De Tweede Ronde. Jaargang 30

[p. 41]

Vijf ZKV's
A.L. Snijders

De leeftijd van je leven

Als je twintig bent, verraad je je beste vriend, met wie je sinds de lagere school bevriend was. Je maakt een meisje zwanger en laat haar zitten. Je verloochent je hardwerkende ouders als je in een interessant, artistiek gezelschap belandt, waar grappen worden gemaakt over heilige dingen.

Als je veertig bent word je nog niet verteerd door schuldgevoel, maar je krijgt een vermoeden. Het mensenleven is in grote, algemene perioden opgedeeld, waaraan niemand ontkomen kan. Je vermoedt dat je op je zeventigste last krijgt van de verraden vriend, het zwangere meisje en je brave ouders. Je bent in medio vitae, je kijkt terug en vooruit, je vreest de 70-jarige die je wordt. Zo bedoelde ik de zin ‘Ik begreep dat je de misstappen uit je jeugd graag wil vergeten als je oud geworden bent, maar ik wist niet hoe je dit vooruitzicht uit je hoofd moest zetten.’

Vergelijk: je leest als twintigjarige ‘het ergste komt nog,’ een opmerking van Schopenhauer die je amusant vindt. Maar lees hem nog eens als je zeventig bent.

Schandaal

Zkv's worden geschreven en vergeten, er gebeurt niets. Pas als ze (jaren later) bijeengedreven worden en bekeken door beroepslezers, zie je iets van de schrijver. Pieter Steinz & Martje Breedt Bruyn ontdekken dat ik erg vaak over overspel schrijf (bedrog, leugens), het is misschien wel een thema. Aanvankelijk ontken ik het (‘ik heb überhaupt geen thema's, dat is iets voor de universiteit, in het dagelijks leven komt het thema niet voor’), maar later, herlezend, moet ik het erkennen, overspel komt wel erg vaak voor in mijn verhalen. Ik ga er zelfs over nadenken, hoe zou dat komen? Ik kom er niet achter, mijn innerlijk, het deel waar Freud een kijkje wil nemen, is ommuurd. Maar het brengt me gelukkig wel weer een overspelverhaal in herinnering.

[p. 42]

Marius Verlinden, een jongen die bij mij om de hoek woonde, in de Titiaanstraat, is de hoofdpersoon. Wij voetbalden op het veldje voor de deur, we zaten niet op dezelfde school. Er was veel keus in onze buurt, hij zat op het Amsterdams Lyceum. Later studeerde hij geschiedenis en trouwde een dag na zijn doctoraalexamen. Hij werd leraar in Den Helder en was het schoolvoorbeeld van een jarenzestigleraar, hij kon goed praten, hij had verbeelding, hij had mooie lange haren, hij was een kenner van The soft machine. Dat wilden de meisjes horen, zo moest een minnaar zijn, ze wilden Marius allemaal (ze tutoyeerden hem - ter vergelijking: ik was in dezelfde tijd leraar, mij mocht niemand tutoyeren, ik ben altijd meneer of meester gebleven, ik heb geen schuld aan het ontsporen van het onderwijs).

Marius koos het mooiste meisje uit de hoogste klas, zij kusten elkaar in de fietsenkelder van de school, en al gauw gingen zij verder. Zij was achttien, hij drieëndertig. Het bleef niet lang geheim. De rest laat zich raden. Ik ben Marius uit het oog verloren, tot twee dagen geleden, in Boymans van Beuningen. Hij was er met zijn vrouw, het meisje uit de fietsenkelder, vijfenvijftig jaar, hij was zeventig. Ik herkende ze, zij herkenden mij. We hadden elkaar niet veel te vertellen, ‘weet je dat we voetbalden op het veldje in de Raphaëlstraat,’ zulke schaapachtige herinneringen.

Bij het schandaal waren verschillende partijen betrokken: Marius en het meisje, de vrouw van Marius, de ouders van het meisje, de rector, de onderwijsinspectie. Maar de interessantste partij bestond uit drie jongens uit de klas van het meisje. Zij waren verontwaardigd dat een leraar haar uit de markt had gehaald. Zij zonnen op wraak. Zij wachtten Marius op een vrijdagmiddag op en achtervolgden hem met een kleine auto. Marius merkte het, maar ze waren geen partij voor zijn pk's. Hij stuurde een Citroën DS, waarschijnlijk de mooiste auto ooit gemaakt, hij was er erg trots op. Hij liet zijn achtervolgers dichtbij komen en gaf dan gas - dat deed hij meerdere keren, de jongens werden razend, zij hadden geen antwoord in hun armzalige japannertje. Maar 's nachts gebeurde het, ze reden naar het huis van hun leraar (dat dreig je in de opwinding te vergeten, hij was behalve rivaal ook hun leraar) en renden met z'n drieën over de kostbare Citroën. Over het dak en de motorkap, heen + terug, niet één keer... tien keer, twintig keer, flink stampen, tot de onherstelbaarheid.

[p. 43]

Ik zou Pieter Steinz en Martje Breedt Bruyn willen vertellen dat het me om dat beeld gaat, drie gekrenkte jongens die na middernacht in een stille straat in Den Helder een prachtige auto grondig vernielen. Ik wil echt meewerken met het literatuuronderzoek, maar ik kom niet verder dan de vreemde esthetiek van het tafereel.

Roem

In Het Parool vertelt Harry Mulisch aan een interviewster over zijn maagkanker. Ze moet hem natuurlijk vragen hoe hij een boek schrijft, maar ze vraagt naar zijn maagkanker. Als die ontdekt is, is de dokter erg ongerust, het is een gevaarlijke ziekte die onmiddellijk ingrijpen eist. Hij pakt zijn agenda en zegt dat hij over veertien dagen geopereerd wordt. Mulisch zegt: ‘Nee, morgen.’

Het gebeurt inderdaad de volgende dag. Mulisch zegt tegen de interviewster van Het Parool: ‘Dat is het voordeel van beroemd zijn.’ Ik heb altijd erg tegen communisten opgezien, hun hoge idealen van menselijke gelijkheid, hun heldhaftig pogen een maatschappij van gelijkheid te stichten, hun opvatting dat alle mensen gelijk zijn en gelijke rechten hebben. Ik herinner me dat Mulisch op de tv zei dat het in het communisme niet om vrijheid gaat, maar om rechtvaardigheid. Ik vond het mooi gezegd. Ik achtte hem ook hoog omdat hij het communisme nooit verloochend heeft: ‘Ik spuug niet in de bron waaruit ik gedronken heb.’ Dit alles stortte in toen ik las wat hij zei over het voordeel van beroemdheid.

Ik ben in Amsterdam, mijn oren zitten dicht. Bij het Kruidvat in de Bilderdijkstraat koop ik druppels. In de winkel lopen zeer veel vrouwen met hoofddoekjes. Ik zie er een die ook haar neus en mond bedekt heeft, ik zie alleen haar ogen. Niqaab. Ik zie voor het eerst in mijn leven een vrouw in levenden lijve met een niqaab. Er gaat niets boven het echte leven van geluiden en geuren en bewegende beelden, wat een prachtige ochtend in de Bilderdijkstraat, ik voel me opgetogen. Ik bezoek de uitgeverij, ik zit tegenover de redactrice. Ze praat tegen mij, ik antwoord niet, want ik hoor niet wat ze zegt, de druppels hebben niet geholpen. Ze zegt dat ik mijn oren moet laten uitspuiten, ik lees haar lippen. Ze zegt dat de buurman dokter is, ze staat op en gebiedt me haar te volgen. Hoewel ik erg aarzel zit ik vijf minuten

[p. 44]

later op een krukje in een behandelhokje. De dokter kijkt in mijn oren en zegt dat de assistente het gereedschap in orde komt maken. De assistente komt binnen en kijkt mij aan. ‘Bent u niet meneer Snijders?’ Ze weet heel wat van me. Het verbaast me. Ze vertelt dat ze iedere maandag naar Cantina luistert en dat ze door de inleidende gesprekken van Jan Donkers en mij heel wat van ons weet. Dan komt de dokter weer, die mijn oren uitspuit, zodat de buitenwereld weer schril aanwezig is. De assistente neemt mijn gegevens op voor de rekening en zegt terloops tegen de dokter dat meneer Snijders een beroemde schrijver is. De dokter heeft weliswaar nog nooit van deze schrijver gehoord, maar hij zegt meteen: ‘Dan hoeft hij niet te betalen.’ Buiten is het nog steeds prachtig weer, de regen is niet gekomen, de zon schijnt. Ik barst uit elkaar, ik heb een niqaab gezien en ik hoef niet te betalen omdat ik beroemd ben! Maar nog voordat ik de tuin uit ben is mijn trots verdwenen en komt het verstand terug - ik ben godverdomme net zo'n lul als Harry Mulisch.

1910

Mijn oma (die later in de Van Baerlestraat zou wonen tegenover wat later café Wildschut zou heten en boven wat later boekhandel Het Martyrium zou zijn) werd door haar echtgenoot bedrogen, maar heeft hem ook een keer de horens opgezet. In november 1909 was er in Amsterdam een internationaal congres, waar zij als vertaalster een tijdelijke betrekking had. Hier ontmoette ze Camille Flammarion, een beroemde astronoom en geofysicus. Ze raakte van hem gecharmeerd en hij wilde het ook wel met haar doen. Toen hij terugging naar Parijs maakte ze een desperaat gebaar, ze legde een afscheidsbriefje op de keukentafel en volgde Camille. Deze was juist in die tijd op de top van zijn roem - hij had met wetenschappelijk aplomb voorspeld dat de komeet Halley, die één keer in de eeuw langs de aarde scheerde, in 1910 een baan zou beschrijven waarbij het cyaan in zijn staart zich zou vermengen met de atmosfeer van de aarde. Het gevolg: blauwzuurgas! De aarde zou verstikt worden, iedereen zou sterven. In Europa en Amerika kochten vele mensen gasmaskers en wachtten aldus gewapend op de catastrofe. Mijn oma en haar minnaar droegen op de avond van de passage ook een gasmasker. Toen Halley voorbij was en de

[p. 45]

voorspelling een zeepbel bleek, danste de bevolking op straat. Mijn oma wilde ook buiten dansen, maar Camille Flammarion durfde niet de straat op, hij was bang dat hij gelyncht zou worden. Kort daarna is mijn oma weer naar Amsterdam gereisd, waar ze zich bij haar man en kinderen voegde. Veertig jaar later (ik was toen al net zo nieuwsgierig als nu) heb ik haar vaak gevraagd of ze bij Camille Flammarion was gebleven als ie niet zo'n lafaard was geweest. Daar gaf ze nooit antwoord op, maar ze glimlachte flauw en keek dromerig.

Streek

In Zutphen woont een jongen die in God gelooft. Iedereen weet dat, want hij vertelt het aan iedereen. Toen zijn broer op zijn snelle motorfiets verongelukte, was de jongen erg boos. Bij het graf hield hij een gepassioneerde rede waarin hij God tot de orde riep. Die had immers beloofd dat zijn broer weer levend zou worden als hij (de jongen) maar genoeg geloofde. Dat deed hij, maar God liet niets van zich horen, de motorrijder bleef dood. De jongen zegt dat God hem een streek heeft geleverd. Hij zegt ook dat het grootste deel van de bijbel bedrog is, hij heeft alle bladzijden met bedrog verwijderd, er is een dun boekje overgebleven (zie Wilders en de koran).

Hij heeft in de vogeltuin van Zutphen een groot houten sprookjeshuis voor de dieren gebouwd, waarvan elke plank met de beitel versierd is, hij vertelt je desgevraagd hoeveel uur hij hieraan heeft besteed. Hij eet geen vlees. Vlees eten is een merkteken - wie vlees eet gelooft niet in God, want alle levende wezens zijn gelijkwaardig. Hij zegt: Ik weet waarover ik praat, want mijn vader was slager.