De Tweede Ronde. Jaargang 30

[p. 34]

Verraden huis
Monika Sauwer

‘Wat moet er straks met het huis als ik hier niet meer kan wonen?’ had Herman Vester al een paar keer gevraagd. ‘Wil jij er niet in?’ ‘Nee, ik wil in geen geval weg uit Amsterdam,’ had zijn dochter Myra gezegd.

Een moeilijk onderwerp, het huis. Myra's overgrootvader had het in 1896 laten bouwen, haar grootmoeder was er opgegroeid en afgezien van zijn jaren aan de kunstacademie had haar vader er zijn hele leven gewoond. Hij had er ook grondig aan verbouwd en geknutseld.

‘Mijn grootvader wilde per se dat het in de familie bleef,’ zei Vester.

‘Maar jij hebt die man toch nooit gekend?’

‘Daar gaat het niet om.’ Haar vader werd ongekend fel. Met zijn stok stampte hij op de vloer om zijn woorden kracht bij te zetten. ‘Denk erom. Wat er ook gebeurt, nooit verkopen! Zo'n plek krijg je nooit meer terug.’ Hij werd woedend bij het vooruitzicht van ‘wildvreemde mensen’ in zijn huis. Myra moest sussen. Ze kreeg een idee.

‘Dan richten we toch een stichting op,’ verzon ze. ‘Dan kunnen we het huis tijdelijk verhuren als dat nodig mocht zijn.’

Haar vaders ogen begonnen te glimmen. ‘Goed idee!’ riep hij uit. ‘Maak er een cultureel centrum van. Of een galerie. Als het maar in de familie blijft.’

Een galerie in een stille villabuurt? Herman Vester was zakelijk genoeg om beter te weten.

De dag na haar vaders begrafenis kwam Myra het ouderlijk huis binnen. Het inbraakalarm begon hartverscheurend te piepen. Het huis wilde haar niet, dat leek duidelijk. Geschrokken schakelde ze het alarm uit. Dat ging door het geboortejaartal van haar grootmoeder in te toetsen. Ze hing haar jas aan de kapstok naast de blazer van haar moeder en haar vaders windjack, zijn geruite pet en das. Met een gebaar van verzoening legde ze de lege mouw van het jack om de schouders van de blazer heen, maar het huis bleef vijandig. Nu hield het zich juist opvallend stil alsof het iets in zijn schild voerde.

Myra kreeg de neiging op haar tenen te lopen om de geesten niet te storen. De woonkamer en keuken liet ze voor wat ze waren. Ze koos de vertrekken waar ze zich altijd het meest had thuis gevoeld, de werk-

[p. 35]

ruimte van haar vader en zijn atelier in de serre. Daar stonden zijn schildersezel en een groene aarden pot met oren rondom, vol kwasten in velerlei dikten.

De serre was licht, met aan drie kanten glas, en uitzicht op de tuin, het grasveld met het perkje pampagraspluimen en de ligusterhaag. Daarachter lag het vierkante witte huis van de overbuurman, de organist Koopman. In de zomer was het vaak te warm in de serre, in de winter ondanks een elektrisch kacheltje te koud, maar op demi-saisondagen was het er goed toeven. Op de ezel stond een onvoltooid schilderijtje van een zomertuin, lijkend op die waar de serre op uitkeek, maar dan in zijn weelderigste gedaante. Geen wit buurhuis op de achtergrond maar wildernis. Bloemen, jasmijnstruiken, bomen, gras, alles bloeide en botte uit, en dat met maar één doel: het vrouwenfiguurtje in witte zomerjurk en zonnehoed dat met de rug naar de toeschouwer gekeerd de struiken in liep, liefdevol te omvatten. Myra's moeder, gekoesterd door groen en bloemen. Bloesemtakken weken uiteen om haar door te laten. Zo liet ze de mensenwereld achter om voorgoed terug te keren tot de natuur. Nu zijn ze weer samen, kon Myra niet nalaten te denken. De rechter bovenhoek van het schilderijtje was nog wit, het wit van de gessolaag waarmee het plaatje triplex was geprepareerd, zodat ze goed kon zien hoe haar vader te werk was gegaan. Anders dan de vlotte kwasters die overal tegelijk op het vlak bezig zijn werkte hij vanuit het midden, streekje voor streekje naar de randen toe. Ze keek van dichterbij of ze potlood- of houtskoollijntjes zag. Nee, geen spoor van een óndertekening.

Wanneer had hij hier voor het laatst zitten werken? In juni waarschijnlijk, toen de jasmijn in bloei stond. Nu zou de rechterbovenhoek van het paneeltje voor altijd wit blijven. Als ze hem had gevraagd hoe hij het had willen afmaken zou hij zijn schouders hebben opgehaald. ‘Ach, ik zie wel.’

‘Met vegetatie, denk je? Of een stukje blauwe lucht?’

‘Zoals het uitkomt.’

Over zijn schilderijen was Herman Vester nooit mededeelzaam geweest. Schilderen was zijn hobby, naast zijn werk als hoofd ‘Packaging and Design’ bij Philips. Myra herinnerde zich nog hoe één doek haar als kind hevig geboeid had. Nog steeds hing het boven de eettafel. Een geheel groen tafereel, alsof je door de bodem van een wijnfles keek. In een flesgroene kamer stond een gedaante, een nazaat van een

[p. 36]

voorwereldlijke hagedis, met zijn rug naar de kijker gekeerd uit een klimop omrankt raam te kijken.

‘Wie is dat, pa?’

‘Dat is de Geest van Meju.’

‘Wie is Meju?’ Herman Vesters antwoorden riepen altijd nieuwe vragen op, maar de toon van zijn karige woorden smoorde een derde vraag in de kiem. Zijn schilderijen signeerde hij zelden, alsof ze niet meetelden en het echte werk nog komen moest. Meestal wisten zijn schaarse bezoekers weinig anders te doen dan goedkeurend mompelen, O en A en Wat mooi roepen. Hij was slecht in het incasseren van complimenten. Achteraf relativeerde hij de geoogste bijval: ‘Ze kunnen zich toch moeilijk walgend afwenden?’

‘Nee, dat kunnen ze niet. Maar als je reacties wilt uitlokken die verder gaan dan O wat prachtig, moet je er wat bij vertellen,’ zei Myra dan.

‘Ik zou niet weten wat.’

‘Je denkt toch wel eens aan iets terwijl je zit te schilderen?’

‘Niet dat ik weet.’

‘Als je nog eens wilt exposeren moet er wel degelijk tekst bij,’ zei Myra. Een oud gesprek. ‘Je moet de mensen op een spoor zetten. Anders weten ze niet hoe ze moeten kijken.’

Ach, exposeren hoefde hij niet zo nodig, en dat verhaal moesten de mensen zelf maar bedenken, daar ging hij niet over. Myra vermoedde dat hem bij het schilderen wel degelijk van alles door het hoofd was gegaan, maar hij vond blijkbaar dat dat niemand wat aanging. Of hij dacht in beelden die zich zonder de omweg van woorden en zinnen in verfstreken vertaalden. Het voorrecht van de schilder: al doende droomde hij zich een wereld.

‘Denk erom. Wat er ook gebeurt, nooit verkopen!’

De zon brak door. Myra keek langs de verwassen vitrage de wintertuin in en zag opeens een baaierd van kleuren. Het gras met nog hier en daar sneeuwresten was geel uitgebeten van de vorst, de bruinzwarte ligusterhaag vrijwel bladerloos, het huis van organist Koopman wit als een krijtrots met mosgroene luiken. De fijnvertakte seringen en jasmijnstruiken langs het gazon laaiden groengoud en naar de hoogste twijgen toe roodgoud op tegen de blauwe vrieslucht. Feestelijk was het buiten, stralend, maar zichtbaar koud. Het uitzicht dat haar vader

[p. 37]

zo vaak geschilderd had. Ze sloot de schuifdeuren van de serre achter zich en ging in de aangrenzende werkkamer op zoek naar het tekenpennetje dat hij op zijn ziekbed had willen hebben om nog een krabbeltje te kunnen maken. Toen had ze het niet kunnen vinden, zoals zoveel niet. Hier waren alle muren bedekt met schilderijen, op z'n negentiende-eeuws in twee, drie lagen boven elkaar. Zelfs boven de deur en boven de boekenkast had haar vader er nog een paar weten op te hangen. Tegen de muren stonden de vele nog niet ingelijste panelen en doeken. ‘Wat moet er met jullie gebeuren?’ vroeg Myra zich hardop af. ‘Moet ik hier soms gaan wonen om op jullie te passen?’ Ze ging aan Vesters overvolle werktafel zitten en knipte de bureaulamp aan om de lades, bakjes, glazen potten en vaasjes met pennen, penselen, ballpoints en vulpotloden na te zoeken op dat ene fijne tekenpennetje. Hij had lang niet meer met pen getekend maar het, verzwakt als hij was, toch willen proberen. Tekenen is genot en troost voor de geoefende hand, zelfs al is die hand door ziekte onbestuurbaar.

Op zijn werktafel lagen twaalf al dan niet schrijvende vulpennen, telde Myra, een stuk of dertig lege of bijna lege ballpoints en tientallen waterverfpenselen. Dan vijf vulpotloden en niet minder dan twaalf tekenpennen, waarvan er tien een botte of verbogen punt hadden. Waarom had hij die niet weggegooid? De twee gave stak ze in haar tas samen met een nog voor driekwart leeg schetsboekje uit de stapel op zijn werktafel.

Naast de stapel lag een langwerpig, hoog schrift dat haar vader nauwgezet volgeschreven had met capita selecta uit een of meer kunstschilderhandboeken. De compact geschreven tekst was ordelijk in alinea's en hoofdstukjes verdeeld. ‘Damarvernis. Vernisverdunner die niet vergeelt: 1 deel gewreven damarhars op 4 delen terpentijn. Hars in neteldoek, dichtbinden met katoenen draad en in terpentijn hangen. Lost in 2 à 3 dagen op. Zakje af en toe bewegen. Bewaren in luchtdichte pot.’

Waar zou je damarhars kunnen kopen? Myra was onder de indruk van het ingewikkelde recept. Had hij het ooit uitgevoerd? Zo stonden er nog veel meer in het schrift, voor het maken van schellakvernis, standoliemedium, bijenwas-en-oliemedium, emulsiegrond, huidbeenderlijm en konijnenlijm, oliegrond, gessogrond, bister en siccatief. Een intieme wereld van vakmanschap waarin haar vader zich thuis gevoeld moest hebben.

[p. 38]

Van achter zijn tafel keek ze recht in de ogen van het portret dat hij van haar, zes jaar oud, had gemaakt. Hoewel ze het niet voor het eerst zag schrok ze weer van de starre, licht waanzinnige blik van het kind. Ze hoefde zich niet aangesproken te voelen, dit vreemde wezen was zij nooit geweest. Ook haar moeder had gevonden dat het niet leek. De ogen stonden te wijd uit elkaar, de kin was te puntig. Maar nu opeens zag ze dat haar vader toch iets had vastgelegd dat ze liever was vergeten. Wat was het? Ze tuurde. Het was hun beider ongemakkelijkheid. Zij in haar zondagse jurk van wijnrode wollen kriebelstof, verstrakt door het lange stilzitten dat poseren heette. Tijdens het poseren mocht ze niet met haar ogen knipperen, had haar vader haar wijsgemaakt, want anders zou het schilderij mislukken. Nog voelde ze het branden van haar oogleden en de prikkende wollen stof op de blote huid van haar hals en op haar ribbenkast onder het gebreide hemdje, dat wolletje genoemd werd. In de koude winters van vóór de centrale verwarming was het wolletje bittere noodzaak. Ze zag er ongelukkig uit. Maar ook haar vader had zich kennelijk niet op zijn gemak gevoeld met zijn dochter als model. Waar hij zijn vrouw een paar keer goed had weten te vangen in portretten en in totalen, wist hij zich met dat stugge kind van hem geen raad. Vanwege dat kind had hij moeten trouwen. Het had hem, een jongeman van drieëntwintig, zijn vrijheid gekost. Het kind zat erbij of het een bezemsteel had ingeslikt. Als ze geen foto's had die anders lieten zien zou Myra zich alsnog moeten schamen voor eigen lelijkheid. Ook nu nog moest ze in haar zakspiegeltje kijken om zich ervan te overtuigen dat de werkelijkheid meeviel. Wel had ze kringen onder haar ogen. Maar volgens het schilderij had ze die op haar zesde jaar ook al gehad, dus was er, afgezien van het feit dat haar ouders nu dood waren en zij oud, niets wezenlijk veranderd. Het huis stond al meer dan honderd jaar borg voor een illusie van onveranderlijkheid.

Myra stond op en viel weer terug omdat haar been sliep. Een slapend been, een afwezige aanwezigheid. Hoe had ze moeten voelen wat ze niet voelde?

Ze stampte op de grond als de driftige kleuter die ze ooit was, ging op de radiator bij het raam zitten en voelde de scherpe hete richels tegen haar dijen. Voorzichtig leunde ze met haar rug tegen het koude vensterglas. Zo had haar vader vaak gezeten. De maanden voor zijn ziekte had hij het in huis altijd koud gehad, ondanks bodywarmer,

[p. 39]

alpinopet en de thermostaat op dertig graden. Nu ze op zijn plaats zat hoorde ze hem weer praten.

‘Zo'n plek krijg je nooit meer terug.’

Tegenover het atelier lag de kleine kamer, oftewel de kamer van Oude Oma. Jarenlang werd de zieke oude dame hier door Myra's grootmoeder verpleegd. Vanuit haar bed regeerde ze het huis dat wijlen haar man had laten bouwen. Myra's moeder die kort na de oorlog met haar kind was komen inwonen op de bovenverdieping mocht in het geïmproviseerde keukentje daar niet koken of zelfs maar een ei bakken, want dan zouden er etensluchtjes in het keurig gestreken lijf- en beddengoed in Oude Oma's linnenkast kunnen trekken. En dat terwijl Myra's moeder volgens haar zeggen de ‘godganse dag’ in de opstijgende geuren van het petroleumstel met suddervlees, kamillethee en kliekjes van de dames beneden zat. Vele jaren later was Oude Oma's kamer haar naaikamertje geworden.

Hier moest Myra een paar planten water geven. Een wel erg fallische harige cactus kreeg niets. Die zou maar verwekelijken van teveel vocht. Twee naam- en karakterloze bladplanten in gele sierpotten kregen elk een bescheiden scheutje op hun droge aarde. Diep in haar hart haatte Myra de kamerplant met zijn stomme duldzaamheid maar daar hoefde dit drietal toch niet onder te lijden?

Op de schoorsteenmantel stond een bos droogbloemen, naast foto's in lijstjes en een schilderij van haar moeder op twintigjarige leeftijd, ook al van Herman Vesters hand. Zijn eerste schilderij van haar, zomer 1944. Hij had zijn vriendin afgebeeld met heel grote donkere ogen in een hartvormig gezichtje, lang golvend homngbruin haar en een matbruine huid. In de loop van ruim zestig jaar was de vernis opgedonkerd en ook daardoor leek het maar in de verte op haar foto's uit die tijd. Tot het einde was Herman Vester verliefd op zijn vrouw geweest. Nog in haar doodkist met glazen deksel had hij haar getekend, in deze zelfde kamer, waar de kist met koeling had staan zoemen. Haar asbus had onder de schoorsteenmantel gestaan, waar vroeger de Salamander potkachel brandde, voor nieuwsgierige hulp-in-de-huishoudingsogen verstopt achter de haardplaat. Nu was haar as mee begraven in zijn kist. Toch gaf Myra de verlepte rode rozen in een kristallen vaas op de vloer vlakbij de haardplaat een scheut te drinken. Toen ze die een week geleden kocht leefde haar vader nog. Ze knielde even neer

[p. 40]

voor de nu lege haard. Vreemd hoe gemakkelijk haar vader, niet Rooms maar niks, toch een katholiek altaartje met bijpassende rituelen had geschapen. Alsof zoiets vanzelf sprak.

‘Geen wildvreemde mensen in mijn huis.’

Na lang wikken en wegen zette Myra het huis te koop. Het was te groot en te duur voor haar en wat moest ze in een villabuurt?

De schilderijen werden afgevoerd in grote plastic tassen. Voorlopig wist ze geen betere bestemming voor ze dan haar zolder in Amsterdam.

Terwijl ze het huis aan het leegruimen was voelde ze zich een indringer. Het bleef haar verwijten maken, ze kon geen goed doen. Binnen zijn muren was ze gejaagd en onhandig. Het kruipen door het stof van de zolder en de schimmel van de kelder zou voldoende boetedoening moeten zijn maar ze bleef zich schuldig voelen. Haar lijf deed er pijn van, haar spieren stonden strak van ongemakkelijkheid.

Ondanks de uitgewoonde staat en de recessie werd het huis snel verkocht aan een enthousiast ouder echtpaar dat het in originele staat wilde herstellen. Haar vrienden feliciteerden haar met de verkoop en zelf vond ze ook dat ze geluk had gehad.

Maar hoewel ze haar vader niets beloofd had voelde ze zich toch een verrader. Eigenlijk had ze in zijn huis moeten gaan wonen om het in zijn stijl op te knappen en het te laten schilderen in de ooit door hem gekozen kleuren. De rest van haar leven had ze het werk van zijn handen moeten onderhouden, al zou ze er zelf onder zijn bezweken.

Weer hoorde ze hem, zittend op de radiator hardop tobben over het huis waaraan hij zoveel had geverfd en vertimmerd dat het een deel van hem zelf was geworden, een tweede, beschermende huid. Ze had hem getroost met het idee van een stichting, een galerie. Had hij er in geloofd? Of was hij te moe geweest om verder te piekeren?