Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

De Bevalligheden, in zes Boeken, door den Heer Wieland. Uit het Hoogduitsch vertaald, door C. Groeneveld. Te Amsterdam, bij de Erve F. de Kruijff en W. Brave, 1785. Behalven de Voorrede, 94 bladz. in gr. octavo.

Eene dichterlyke schildering, die ons den eigen aart, de werkzaamheid en den invloed der Bevalligheid, met de leevendigste verwen afmaalt; en welk schilderstuk gestoffeerd is, met eene menigte van bykomende cieraaden, die, op de bevalligste wyze, één schoon geheel maaken. Zie hier het geen ons de Heer Wieland, nopens den invloed der bevalligheden op de kunsten, weetenschappen en zeden onder het oog brengt.

‘De onderlinge trek, (dus vangt hy aan,) die tusschen beminnenswaardige wezens eene vriendschap sticht, welke in haar eerste oogenblik alle de sterkte eens rijpen ouderdoms heeft, maakte uit de Zanggodinnen, de dochteren van Jovis en de Harmonij, en uit de Bevalligheden de vertrouwelijkste

[p. 310]

gespeelen. De eersten konden niet anders, dan oneindig veel daar bij winnen; haare ernstigheid had wel van nooden, door de aanminnigheid der laatsten geleenigd te worden.

De gezangen, welke zij haaren gunstelingen ingaven, hadden nu niet enkellijk verhevene en de menschelijke zwakheden te bovengaande onderwerpen, het huwelijk des Chaos met den ouden Nacht, den oirsprong der Goden en der Wereld, en de Wandelingen der Ziele ten voorwerpe. Zij hielden het nu voor een edele, en aan weldaadige Godheden zeer betaamende, bezigheid, ook de geneugten der sterflijken te verfraaien.

Niet slecht de Orféussen, de Amfions niet alleen,
Maar ook de Saffoos en Anakreonnen deên
Zij, door haar zachte tokkelingen,
Bij liefde en zoete wijn,
In roozeschaduw, vrij van stuurse zorg en pijn,
Aanminnige gezangen zingen.
Wen tusschen meisjes, welker jeugd
Niets aemt dan blijdschap en geneugt,
Het gladde voorhoofd, rijk van glanssen,
Gesierd met mirte en roozekranssen,
De grijs van Theos jokt, en speelt, en lacht en blaakt,
En vrolijk, als Sileen, de jongkheid nijdig maakt:
Dan waren 't vaak de drie Bevalligheden
En 't Zanggodinnendom, die, op 't geluid der snaar
Van zijne gouden lier, met ongebonden hair,
Dat golvende om den rugge afvloeide naar beneden,
En open boezem, hand aan hand,
Om haaren lieven ouden dansten,
Hem zijne griize kruin bekransten,
En, op zijn aangenaamen trant
Verslingerd, hem haar gunst betoonden,
Zo dikwils hem de lust tot zang en spel bevong,
En hem voor ieder lied met eenen kusch beloonden,
Dat hij den Mingod en der vreugde zong.

Zelfs de zangster der Wijsbegeerte leerde van de Bevalligheden het geheim, om ter gelijker tijd te onderrechten en te behagen.

Uit haare schoone hand

Ontvingen in dien wenschelijken stand,
De Platoos, Humen, Fontenellen
De bloemen, rijk van gleur en kleur, waarmee zij 't glad
En ongemaklijk pad,
Waar langs de waarheid ons voortvlugtig pleeg te ontsnellen,
Bestrooien, en, wanneer zij zich verbidden laat,

[p. 311]

 

Om zigtbaar zich den sterveling te toonen,

 

Het ligt geweefd gewaad,

 

Zo dienstig om onze oogen te verschoonen,

 

Bedekkende onder 't loos versiersel 't geen 't gezigt

 

Zou hindren door te sterk een licht.

Bij uitneemendheid waren de Bevalligheden de Beschermgodessen der schoole van Socrates. Reede in den eersten bloem zijner jeugd, door haar bezield, beproefde Socrates haar in marmer te verbeelden; en dat hij 'er in geslaagd hebbe, laat zich bereids daar uit vermoeden, dat de Atheniënzers dit eenige werk van zijne kunst waardig vonden, om het in den voorhof van hunnen burg eene plaats onder meesterstukken te geeven. Speuzippus, Platoos navolger, richtte de Bevalligheden in de gehoorzaal op, daar ze uit den mond zijns meesters gesproken hadden. En welken sterveling zijn ze ooit gunstiger geweest dan den beminnenswaardigen Xenophon, hem, die de waare trekken der zedelijke Bevalligheden in zijne werken zo volmaakt uitdrukt; en in zijne gedachten en bevindingen, gelijk in zijne schrijfwijze, waarheid, eenvoudigheid en ongesmukte aanminnigheid zo onverbeterlijk vereenigd heeft?

Aan de Bevalligheden offerde bij de Grieken, wie behaagen wilde; en 'er was een tijd te Athene, dat de staatsman en de veldheer haaren bijstand even zo nodig had, als de geringste werktuigkunstenaar. De tooverij der Bevalligheden, die over alles, wat Aleibiades deed en zeide, uitgegooten was, gaf zijnen gebreken zelven eene bekoorlijkheid, die de deugden van anderen verdonkerde. Behoeven wij ons te verwonderen, dat door haaren invloed eene Aspasia bekwaam werd, om Griekenland in Perikles te beheerschen, en in Sokrates te onderrichten?’

De Heer Wieland weidt daarop breeder uit, over den invloed der Bevalligheden in die dagen, en schetst ons derzelver heerschappij in 't tijdsverloop van Perikles tot Alexander; doch ons bestek wederhoudt ons hem in dat alles te volgen; des wy ons bepaalen tot het slot zyner voorstellinge, daar hy ons onder 't oog brengt, hoe ook de deugd zelve onder haare heerschappye staa.

‘De Epaminondassen en de Scipioos offerden haar niet minder, dan de Menanders en Aristippen. Ook aan de bedrijven, het karakter en het leven van een wijs en goed man - het welk (gelijk Sokrates plag te zeggen) gelijk een volmaakt tafereel een schoon geheel moet weezen, moeten de Bevalligheden dat voorkomen van dwanglooze ligtheid, dien glans der volmaaking geeven, die hen meer tot geschenken der natuur, dan tot werken der kunst, te maaken schijnt. Deeze Bevalligheid was het, die der deugd van Kato van Utika ontbrak, en enkel de afweezigheid derzelve is, het geen aan zo veele andere gewaan-

[p. 312]

de deugden een verdrietig, de harten terugstootend, voorkomen geeft. Maar, onder de handen der Bevalligheden, verliest de wijsheid en de deugd der sterflijken het buitenspoorige en opgeblaazene, het wrange, stijve en kantige, het welk even zo veele gebreken zijn, waar door zij, naar de zedelijke schoonheidsmaate der wijzen, ophouden wijsheid en deugd te zijn.’