Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Samenspraaken over het menschelyk vermogen, in zaken van Godsdienst, volgens de leere der Gereformeerde Kerk, door C. van Cruyskerken, Lidmaat der Hervormde Kerk te Gorinchem. Te Utrecht, by A. van Paddenburg en H. van Otterlo, 1785. Behalven de Voorreden 224 bladz. in groot octavo.

Een overschadelyk misbruik, dat men van de Kerkleer, nopens 's Menschen onmagt, door dezelve te sterk te dryven, maakt, tegen te gaan, is het hoofdbedoelde dezer Samenspraken. Men klaegt over een geesteloozen tyd, en de Schryver oordeelt, dat men veel eer behoort te klaagen over een geest uitblusschenden tyd; dat men het mangel van bekeering veler mondbelyderen niet in de Godlyke bedeeling moet zoeken, maer in 't verwaerloozen of niet gebruiken der natuurlyke vermogens, die de Mensch bezit; en dat men de Kerkleer van 's Menschen onmagt, ten onregte, ook tot deze uitstrekt; by gebrek van eene behoorlyke onderscheiding, die men, zyns agtens, hier altoos in 't oog moet houden. ‘Ik maak’ zegt hy, zyne gedachten deswegens voorstellende, ‘Ik maak onderscheid tusschen zulke daden, verrigtingen of

[p. 196]

pligten, die de mensch uit zich zelfs, onder den gemeenen invloed der Goddelyke Voorzienigheid, zonder vernieuwd grondbeginzel, kan oeffenen, en de zodanigen, die niet anders, dan uit een door den H. Geest vernieuwd grondbeginzel, dat men het genadeleeven noemt, kunnen voortkomen; en dus ken ik den mensch een vermogen toe, na de onderscheide daden die ik bedoel; en denkende of spreekende van de eerste, in onderscheiding van de laatste, ken ik den natuurlyken mensch daartoe een vermogen toe; zonder de leere der onmacht in 't geheel of ten deele te benadeelen, die alleen haare betrekking heeft, op 't verrichten van daden of pligten uit een vernieuwd grondbeginzel.’ Deze onderscheiding nader op te helderen, in derzelver gevolgen te ontvouwen, de gegrondheid daer van aen te dringen, en de tegenbedenkingen, welken hier omtrent mogten opkomen, uit den weg te ruimen, is de inhoud dezer Samenspraken; welker uitvoering ook, met alle oplettendheid, zeer wel ter bereikinge van dit oogmerk is ingerigt geworden. ----- Onze Schryver verbeeld zig een gesprek te voeren met iemand, die de Leer der onmagt overdryft; en zig verzekerd houd dat dit denkbeeld niet bestaenbaer is met de Kerkleer en den inhoud der Heilige Schriften; doch die trapswyze de verkeerdheid zyner denkmaniere bevroed, en eindelyk tot overtuiging komt, 't welk hem doet zeggen. ‘Ik moet openhartig belyden, dat ik, zo als ik in den beginne van dit gesprek nog zeide, meermalen gedacht hebbe, dat ik beter zoude gedaan hebben my met u in deze gesprekken niet in te laten; en daarvan, door veele tegenbedenkingen op te geven, beproefd hebbe, om u van uwe aangenomen gedachten te rug te brengen, om dat ik klaar begreep, dat indien ik met uwe gedachten instemde, al heel wat van myn gemak, door een beschuldigd geweeten, over 't verzuim der verordende delen, zou verliezen; en my niet langer onder een vrymachtige genadebedeling van den H. Geest, of geestelooze tyd, zou kunnen verbergen. Daarenboven kwamen de klanken uwer woorden, zo ongewoon, in vergelyking van 't geen ik meermaal hoor, voor, dat 't my onmooglyk scheen, om uwe gedachten tot een regel aan te nemen, om 'er naar te wandelen. Maar door het van u betoogde, nog klaarder als in den beginne van dit gesprek, overtuigd, dat veelmaal de zonde bedekt, en de schuld verbloemd wordt, zo schat ik de ontdekking

[p. 197]

van mijn gebrek nu zeer hoog, en wil liever in plaats van onder een geesteloze tijd of vrijmachtige bedeeling van den H. Geest te schuilen, voor den Heere erkennen by U is de gerechtigheid, en by my de beschaamtheid des aangezichts.’ En dit beantwoord aan 't oogmerk des Schryvers volgens zyne betuiging. ‘Het pligtvermanende voorstel, zegt hy, en de veelerlei genadebeloften in het geopenbaarde woord overwegende, geloof ik voor my overredende, dat de redenen, waarom wy en de Christenen van onzen tijd niet meer vorderen in de heiligmaking, niet in eene vrymachtige bedeling van der H. Geest, of geesteloze tijd, maar in trouwloosheid aan licht en plicht te zoeken zy; en met dat geloof heb ik uwe tegenbedenkingen zoeken weg te neemen; en en my zelven trachten op te wekken, tot de oeffening van onzen plicht; op dat wy met David den Heere mogen verwachten in den weg van zijn getuigenis, en met Paulus ons zelven oeffenen, om een onergerlyke conscientie te krygen en te bewaren voor God en de menschen.’