De Tweede Ronde. Jaargang 30

[p. 102]

Geen dichterschap van het gangbare type
Paul Ilegems

Het gemak waarmee Drs. P complexe versvormen uitdenkt en met ongehoorde precisie in de praktijk brengt, heeft menigeen versteld doen staan. De versregels lijken hem zonder hapering uit de pen te vloeien, zodat je gelooft dat hij in verzen zou kunnen praten, als hij dat wilde. De compromisloze vormvastheid van zijn gedichten is onnavolgbaar. Drs. P handhaaft een rijmtechnische discipline die pas bij nadere beschouwing in haar volle ijzingwekkende strakheid tot de lezer doordringt en uniek is in de Nederlandse literatuur. Aan dichterlijke vrijheden heeft hij nooit behoefte, ze bestaan niet voor hem. En onophoudelijk verzint hij nieuwe versstructuren, de ene al ingewikkelder dan de andere, zoals de ‘dwarsverbinding,’ de ‘(d)e(e)f’ of de verbijsterende ‘rupsband,’ waarin de versregels naar boven toe verdwijnen om vervolgens onderaan weer op te duiken, als bij de voortbeweging van een tank. Desgewenst dicht hij in twee talen tegelijk, zoals hij bewees met de ‘biling’. En jawel, een ‘triling’ fabriceerde hij ook.. Zijn taalvirtuositeit lijkt een bovennatuurlijke gave, alleen vergelijkbaar met het talent van jeugdige schaakmeesters of autistische geheugenwonderen, die de wetenschappelijke wereld versteld doen staan. Er lijkt ook geen enkel onderwerp te bestaan dat hem niet ligt. Vraag hem een gedicht over de Leidse fles, de Vesuvius of de boeddhistische tempelarchitectuur: hij produceert het meteen.

Dit objectieve aspect van zijn dichterschap, de vrijblijvendheid ervan, wekt wel eens twijfel. Vraag je een dichter waarom hij verzen schrijft, dan komen begrippen als ‘innerlijke noodzaak’ ter sprake. Daarvan is bij Drs. P niets te bespeuren. Gevraagd naar de bron van zijn dichterschap, verklaart hij steevast dat het hem louter gaat om taalplezier. Taalbeheersing en virtuositeit vormen een doel op zich. Hij is klaarblijkelijk geen dichter van het gangbare type. Er is iets mee, en iedereen die zijn teksten leest of hem op het podium aan het werk ziet, voelt dat.

Ware dichters houden dan ook niet zo van zijn verzen. Ze vinden er ‘zichzelf niet in terug’ en noemen ze mechanisch. Het woord ‘maak-

[p. 103]

werk’ valt. Drs. P is niet echt, hij is niet dichterlijk bevlogen. Waaruit blijkt bij deze man de innerlijke noodzaak? Haast nooit behandelt hij typisch dichterlijke thematiek. Hij heeft geen verwantschap met de dichters van zijn tijd. Hij ziet er ook niet als een dichter uit, hij praat niet als een dichter, wandelt niet zo, enzovoort. Maar als Drs. P geen dichter is, wat is hij dan wel?

We stuiten hier op het raadsel van zijn persoonlijkheid. Weten we wel goed wie Drs. P is? Hij heeft niet de gewoonte in interviews veel over zichzelf te vertellen. Zijn innerlijke roerselen blijven verborgen. Zelfs zijn beste vrienden geven toe dat ze hem eigenlijk niet echt kennen. Er is iets volmaakts aan hem. Nooit maakt hij een taalfout, nooit komt hij ergens te laat, nooit zegt hij iets dat verkeerd begrepen wordt. Hij lijkt geheel vrij van misstappen en onhandigheden.

Kortom, al het menselijke is hem vreemd. En waar komt hij eigenlijk vandaan, deze in Thun geboren Zwitser, die vanuit Indonesië op redelijk gevorderde leeftijd op het podium verscheen? Wat zijn zijn achtergronden? Hoe kwam hij tot de verskunst?

De werkelijke oorsprong van Drs. P is tot vandaag een goed bewaard geheim gebleven.

Niet langer, evenwel.

Diepgaand speurwerk in Nederland, Zwitserland en Indonesië laat geen verdere twijfel omtrent zijn ware natuur. De dwingende conclusie luidt dat Drs. P in wezen niet meer is dan een fraai geconstrueerde fictie. Wie vraagtekens zette bij zijn dichterschap heeft gelijk: niet alleen is Drs. P geen dichter, hij heeft ook met de menselijke soort an sich haast niets gemeen. De gedaante die zich ‘Heinz Polzer’ noemt en als zodanig aanzienlijke roem kon vergaren, is een in Zwitserland gebouwde cybernetische rijmapparatuur, die behalve verzen maken ook nog piano kan spelen, sigaren roken en zingen.

Het bedrijf dat hem uitbracht opteerde voor een humanoïde vormgeving, deels om in te spelen op de wijdverbreide nostalgie naar automaten, deels ook om te laten kijken tot welke verbazende vormen van trompe-l'oeil de hedendaagse technologie in staat is. Om enkele onvermijdelijke beperkingen en kinderziekten te camoufleren kreeg het toestel het aanzicht van een al wat oudere, ietwat stramme man, van

[p. 104]

wie het publiek dus zeker geen danspasjes, salto's of andere fratsen zal verwachten.

Tot de software behoren alle rijmvormen sinds Anacreon, alsook de woordenschat en grammatica van de meest courante Europese talen. Voorts nog een reeks geijkte formules en gedragsregels. De afkorting ‘Drs. P’ staat in werkelijkheid voor ‘Direct Rhyme System\Personation’. Dat dit onthutsende staaltje van Zwitserse knowhow het eerst in Nederland werd uitgetest, is omdat de Nederlanders van alle Europeanen het makkelijkst om de tuin te leiden zijn.

De door het systeem continu geproduceerde taalacrobatiek is verbluffend en ook de sturing middels de piano is bijzonder gesofistiqueerd. Maar vooral de stem is een wonder van digitaal vernuft, want al blijf je er de wat nasale computertoon nog ‘doorheen horen’, toch is zij reeds vol nuance, vibrato en quasi-menselijke bewogenheid.

Om het simpel te houden zijn er niet meer dan twee modi, voor respectievelijk zingen en praten. Het zingen is afgesteld op topsnelheid, zodat je als luisteraar de hoogste concentratie nodig hebt, wil je de tekst meteen bevatten. De praatfunctie werd omwille van het contrast in de bedachtzame modus gezet, resulterend in een spreektempo dat een stuk lager ligt dan het menselijk gemiddelde. In beide gevallen zijn op gezette tijden haperingen en aarzelingen ingebouwd, om de toehoorder niet al te zeer af te schrikken. Kortom, de hele programmatuur is psychologisch zeer doordacht, wat in de snel evoluerende computerwereld beslist een uitzondering mag heten.

‘Zelf’ heeft Drs. P ons eenmaal een hint gegeven hoe zijn binnenste eruitziet, en wel in het 24^stc van de Zwitserse sonnetten (24 is niet toevallig het laatste getal van ons klokmechanisme, waarna het tellen opnieuw begint). Het vers behandelt de drie beroemde automaten van Jaquet-Droz in het museum van Neuchâtel, die nog steeds elke eerste zondag van de maand geactiveerd worden. Het schrijvende jongetje kan elke tekst van maximaal veertig tekens produceren, de puntjes op de i's incluis, en zijn ogen volgen wat hij schrijft. Het tekenaartje kan een hondje of een portret van Louis XV op papier zetten, en blaast het stof weg. Het meisje speelt vijf melodietjes die door Jaquet-Droz werden gecomponeerd. We hebben hier dus te maken met de achttiende-

[p. 105]

eeuwse prefiguratie van zijn eigen ‘ik,’ en niet minder Zwitsers. Het gedicht laat zich lezen als een zelfportret:

Vijf wijsjes, dat is alles. Evenwel
Ze geeft ons sierlijk, foutloos orgelspel
De musicienne. En ze heeft allure
Zo ook haar broertjes - alleraardigst stel

Dat kinderlijk aandachtige, secure
(Hij tekenwerk, de ander écriture)
U moet dat eens gaan zien in Neuchâtel
Het manuaal, de kleding, de coiffure

Ze hebben ruim twee eeuwen al geleefd
Bezochten denkers en gekroonde lieden
Die kunstproducten van P. Jaquet-Droz
Zijn zoon H.-L. en ook J.-F. Leschot
Wat schrijft de knaap? ‘Wir sind die Androïden’
Een koele tekst, die toch iets tragisch heeft