|
| |
| |
| |
Schets van de regeeringswyze en het karakter der Turken.
(Getrokken uit de Memoires du Baron de tott, sur les Turcs & les Tartares.)
(Het Vervolg en Slot van bladz. 260.)
De geweldige behandelingen, de knevelaaryen van hun, die de belastingen invorderen, vermeerderen nog grootelyks het smartelyk gevoel der lasten zelve, en dezelve worden nooit opgeschort, dan door de openbaare rampen, die, gelyk ik zeide, zeer menigvuldig te Konstantinopel, en inderdaad in het geheele Turksche Ryk, voorvallen. In 't algemeen wordt de eigendom der onderdaanen weinig geëerbiedigd in Turkye, en men gebruikt 'er de ysselykste middelen om de bezitters te berooven, of de wettige erfgenaamen van hun Recht te versteeken.
By de vreugdebedryven, die te Konstantinopel op de geboorte van een kind van den grooten Heer gehouden worden, ziet men de oude Saturnaalsche feesten van Rome herleeven. Het staat alsdan den slaaven vry, zig, in tegenwoordigheid hunner meesters, en zelfs ten hunnen koste, te vervrolyken; het volk gaat plotseling van de slaverny tot de ongebondenheid over, en deszelfs vreugde gelykt meer naar krankzinnigheid, of ten minsten volslagen dronkenschap, dan naar blydschap.
De huizen der Grooten vertoonen in hunne versierselen eene heerlyke pracht. De straaten, die daar op uitlopen, zyn, tot op zekeren afstand, overdekt met galeryen, zo hoog, dat de lampen den doortocht van de lieden te paard niet kunnen belemmeren. Men trekt deze galeryen, dus verlicht, door tot op de binnenplaatsen der paleizen, en daar vindt men zaalen, die expres gebouwd zyn, om allen den vorigen luister, als 't ware, te concentreeren. Zy zyn zeer ryk gemeubileerd, en worden verlicht door eene menigte Lusters, waar van het terug gekaatste licht zig op een oneindig getal Spiegels werpt, en alwaar dus de aankomenden eene waarlyk schitterende rustplaats vinden. De meester des huizes ontvangt zyne gasten, naar hunnen rang, met veele staatelykheid.
De Illuminatie van het Serrail zou men verwachten, dat alle andere verlichtingen verre overtreffen zoude, en
| |
| |
als 't ware, doen verdwynen. Deze is ondertusschen de bekrompenste. Die van de munt is zeer ryk, en verdient gezien te worden. Een oneindig getal lampen stuiten haar licht terug, op eene tapisserie van nieuwe piasters en sequinen, in verschillende desseinen gehangen.
Op verscheiden plaatsen van de Stad, vertoont men zeer onbetaamelyke kluchten, waarin de Regeering even weinig gevierd wordt, als de zeden. De Acteurs zyn Grieken en Jooden, en het kluchtige van deze stukken bestaat in het nabootsen en belagchelyk vertoonen van de voornaamste Magistraatpersoonen. De Heer de tott heeft zelfs den grooten Heer op die wyze ten toon zien stellen. Het is waar, dat men den speelers schielyk verboodt hunne vryheid zo ver uit te strekken; maar men liet hen den Groot-Vizier ongemoeid vertoonen; en dus wierdt 'er geene bediening gespaard. Ik heb, onder anderen, vervolgt onze Schryver, een valschen Stambol effendi, Lieutenant de Police, of Hoofdofficier zien vertoonen, welken men eene vry gestrenge rechtsoeffening ongestoord toeliet. Het geval deedt hem den waaren Stambol effendi ontmoeten; zy groetten malkanderen zeer deftig, en vervolgden elk hunnen weg. Eene andere troep, die het hoofd der Janitzaaren vertoonde, begaf zig naar het Hôtel van dien Generaal, terwyl hy de ronde deedt, en trok daar zonder tegenstand in, wordende de nabootser door de bedienden met dezelfde eer en onderscheiding behandeld, als de meester zelf. Men, sloeg van de eene tot de andere ongebondenheid over; dit begon te verveelen; de stok kwam te voorschyn, en alles was in orde en rust.
Men kan zig geen denkbeeld maaken van de ruwheid en onbetaamelykheid der Turksche Comediën. Zy lopen gemeenlyk over de streeken en bedriegeryen der vrouwen. By de ontknooping wordt alles op het tooneel vertoond; niets wordt aan de verbeelding der aanschouweren overgelaten, en de navolging is volkomen. Indien onder deze allerschandelykste en zedenbedervende Schouwspelen, het teken van het gebed gehoord wordt, keeren alle de Muzulmannen zig naar den kant van Mekka, hetwelk de spelers echter niet verhindert, met hunne rollen voort te vaaren.
De Turken maaken, gelyk de meeste Oosterlingen, veel gebruik van het Opium. De liefhebbers verzamelen zig des avonds by malkander, en deze lieden, veroordeeld om geen vermaak te genieten, dan 't welk zy uit hunne
| |
| |
soort van dronkenschap haalen, zyn gemaklyk te onderscheiden aan eene soort van Lendenvang, welke het aanhoudend gebruik van het Opium voortbrengt. Hunne bleeke en droevige wezens zouden elk, op het aanschouwen, met medelyden vervullen, zo hunne verlangde halzen, hunne rechts of links gedraaide hoofden, uitgeweken ruggraat, eene schouder by het oor, en andere kluchtige verminkingen, niet tevens eene geschiktheid tot lagchen gaven. De dapperste helden, en die zig reeds lang in dezen moorddaadigen kryg geoeffend hebben, slikken tot vier pillen door, zo groot als olyven; en elkt drinkt daar eene goede hoeveelheid waters op, verwachtende in zyne byzondere houding een aangenaamen droom, die, na verloop van een uur, deze blokken komt verlevendigen. Dan hoort men hen praaten, en ziet men hen allerhande gesten maaken. Zy genieten, in deze betoverende dronkenschap, de alleraangenaamste gewaarwordingen, en keeren in dien staat naar hunne wooningen terug, ongevoelig voor de bespottingen der voorbygangeren, die zig met hun verlustigen.
De gerechtigheid, die grondslag van alle maatschappye, wordt in Turkye weinig geëerbiedigd. De meeste Ampten en Magistraatsbedieningen geven maar eene zeer maatige inkomst; de voornaamste voordeelen komen van knevelaryen. Dit is een natuurlyk gevolg van eene despotieke regeering, daar geene wetten in acht genomen worden, daar alles te koop is, en daar de despoot zig verrykt, met de winsten die de amptenaars door hunne onrechtvaardigheden gemaakt hebben.
Daar is geene andere wet by de Turken dan de Koran, en de Rechters zyn 'er de uitleggers van. Alle de zaaken worden op getuigenissen of verklaaringen beoordeeld, en de valsche getuigen zyn 'er gemeen en goedkoop. Hy, die het meeste geld aan den Cadi geeft, wint doorgaands zyn proces. Men straft de openbaare roovers niet, ten zy zy op heeter daad betrapt worden. De Regeering vervolgt hen zelden, en zo dit al gebeurt, zo laat de Cadi, aangesteld om de moorden, die in een dorp begaan zyn, te onderzoeken, de inwooners daarvoor betaalen, in plaats van de schuldigen op te zoeken. Een Roover, na zig verrykt te hebben, kan zyn beroep verlaten, en heeft dan niets te vreezen voor 't Gerecht. Hy kan zelfs aanzien winnen, en tot ampten opklimmen.
Een moord wordt in Turkye beschouwd als een edel be- | |
| |
dryf, 't welk moed aantoont. Zo de bloedverwanten van den omgebragten persoon zig met den moordenaar verzoenen willen, ontgaat hy zyne straf. De beul is gemeenlyk de middelaar dier verdragen. Een jonge Turk, zyn vader vermoord hebbende, wierdt veroordeeld om het hoofd te verliezen; een zyner vrienden, met toestemming van den Rechter, wien hy gewonnen hadt, verklaarde zigzelven schuldig aan dien moord, en bragt twee getuigen te voorschyn. De Rechter trok het vonnis tegen den jongen Turk weder in, en veroordeelde deszelfs vriend; maar de Vadermoorder, toen van zyn recht gebruik maakende; scholdt, in hoedanigheid van zoon des overledenen, den gewaanden moordenaar zyne misdaad kwyt, en alles was afgedaan.
Men roemt op de gestrengheid van den Hoofdschout, die de markten van Konstantinopel bezoekt, en het brood by de bakkers laat weegen, altyd gevolgd van beulen, om oogenbliklyk den zodanigen te straffen, die zig aan bedrog heeft schuldig gemaakt. Maar al dat gebrom wordt belagchelyk, zodra men hier by weet, dat de Bakker zelf, de eigenaar van den oven, de meester, op wiens orde, en tot wiens voordeel, alles geschied is, en wiens schelmery eigenlyk gestraft wordt, met dit geheele onderzoek niets te doen heeft. Hy behoudt gerust de dagelyksche voordeelen, welke zyn valsch gewicht, daar de straf over gaat, hem aanbrengt, en laat aan zyn eersten knecht al het gevaar van zyne bedriegeryen over. Deze verplicht zig voor een dubbeld loon, om zyn meester te vertoonen, en die gunst wordt door den volgenden knecht verzocht, wanneer de eerste is opgehangen: dat schrik niemand af.
De Grieken en de Jooden krygen byna nooit recht tegen de Turken, die hun ongestraft allerhande soort van beledigingen aandoen. Een Turk hadt een Christen gedood, door een geweldigen slag met een stok op het hoofd. De Rechter deedt zig den stok brengen, en na denzelven wel bekeken en onderzocht te hebben, vonniste hy, dat de stok te ligt was, dan dat de Christen van dien slag zou hebben kunnen sterven.
Het is een soort van eer, in Turkye, door beuls handen te sterven. Een Europeaan, met de denkbeelden van onze gebruiken vervuld, maakte in zyn compliment van rouwbeklag aan eene weduwe, welker man het slachtoffer van eene Hofcabaal geworden en opgehangen was, gewag van deze omstandigheid, en betuigde haar zyn leet over de
| |
| |
soort van dood, welken hy hadt moeten ondergaan. En hoe wilde gy dan, mynheer, riep de vrouw in toorn uit, dat myn man gestorven ware? Neen! mynheer, daar is nog niemand onder myne familie als een Baccal (kruidenier, of winkeliertje) gestorven; die lieden sterven gemeenlyk op hun bed.
Schoon de Turken doorgaands wreed zyn, hebben zy echter eene grillige weldaadigheid jegens de dieren; schoon de meeste Reisbeschryvers dezelve sterk vergroot hebben, zo men richard pocock gelooft, deelt men den honden op de hoeken der straaten vleesch uit; men verbindt hunne wonden; men brengt hen stroo, om gemaklyk te liggen; men maakt hun kleine hokjes als zy werpen moeten; men heeft stichtingen om een zeker getal honden en katten te voeden, enz. De Heer de tott, integendeel, bericht ons, dat, behalven de honden, die dicht by slachteryen woonen, alle de anderen uitgeteerd, kwynende, en dikwils verminkt, weinig eer doen aan het medelyden der Turken. Maar, zo men van de honden zo veel werk niet maakt als zy verdienen, worden de tortelduiven gemeenlyk met eene zeer zonderlinge voorkeur behandeld. Men vergunt hun de vrye kaap op alle de Schepen met graanen, die de haven van Konstantinopel doorvaren. Zy haalen daar zo veel uit als zy kunnen, zonder dat de Schippers zig in het minst hier tegen verzetten. Dit lokt hen in zulk eene menigte, en maakt hen tevens zo gemeenzaam, dat verscheidene zig op de schouders der roeijers nederzetten, om de gelegenheid af te wachten, dat hunne makkers ruimte maaken, en zy ook op hunne beurt hun krop mogen gaan vullen.
Mustapha was de Opvolger van osman. Hy was het, die den laatsten Oorlog tegen de Russen voerde. Het Ryk liep gevaar van de diepste vernederingen, ja van eene geheele vernietiging; maar het was minder door de fout van dien Prins, dan van het volk, daar hy over regeerde; een volk in de uiterste laagte van ongevoeligheid, en barbaarsheid, gezonken. Ondertusschen verzuimde Sultan mustapha niets, om zyn voordeel te doen met de talenten van den Baron de tott, die, om zo te spreken, tot het onmogelyke toe deedt, om Konstantinopel te behouden, in weerwil van de geduurig vernieuwde hinderpaalen, welken hy by iederen stap ontmoette, in de onbekwaamheid en onwilligheid van de Officieren der Turksche Regeering. Hunne onkunde gaat inderdaad zo verre, dat dezelve ongeloof- | |
| |
lyk zoude zyn, zonder zulke echte getuigenissen, als die van den Heer de tott. De Groot-Vizier vroeg hem op zekeren dag zeer ernstig, of het leger der Ottomannen talryk was? - Ik zoude my aan u vervoegd hebben, antwoordde die Heer, om naauwkeurige berichten deswegen te bekomen. - Aan my, hernam de Vizier, ik weet het volstrekt niet. - Maar hoe kan ik het dan weten? ----- Wel gy leest immers de Weener Courant; daar kon het in staan. ----- Zie daar de onverbeeldelyke domheid, waar toe eene Natie vervalt, die geen boeken heeft. Gelukkig was Sultan mustapha een zeer werkzaam Prins, en steeds oplettend om nut te trekken van der Vreemdelingen kundigheden. Zonder deze omstandigheid ware alles verloren geweest.
De Artillerie was buiten staat van dienst te kunnen doen. De Heer de tott alleen, en enkel met behulp, en op het geleide, van de Memoires van St. Remi, en van de Encyclopedie, bragt het zo verre, dat hy twintig stukken Kanon goot, met zodanig eenen goeden uitslag, dat hy daar zelf over verwonderd was. Hy rechtte ook een school op van Kanoniers, en eene school om de Wiskunde te onderwyzen. Mustapha kwam zelf die bezigheden door zyne tegenwoordigheid aanmoedigen; hy vermeerderde dagelyks zyne kundigheden; zyne bedoelingen begonden zig dagelyks verder uit te strekken, en hy zoude waarschynlyk, zo hy in 't leven gebleven ware, het groot ontwerp hebben uitgevoerd, van de Middellandsche met de Roode Zee te vereenigen, door de landengte van Suez weg te neemen; het welk de grootste omwenteling, die in de Staatkundige wereld te begrypen is, zou veroorzaakt hebben.
Alle nuttige ontwerpen zyn ten uitersten moeielyk, onder de Turken, in praktyk te brengen; wy hebben reeds staaltjes van hunne domheid en onkunde bygebragt: alles loopt inderdaad by hen te samen, om die domheid en onkunde voort te brengen en te onderhouden; de Godsdienst, de Regeering, de Taal zelve, verzetten zig tegen de uitbreiding van kundigheden: hunne dweepery overreedt hen, dat alles, wat nuttig is te weten, in den Koran bevat is. De Regeering, wel verre van de Talenten op te wakkeren, verdooft die, en maakt het gevaarlyk dezelve te vertoonen; terwyl het leven van een mensch nauwelyks genoegzaam is, om volmaakt te leeren leezen en schryven.
Men heeft gepoogd de Drukkunst te Konstantinopel in
| |
| |
te voeren; dat is niet gelukt. Die kunst zoude deeze groote klasse van Lieden, die hunne achting en hun bestaan vinden in net te schryven, te loor stellen. De Turken doen even weinig hun voordeel met de kundigheden, welken de koophandel eigenaartig verspreidt, als met die, welke uit boeken te haalen zyn. Een Kapitein Pacha vroeg aan een Afgezant van Venetie, of de Russen dicht aan de Republiek grensden? Ja, antwoordde de Ambassadeur, gylieden ligt maar tusschen beiden.
Die diepe onkunde brengt uitwerkzelen voort, die het moeielyk is te bepaalen, of by den Lezer meer bespotting of verontwaardiging verwekken moeten. In den laatsten Oorlog met de Russen, was de Turksche vloot in de haven van. Tchesmé geweken. De Russen zonden 'er twee Branders op af, welken de Turken gerust lieten binnen varen, en die alle hunne Schepen in de assche leiden. De vyand, meester van den Archipel, dreigde Konstantinopel; de domme trotsheid der Turken was eindelyk verplicht dit dringend gevaar te zien, en tot den Heer de tott, in ernst, hunne toevlucht te nemen. Deze deedt wonderen, om den doortocht door de Dardanellen te beletten. Hy veranderde de wapenen der Turken, goot nieuw Kanon, leerde hun daar het gebruik van kennen; bragt hen onder krygstugt; leerde hen de militaire Evoluties; bouwde Oorlogschepen naar de Europische modellen; in één woord, behieldt, door eene onbegrypelyke werkzaamheid, den staat, terwyl de Turken schuimbekten van spyt, dat zy hunne behoudenis zo zichtbaar aan een Ongelovigen te danken hadden, en hem alle mogelyke hinderpaalen in den weg bleven leggen. Onder andere moeielykheden daar hy mede worstelen moest, viel 'er byna een opstand voor, zo als het volk vernam, dat de veegers of schrobbers, daar het Kanon mede schoon gemaakt wierdt, van Varkensborstels gemaakt waren; en men kon die algemeene verontwaardiging, die tot woede steeg, niet doen bedaaren, dan door hen te doen zien, dat de verfkwasten, waarmede de Mosqueen, zelfs van binnen, beschilderd wierden, insgelyks uit Varkensborstels bestonden.
Na de straks gemelde vernieling in de haven van Tchesmé, verwachtte men, dat de Russen den doortocht overweldigen, en zig meester van Konstantinopel maaken zouden. De Reis-Effendi vroeg aan den Heer de tott, waar zulk een allerongelukkigste Oorlog, eindelyk, op uit
| |
| |
zou loopen? Op de overzyde, antwoordde deze, naar de kant van Asia wyzende; de Minister stelde zig voor een der vensters, en zig terstond met een vrolyk wezen naar den Baron wendende; aan die overzyde myn vriend, zeide hy, zyn alleraangenaamste Valeyen; wy zullen daar aartige Kiosk bouwen. Zou men zig verbeelden kunnen, dat onkunde en domheid zulk een trap van zorgeloosheid en onverschilligheid, in 't nypendst gevaar, kon voortbrengen? Dit alles ondertusschen is het natuurlyk uitwerkzel eener despotieke Regeering!
|
|
Auteursrechtvrij