Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Aanmerkingen over het onderscheid tusschen smaak en vernuft.

(Ontleend uit h. blair's, Lectures on Rhetoric and the Belles Lettres.)

Smaak en Vernuft zyn twee woorden dikwyls by elkander gevoegd, en, te deezer oorzaake, door onnauwkeurigen en onbedagtzaamen onder elkander verward. Zy duiden twee zeer verschillende zaaken aan, het verschil kan zeer klaar worden aangeweezen, en 't is van aanbelang zulks op te merken.

Smaak bestaat in het vermogen van te oordeelen; Vernuft in het vermogen om iets voort te brengen. Iemand kan eene groote maate van Smaak hebben in Dichtkunst, Welspreekenheid, of eenige andere der Fraaije Kunsten, die weinig of bykans geen Vernuft bezit om in eene derzelven iets uit te voeren. Maar Vernuft sluit altoos Smaak in. Vernuft verdient, over zulks, als een hooger Zielsvermogen, dan Smaak, aangemerkt te worden. Vernuft behelst altoos iets van het uitvindende en scheppende, 't welk niet berust in de enkele aandoenlykheid voor Schoonheid, waar deeze zich opdoet; doch dat, daarenboven, nieuwe schoonheden kan voortbrengen, en op zodanig eene wyze voorstellen, dat ze het gemoed van anderen sterk aandoen. Verfynde Smaak vormt een goed Oor-

[p. 502]

deelkundige; doch Vernuft wordt er vereischt om den Dichter en Redenaar te vormen.

Hier hebbe men aan te merken, dat het woord Vernuft, in de algemeene betekenis, zich veel verder dan tot het Voorwerp van Smaak uitstrekt. Het wordt gebezigd om dat Talent of die Bekwaamheid, welke wy van de Natuur ontvangen hebben, om in eenige zaak, welke ook, uit te munten, en aan te duiden. Indeezervoege spreeken wy zo wel van een Vernuft tot de Wiskunde, als van een Vernuft tot de Dichtkunst geschikt; van een Krygskundig Vernuft, en wat dies meer zy.

Dit Talent, of die Bekwaamheid, om in eenige byzonderheid uit te munten, is een Geschenk der Natuure. Door Kunst en Oefening kan het Vernuft grootlyks aangekweekt, doch door deeze alleen nooit verkreegen, worden. Naardemaal Vernuft een hooger vermogen is dan Smaak, vinden wy 't, overeenkomstig met de gewoone spaarzaamheid der Natuure, in bepaalder kring van werkzaamheid, omschreeven. 't Is geenzins een vreemd verschynzel Persoonen te ontmoeten, die een keurigen Smaak bezitten in verscheide beschaafde Kunsten tevens, als Muzyk, Dicht- en Schilderkunst, Welspreekenheid; doch iemand aan te treffen, die het in alle deeze meesterlyk uitvoert, is zeer zeldzaam: of liever zulk een wordt te vergeefsch gezogt.

Eene soort van Algemeen Vernuft, of iemand, die even zeer en onverschillig zich toelegt op verscheidenerlei Kunsten en Weetenschappen, zal waarschynlyk in geen één uitsteeken. Schoon op deezen regel eenige weinige uitzonderingen mogen vallen, gaat het egter, in 't algemeen, door, dat, wanneer de neiging der ziele geheel gerigt is tot één voorwerp, op zekere wyze alle andere uitsluitende, de grootste kans zich opdoet, om daarin, wat het ook zyn moge, uit te steeken. De straalen moeten in één punt zamenloopen, om met te helderder glans te blinken. Deeze aanmerking is van zeer groot gewigt, en behooren jonge lieden zich ten nutte te maaken, ten einde zy, met nauwkeurigheid, gadeslaan, waartoe het aangebooren Vernuft hun aanzet, en met yver dat spoor betreeden, waarop zy zich kunnen belooven te zullen uitmunten.

Een Vernuft, voor een der Schoone Kunsten geschikt, veronderstelt altoos Smaak; en 't is openbaar, dat de verbetering van Smaak zal dienen om de werkingen van 't Vernuft te bevorderen en te verbeteren. Naar gelange de Smaak van eene Dichter of Redenaar zuiverder wordt ten opzigte van de schoonheden zyner opstellen, zal dezelve hem zeker bystand bieden om keuriger schoonheden in zyn werk te brengen. ----- Vernuft kan, ondertusschen, by een' Dichter, by een Redenaar, zomtyds in veel grooter maate dan Smaak gevonden worden; of, met andere woorden, het Vernuft kan stout en sterk zyn, ter-

[p. 503]

wyl de Smaak noch vry kiesch noch zeer nauwkeurig is. Zulks heeft menigmaal plaats in de kindsheid der Kunsten; een tydperk, waarin het Vernuft zich met veel vuurs vertoont, en alles vol leevens volvoert; terwyl Smaak, die ondervinding noodig heeft, en langzaamer toeneemt, den vollen groei nog niet bereikt hebbe. Homerus en shakespear dienen tot bekragtigende voorbeelden van het hier te nedergestelde. In hunne bewonderenswaardige Schriften treft men blyken aan van ruwheid en onkieschheid, die de meer verfynde Smaak van laatere Schryveren, wier Vernuft by 't hunne niet kan haalen, hun zou hebben leeren vermyden.

Naardemaal alle menschlyke volmaaktheid bepaald is, zal dit, waarschynlyk, de wet onzer Natuure zyn, dat het één en denzelfden Mensche niet gegeeven worde met kragt en vuur iets te volvoeren, en, ten zelfden tyde, te letten op de mindere en verfynde bevalligheden, behoorende tot de nauwkeurige voltrekking zyns arbeids: terwyl, aan den anderen kant, een volkomen Smaak voor deeze mindere bevalligheden, meestentyd, vergezeld gaat van eene vermindering in het verheevene en sterke.