KortVerhaal. Jaargang 31

[p. 39]

De invalide
Christoph Hein (Vertaling Klaus Siegel)

Op een dag in oktober 1952 klopte er een veertigjarige, in lompen gehulde man met maar één arm op een voordeur in de Bänchstrasse in het stadsdeel Friedrichshain, een district in het voormalige Oost-Berlijn. Een jongeman deed de deur open en vroeg wat hij wilde.

‘Eisele is mijn naam,’ zei de invalide en wees met zijn hoofd naar het bordje op de deur, waarop dezelfde naam stond.

‘Nou en...’ vroeg de jonge man, ‘dat is toch geen reden bij ons te komen bedelen.’

De man zei niets terug en keek de achttienjarige jongeman die voor hem stond alleen maar aan. Toen kneep hij kwaad zijn ogen samen, hief het stuk karton dat hij bij zich had heftig omhoog en stiet het met kracht tegen de borst van de verraste jongeman, waardoor die achteruit tuimelde en het huis toegankelijk werd.

De invalide betrad de woning en zei: ‘Ik ben je vader. Waar is mijn vrouw?’

De man keerde na zeven jaar terug uit Russische krijgsgevangenschap, in welke periode hij mee had moeten werken aan de bouw van stuwdammen in West-Siberië. De laatste twee jaar van zijn gevangenschap was hij de cultuurcommissaris van zijn kamp geweest, omdat hij door het werken in koud water reuma had gekregen die hem andere activiteiten onmogelijk maakte. Ondanks het gemis van zijn arm was hij in gevangenschap geraakt omdat de kolonel-arts, commandant van het veldhospitaal waar zijn door gangreen aangetaste arm werd geamputeerd, hem boven de hem eerder verleende decoraties, zoals een medaille voor frontcontact met de vijand en het ijzeren kruis tweede klasse, twee dagen voor de Russische troepen arriveerden ook nog het ridderkruis met de zwaarden had overhandigd. In werkelijkheid was het ridderkruis hem nooit toegekend. De commandant van het veldhospitaal had Eisele zijn eigen onderscheiding ter hand gesteld om hem te troosten voor zijn beslissing dat hij hem bij de overhaaste verplaatsing van het hospitaal niet mee kon nemen. Deze hoge onderscheiding bestempelde Eisele in de ogen van de Russen tot een oorlogsmisdadiger. En hoewel Werner Eisele eind jaren twintig met een

[p. 40]

delegatie van zijn partij - hij was lid van de communistische jeugdbond - drie maanden in de Sovjet-Unie had gewerkt om in de buurt van Moskou een kinderdorp te bouwen en daarbij was uitverkoren om deel te nemen aan een ontmoeting van een half uur met het staatshoofd J.W. Stalin, moest hij zeven jaar in krijgsgevangenschap blijven.

De invalide stond voor de jonge man, zijn zoon, en wachtte op antwoord. De zoon maakte de deur naar de huiskamer open, waar twee kinderen huiswerk zaten te maken.

‘Verder gaan met je werk,’ snauwde de zoon hen toe toen zij nieuwsgierig opkeken uit hun schrift. En tegen zijn vader zei hij. ‘Gaat u zitten. Ik zal het mijn moeder zeggen.’

Toen de moeder van de kinderen de kamer binnentrad kwam de man overeind. Beide echtelieden bekeken elkaar onderzoekend, liefdeloos en wantrouwig. Vervolgens zei de vrouw zonder enige hartelijkheid: ‘We dachten dat je al lang dood was.’

Ze reikte hem de hand. ‘Dag Eisele.’

‘Heb je een andere man?’ vroeg hij.

Ze lachte verbitterd. ‘Wie dan?’ vroeg ze. ‘Ik zit opgescheept met vijf koters.’

‘Mooi zo,’ reageerde de man, ‘daar was ik al die jaren bang voor. Maak iets te eten voor me.’

De vrouw verliet de kamer en ging naar de keuken.

Die avond zat het gezin, het echtpaar met vijf kinderen in de leeftijd tussen tien en achttien jaar, rond de keukentafel. De teruggekeerde begon over zijn gevangenschap te vertellen, maar zijn vrouw onderbrak hem en zei: ‘Dat soort verhalen kennen we wel. Wij hebben het ook zwaar gehad.’

Toen stond ze op en zei tegen haar oudste zoon: ‘Maak hier in de keuken maar een bed voor hem op.’

De man protesteerde. ‘Waar is dat voor nodig? Ik slaap bij jou.’

De vrouw reageerde niet en verliet de keuken. De oudste zoon stond op en schoof de keukentafel naar de kant. ‘U slaapt hier,’ zei hij, ‘mijn moeder wil het zo.’

De volgende dag ging de man naar de politie om zich te melden en distributiebonnen aan te vragen. Hij probeerde werk te vinden en wendde zich met dat doel tot de bevoegde instanties. Maar in het beroep waarvoor hij was opgeleid, voor de oorlog was hij stoffeerder

[p. 41]

geweest, kon hij als invalide niet meer aan de slag, en de banen die hem werden aangeboden wees hij af omdat het loon te gering leek.

Hij zei tegen zijn gezin dat het wel even zou duren voor hij iets geschiktst zou hebben gevonden. Hij vroeg zijn vrouw om wat geld.

De vrouw keek haar oudste zoon aan. Die schudde kort van nee.

Vervolgens zei ze: ‘Het spijt me.’

‘Ik ben jullie vader,’ vloog hij op en sloeg met zijn vuist op tafel. ‘Ik ben de heer des huizes hier.’

‘Dat bent u niet,’ zei de oudste zoon zonder op te zien van zijn bord.

‘Jij maakt vijf kinderen bij mij,’ zei de vrouw: ‘en dan verdwijn je zomaar.’

‘Ik was in gevangenschap,’ schreeuwde de man tegen haar.

‘Waar je was kan me geen donder schelen,’ reageerde ze. ‘Voor mij geeft de doorslag dat je niet hier was. Ik kon in mijn eentje voor vijf kinderen zorgen. En sinds een jaar of twee, drie, sinds de twee oudsten iets verdienen, gaat het ons een beetje beter. En daar kom jij opeens opdagen!’

‘Maar jullie zijn toch mijn gezin,’ zei de invalide. ‘Jij bent mijn vrouw, hier ben ik thuis.’

Niemand reageerde. Ze keken allemaal naar de oudste zoon die opnieuw zwijgend zijn hoofd schudde.

Een week later had Eisele een baan aangenomen in een chemische fabriek in West-Berlijn. Daar bediende hij een kraan in een grote loods en reed alle werkdagen met het stadsspoor over de sectorgrens. Half november sommeerde zijn vrouw hem een kamer te zoeken en haar woning te verlaten. Eisele weigerde, maar hij kon er niets aan veranderen dat hij door haar en zijn kinderen voortaan als een vreemde en ongewenste medebewoner van de bescheiden woonruimte werd beschouwd. De jongste kinderen werden door hun oudste broers en zuster opgevoed en trokken zich niets aan van wat hun vader zei. De twee oudste zoons wisselden geen woord met hem en duldden niet dat hij ook maar de geringste beslissing nam in zaken die het gezin aangingen. Als hij dronken naar huis kwam en een poging deed de slaapkamer van zijn vrouw binnen te dringen, werd hij door zijn oudste tegengehouden. De zoon die een baan had als leerling-metselaar trok zijn vader aan zijn haar uit moeders kamer, sloeg hem in het gezicht en stiet de

[p. 42]

invalide met zo'n geweld naar zijn slaapplaats in de keuken dat hij niet meer overeind kon komen.

In januari van het volgende jaar, drie maanden nadat Eisele weer bij zijn gezin was opgedoken, werd hij naar de huiskamer geroepen toen hij van zijn werk thuiskwam. Zijn complete gezin, zijn vrouw, zijn vier zonen en zijn dochter zaten rond de tafel, waarop diverse documenten, springstof, munitie en een pistool lagen. Eisele herkende de op tafel uitgestalde objecten onmiddellijk als zijn eigendom en vroeg luidkeels wie het had gewaagd in zijn spullen te snuffelen.

Zijn oudste zoon onderbrak hem: ‘Hou je bek, man, pak dit hier allemaal in en maak dat je wegkomt. Anders breng ik het naar de politie.’ Daarbij wees hij naar het wapen op tafel.

De man en zijn gezinsleden staarden elkaar aan zonder een woord te zeggen.

‘En wat zeg jij,’ vroeg Eisele tenslotte aan zijn vrouw.

Maar in haar plaats antwoordde zijn oudste zoon: ‘Je bent binnen een half uur verdwenen en je laat je hier nooit meer zien.’

Daarop pakte hij het pistool, opende de grendel en verwijderde de kogels.

‘En neem die klotetroep mee,’ zei hij en gooide het pistool voor de voeten van zijn vader.

Eisele raapte het pistool op en stopte het in zijn broekzak. Met zijn overgebleven hand schoof hij de op tafel liggende paperassen en de munitie bij elkaar en verliet daarmee de kamer. Twintig minuten later hoorde het nog steeds in de huiskamer verzamelde gezin de huisdeur in het slot vallen.

Eisele en zijn gezin hebben elkaar nooit weergezien.