Vaderlandsche letteroefeningen. Jaargang 1785

Mijn Slaapmuts, door den Heer Mercier. Nullus dies sine linea. Te Haarlem, bij C.H. Bohn en Zoon, 1785. Behalven de Voorreden, 198 bladz. in gr. octavo.

Eene gewoonte van den Heer Mercier, zo als hy ons by den aanvang berigt, van 's avonds, eer hy zig ter ruste begeeft, zyne gedagten, over het geen hy gezien, gevoeld, gedagt, gehoord en geleezen heeft, op het papier te zetten, komt grootlyks voor als de aanleidende oorzaak tot het vervaardigen van dit Geschrift, 't welk hy dan, uit dien hoofde, niet oneigen zyn Slaapmuts noemt. Overeenkomstig met den aart van zulk eene schryfwyze, die nu op deeze dan op geene soort van onderwerpen valt, behelst dit Geschrift eene verscheidenheid van overdenkingen, die verschillende takken van oefening betreffen, doch meerendeels zo ingerigt zyn, dat ze den Leezer tot zedelyke bespiegelingen opleiden. De Heer Mercier ontvouwt zyne denkbeelden met eene inneemende leevendigheid, en nadruklyke wyze van voorstellen, die zelfs aan zyne eenvoudigste lessen eene soort van bevalligheid mededeelt. ----- Men leeze ten voorbeelde zyne aanpryzing van de spaarzaamheid.

‘De huishoudelijke, spaarzaamheid is geen schitterende deugd, maar, wel beschouwd, is zij een weezenlijke deugd, en eene der schoonste die ik ken. ----- Zij is de steun der huisgezinnen, zoo wel als der stigtingen en onderneemingen

[p. 138]

geschikt tot het algemeene nut. ----- 't Zijn verborge wortels, die de bladerrijke takken dier boomen, die zig, als 't ware, tot aan de wolken verheffen, voeden. ----- 't Gebrek is eene gestadige bron van knellend verdriet, ongerustheid, hartzeer en naare slaapeloosheid, en dikwerf de raadsvrouw van laage en onregtvaardige daaden. ----- De spaarzaamheid verdrijft alle die onheilen; zij bevrijdt ons van die prikkelende en smertende doornen, en is beurtling de troost van ons leeven, en de beschermengel onzer deugd. ----- Zij is een zagt hoofdkussen, waarop wij aangenaam rusten, onbevreesd voor 't toekomende dat altoos donker en schrikverwekkend is. De spaarzaamheid eindelijk is de nuttigste deugd voor het ons volgend geslagt, zij bevat dus twee tijdperken in eens; een voorregt dat haar alleen behoort.’

Tot een staal van eene andere natuur diene zyne volgende beschouwing der Veldslagen.

‘Nimmer heb ik een Veldslag bijgewoond; maar, na eene oplettende leezing der geschiedenissen, zie ik, uit mijn kabinet de Veldslagen der grootste Generaals. Ik lees de omstanstigheeden hunner strijden, en voel bij mij zelven die onophoudelijke, die doodsche vrees, die somtijds een wederzijdsche vlugt veroorzaakt.

Wanneer de mensch onderscheidenlijk den dood voor oogen ziet, houdt hij op Soldaat te zijn; afgetrokken, vol drift, woede en moeds, wordt hij door 't voorbeeld weggesleept.

Elk krijgsheld bekent, dat men, in 't heevigst van een gevegt, zelden aan den dood denkt. De vernielende dood mooge door de geleederen vliegen, men ziet zulks zonder opmerking; de ziel is geheel vervuld met andere voorwerpen; een haas egter, midden door de geleederen loopende, doet tien duizend mannen, aan 't geschutvuur blootgesteld, somtijds lagchen. ----- Maar wanneer een stem zig verheft, roepende: wij zijn verlooren, 't is gedaan, wij zijn verraaden! dan, ondanks de krijgstugt, de dapperheid der Officieren, 't gezigt der Vorsten, wordt de verwarring ogenbliklijk; de Soldaat ziet den dood voor oogen, en zij, wier post het is, hem stout onder de oogen te zien, schrikken, beeven, en zoeken hem door een schandlijke vlugt te ontgaan. ----- Om hen te doen zegepraalen, moet men hen vermaaken, en 't oogmerk, waartoe men hen leidt, verbergen. Men kent de natuurlijke uitdrukking van een Mufti, die, toen hij het Turksche leeger geslagen en vlugtend zag, dus sprak: wijl de Soldaaten van den verheeven Sultan niet meer willen vegten, moet men wel vreede maaken.

Hij, die den aart en drijfveeren der oude regeeringen kent, moet zig sterk verwonderen, dat men hedendaags Soldaaten met dwang aanwerft. Men waant dat men iemand tot Soldaat maakt, zoo dra men hem een monteering aantrekt en een

[p. 139]

snaphaan op schouder geeft, dit is niets: zonder eene inboezeming van Vaderlandsliefde, en 't inwendig gevoel van een billijken krijg, zal een Vorst wel leegers van huurlingen, maar niet van waare krijgslieden bebben. Zij vegten om dat zij vegten moeten, en daarvoor betaald worden, en handelen enkel werktuiglijk.

De Soldaaten eener vrije Natie trekken uit zig zelve ten oorlog, bewaaren hunne vaandels, die de overwinning beslissen. Men moet zijn Vaderland beminnen, om 'er zijn bloed voor te storten; en moet alle de voordeelen der regeering, waaronder men leeft, kennen, om 'er voor te strijden.

Wat deedt de ouden zoo gelukkig in hunne overwinningen zijn? wat anders dan een zigtbaar en nationaal belang? De krijgslieden trokken ten strijd, veragtten den dood, en hadden alleen de eer voor oogen; de gewonde Soldaat troostte, omhelzende, den stervenden Soldaat. De vaders beweenden 't verlies hunner kinderen niet; de moeders verheugden zig dat zij Soldaaten, voor 't Vaderland, gebaard hadden.

Eertijds voerde men met een hand vol volks groote zaaken uit; nu is het geheel anders: magtige en talrijke leegers smelten, koomen om, en worden verstrooit: waarom? het waare Patriotismus, dat alleen wonderen werkt, ontbreekt hen. Onze Krijgskunde, onze Generaals, onze Krijgstugt, maaken wel groote leegers, dog zij zijn slegts verzaamelingen van werktuiglijke weezens.

De oorlogen der Europeäanen hebben tot nog de gedaante van Europa niet veranderd; geen Koning gevangen of onttroond; geen koningrijk omgekeerd, of deszelfs grenzen beperkt; geen staatsveranderingen veroorzaakt. ----- De eenzelvigheid der Veldslagen maakt onze nieuwe tijdingen eentoonig, en men heeft slegts de naamen te veranderen Vreede en Oorlog hebben, om zoo te spreeken, een zelfde Phijsionomie. De Staaten, na die bloedige en schriklijke gevegten, behouden hun rust; waartoe dienen dan de Veldslagen, zoo zij geen verandering veroorzaaken?

Men zegt: wel aan, laaten wij onzen nabuur bederven, om slegts een weinig geld en land meer te hebben, en dan zijn wij overwinnaars. ô, Eene schoone overwinning! 't is eveneens of men iemand beroofde om 't genoegen te hebben slegts in 't hemd te staan, en hem naakt te zien.

Wanneer zullen wij tog eens nieuwe gebeurtenissen, onzer nieuwsgierigheid waardig, in de nieuwspapieren leezen? met het grootste genoegen zoude ik de ontdekking leezen van eene beschaafde natie in Noord-Amerika, die, op 't onverwagtst, aan onze verwonderde oogen, kunsten en weetenschappen vertoonde, bij hun ontdekt en uitgevonden.

Hoe zouden wij Europeäanen ons verwonderen, wij, die meenen zeer verre in alle kunsten en weetenschappen gevor-

[p. 140]

derd te zijn, zo wij beschaafde volken vonden, die ons in geluk en kennis overtroffen? Volken, geschikt om onze sterkst ingewortelde denkbeelden te veranderen! De reizen in de Zuidzee doen reeds onze zeedekundigen verbaasd staan. Wat al voorwerpen van vergelijking! welk een aantal kundigheid verschaffende lessen!

De geschiedenis van zulk een op zig zelf staand volk zou meer opmerking verdienen, dan die van alle bekende oude en hedendaagsche volken. Geheel gescheiden van de overige der Waereld, zou alles spreekend bij hen zijn. De tijd alleen zal de gissingen weezenlijk maaken, en schrandere en nuttige ontdekkingen aan den dag brengen.’