Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Verhandeling over de Molenwieken in het algemeen, en over die, welke eene schroevswijze gedaante hebben, volgens de uitvinding van Jan van Deyl en Zoon te Amsterdam in het byzonder, door H. Aeneae, A.L.M. Phil. Dr. Lid van verscheiden Maatschappijen en geadmitteerd Leeraar in de Wiskunde en Wijsbegeerte te Amsterdam. Met Plaaten. Te Amsterdam, bij W. Holtrop, 1785. In gr. octavo, 116 bladz.

Aan den tegenstand, welke de bovenaangeduide uitvinding ondervonden heeft, is men dit Geschrift van den Heer AEneae verschuldigd; die, door natuurkundige gronden en ondervinding, zynes oordeels, zamenloopen, om de schroevswyze gedaante der Molenwieken, boven de thans algemeen aangenomen, den voorrang te geeven, het wel der moeite waardig geoordeeld heeft, dit stuk, zo veel mogelyk, in een helder daglicht te zetten.

Ten dien einde ontvouwt hy eerst den aart van de werking des winds op de Molenwieken. Voorts tragt hy daar uit af te leiden, welke gedaante de Molenwieken, ingevolge van die werking, behooren te hebben. Ter ontvouwinge hiervan stelt hy zig drie vraagen ter beantwoordinge voor. (1.) Hoe groot is de hoek, dien de hekken met het vlak van beweeging of met den molenas moeten maaken? of anders, hoe schuins moeten de hekken in de roede steeken? (2.) Moet deeze hoek, of schuinte, dezelfde zyn van boven van de roede tot beneden, of moet die veranderen? dat is, moeten de hekken digt aan den as en ver van den as even schuins staan? en eindelyk (3.) zo deeze schuinte veranderlyk zy, volgens welk een regel moet zy dan veranderen? De voortgaande beantwoording deezer vraagen leidt hem, om te beweeren, ‘dat 'er

[p. 594]

geene twee hekken in de geheele lengte der wiek in dezelve richting mogen staan; en dat de achteruitstand der hekken moet verminderen naarmaate de snelheid, waarmede zij onder het maalen omgevoerd worden; dat is, gelijk de Wiskonstenaaren spreeken, de achteruitstand der hekken moet in eene omgekeerde reden hunner snelheden, of afstanden uit den as, zijn.’

Aan deeze, op natuurkundige gronden gevestigde overweeging, hegt de Heer AEneae verder eene beschouwing der Molenwieken, volgens de uitvinding van de Heeren van Deyl. Hy meldt ons aanvanglyk het beginzel waaruit dit zamenstel gesprooten is, mitsgaders de overweegingen, welken den Uitvinderen de gedagten op dit beginzel gegeeven hebben; en, hunne naspooring volgende, poogt hy wyders te toonen, dat eene Molenwiek, naar die uitvinding vervaardigd, de gedaante heeft, welke zy, volgens de voorgaande overweeging, behoort te hebben; waarnevens hy zyne aanmerkingen voegt, over 't geen men, in 't vervaardigen van zodanig eene Molenwiek, in agt hebbe te neemen.

By deeze voorstelling voegt de Heer AEneae nog het volgende. Eerstlyk maakt hy eene korte aanmerking over een gebrek, dat, zynes oordeels, plaats heeft, en noodzaaklyk plaats moet hebben in de gewoone zamenstelling onzer Molenwieken, en dat door deeze uitvinding verbeterd wordt. In de tweede plaatze geeft hy, ten dienste der Molenmaakers, een volledig berigt van de handelwyze, om eene Molenwiek, volgens die uitvinding, af te schryven, ten einde hun de noodige onderrigting des aangaande te verleenen. Dit geschiedt in deezen te meer, om dat de Heeren van Deyl, volgens eene voorige bekendmaaking, geen het minste oogmerk hebben om in deeze hunne uitvinding hunnen eigen Molenmaaker by voorkeur te gebruiken, maar aan ieder eigenaar van een Molen volkomen de vryheid laaten, om zig van zodanig een Molenmaaker te bedienen, als hy zal goedvinden, mids hun hier maar alleenlyk de behoorelyke voorkennis, overeenkomstig met het octroy, van gegeeven worde. En ten laatste geeft hy een gunstig verslag van de genomen proeven in 't klein, mitsgaders van de daadlyke te werkstelling deezer uitvindinge in groote molens, waarop hy ten slot betuigt. ‘Wij eindigen met deezen wensch, voor 't algemeen welzijn, dat, zo al de waarheid voor als nog, niettegenstaande onze beste poogingen, voor haa-

[p. 595]

re bestrijderen moet zwigten, dat echter dit ons Werkje ten eenigen tijde aan een toekomend geslacht zal aanleiding geeven, en de behoorlijke wapenen verschaffen, om Haar te wreeken, en over haare vijanden te doen zegevieren.’ ----- Herhaalde proefneemingen, in verschillende omstandigheden, zullen dit moeten beslissen.