Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

[p. 225]

Aanmerkingen, over de aanleidende oorzaaken van de algemeenheid der Fransche taale.)

(Ontleend uit eene Prysverhandeling. De l'Universalité de la Langue Francoise, door den Graaf de rivarol.

Vóór de Zestiende Eeuwe hadt de Latynsche Taal eene soort van Algemeenheid; doch verloor dezelve door een zamenloop van onderscheide oorzaaken, byzonder door de hedendaagsche ontdekkingen, en de veranderingen, die plaats greepen in de Europische gewoonten, zeden, en kunsten, zo die ten nutte als die ten cieraad des leevens dienen. De eenige Taalen, die natuurlyk eenigen eisch konden maaken om in 't bezit dier Algemeenheid de Latynsche op te volgen, waren het Hoogduitsch, het Spaansch, het Italiaansch, het Engelsch en het Fransch.

Het Hoogduitsch ontmoette verscheide hinderpaalen in deszelfs voortplanting, uit toevallige omstandigheden; als de Characters der Keizers en der Schryveren van de Zestiende Eeuwe, als mede de Staatkundige toestand der Volken en Landschappen van het Keizerryk. ----- Spanje hadt, in dit afgelegen Tydperk, een schitterend vertoon van grootheid; doch dit ontstondt niet uit een standhoudend licht, maar uit een schielyk voorbygaande flikkering van Vernuft, gevolgd van de dikste duisternis en de tastbaarste voortgaande vermindering van Geest, en eene geheele uitdooving van werkzaamheid. ----- Het herleeven der Kunsten en Letteren, in Italie, kon de toevallige en plaatslyke hindernissen tegen het verspreiden van de Taal diens lands niet te boven komen: deeze ontstonden uit de menigte en de zwakheid der van elkander afgescheide Vorstendommen en Staaten, uit de oorlogen en onlusten, die toen aldaar en in geheel Europa woelden: wy mogen 'er byvoegen, het schielyke verderf van Smaak, 't welk in dat Land plaats greep, en het gewigt 't geen twintig kleine Staaten aan hunne byzondere Tongvallen hegtten. ----- De ligging van Engeland als een Eiland, de stilzwygende aart, de ernsthaftigheid, en de smaak der vroegste Engelsche Schryveren, die zich stipt aan Waarheid en Onderwys hielden, zonder eenig inmengzel van bevalligheid; de weinige moeite, welke zich de Reizigers gaven om hunne zeden inneemend en hunne uitdrukkigen gevallig te maaken; want zy reisden enkel om te zien, daar de Franschen reizen om te zien en om gezien te worden; het laat te voorschyn treeden van fraaije Engelsche. Schryvers die de Engelsche Letterkunde verrykt en opgeluisterd hebben, verhinderden de Engelsche Taale in Europa.

[p. 226]

De Franschen, daarentegen, ontleenden, uit hunnen Volksaart en Character, en byzonder uit de Regeering en 't Character van lodewyk den XIV, veelvuldige voordeelen, om hunne Taal, in de onderscheide Gewesten van Europa, te verspreiden. Het aankweeken, het zuiveren en beschaaven der Fransche Taale was een der voorwerpen waarop de Fransche trotsch zich bevlytigde, en met dien trotsch schynt, ten dien dage, geen Volk zo zeer ingenomen geweest te zyn. De lustigheid, vrolykheid, de galantheid, en beschaafdheid der Franschen, die hunne zeden en gezelschap aangenaamheid byzetten, baanden gereedlyk den weg tot het aanneemen eener Taale, wel ke vergezeld ging met die bevallige zeden. De byzondere oplettenheid der Franschen op de Schoone Sexe, met welke zy veelvuldiger en gemeenzaamer verscheenen dan eenige andere Mannen in Europa, bragt niet weinig toe tot het beschaaven en voortplanten hunner Taale. De voortreflyke Schryvers, die onder de Regeering van lodewyk den XIV bloeijden, en de Hervormers van den Styl in Engeland voor uit waren, ondersteunden de reedsgemelde oorzaaken niet weinig: en zelfs de zamenvoeging van Fransche Modes, Linten, en Opschik, met de Treurspelen van racine, met de Hekelschriften van boileau, en de Odes van malherbe, buitenslands gezonden, hielpen hiertoe kragtdaadig. Znuisteryen en nieuwe Snoffen vergezelden den uitvoer der beste Fransche Boeken na Vreemde Landen, welker Inwoonders, zo in 't verstandige als in het beuzelagtige begeerden, naar de Fransche Mode te weezen. De Nabuurvolken, by aanhoudenheid, uit Frankryk, Huiscieraaden, Kleederdragten, Opschik, Reukwerken enz. van de Franschen ontvangende, kreegen teffens de woorden om ze te benoemen; hier door en door de begeerte om gemeenschap en briefwisseling te houden met een Volk, 't geen hun nieuwe bronnen opende van genot en vermaak, werden zy overgehaald om zich op de Fransche Taal toe te leggen, en die met hunne eigene te vereenigen. ----- Frankryk heeft, van dit Tydperk af, aangehouden, met de Naabuurvolken Tooneelstukken, Kleederdragten, Smaak, Zeden, een nieuwe Taal, en eene nieuwe Leevenswyze, te verschaffen, en bronnen van tot nog onbekend vermaak te openen, en door deeze middelen eene soort van Heerschappy geoefend, welke geen ander Volk ooit te vooren geoefend hadt.

De meerderheid, door lodewyk den XIV in Europa verkreegen, bragt veel toe aan het vestigen deezer Taalheerschappye. De Fransche Taal kreeg de overhand in alle openbaare Onderhandelingen en Verdragen: en zelfs, wanneer die Vorst ophieldt met Fransche Wetten aan Europa voor te schryven, behieldt de Fransche Taal de verkreegene meerderheid dermaate, dat lodewyk de XIV, op 't einde zyner dagen, vernederd

[p. 227]

wierd in die zelfde Taal, waarin hy voorheen anderen de wet stelde. De voor- en tegenspoed, de dwaalingen van dien Vorst zelve wrogten mede tot het uitbreiden der Taale zyns Ryks. By de Herroeping van het Edict van Nantes voerden de Ballingen hun haat tegen den Koning mede na de Noordlykste gedeelten van Europa, beneffens den spyt dat zy hun Geboorteland moesten verlaaten; een haat en spyt, die zy in hunne Landtaale uitdrukten: hunne Familieverbintenissen deeden, in de herbergzaame Landen, de Fransche Taal algemeener worden dan ooit.