en daarmede zal ook de wryving tegen den Spyl van weinig of geen belang weezen.