De Tweede Ronde. Jaargang 29

[p. 82]

Sauna
Frans van Mastrigt

De fraaie architectuur en de mooie ligging midden in de bossen konden de ware aard van het paviljoen niet verhullen: een versierd oord van verschrikking. Alleen de kreupelen, lammen, dwarslaesies, afasielijders en dementen kwamen hier binnen. De hoeveelheid pseudoopgewekte ellende die dagelijks door de automatische, geheel voor rolstoelen ontworpen deuren van deze dependance ging, verbaasde keer op keer.

Logisch, want oma's eigen situatie was van dien aard dat zij waarnemingen niet langer dan een paar seconden in haar geheugen wist vast te houden. Alleen ingrijpende gebeurtenissen wisten zich langer te nestelen in hersenbanen die enigszins functioneerden. Haar grootste probleem was de coördinatie tussen waarneming, realiteit en verbale reactie daarop. Soms uitte zij vreemde klanken die in haar eigen bewustzijn, of wat daarvan over was, een duidelijk antwoord vormden op de haar gestelde vragen, maar die de vragensteller achterlieten met een blik of hij water zag branden. De reactiecoördinatie was op hol. Muziek op de radio en natuurfilms op de televisie leverden geen enkel probleem op. Aan de primaire beleving daarvan had zij veel plezier.

Nog groter plezier gaven haar de bezoeken van de kleinkinderen. Zij probeerde niet eens met hen te converseren en op dit niveau was dat ook niet nodig. Een tinteling in de ogen en een langzaam, voorzichtig gebaar voldeden. De kleinkinderen vonden het volkomen normaal dat oma gedeeltelijk verlamd was, in een rolstoel zat en een heel beperkt vocabulaire tot haar beschikking had. Zij hadden haar nooit anders gekend. Goed beschouwd spraken ze dezelfde taal. Bovendien morste oma met de chocolademelk, dus ook dat hadden zij gemeen. Op de een of andere manier leken ze te beseffen dat elke inspanning voor haar de prestatie was van een topatleet. Het personeel - de verpleegsters, therapeuten en artsen - was over het algemeen behulpzaam en vol engelengeduld. Alleen maakte het haar wel eens wanhopig dat zij niet duidelijk kon maken dat al het gesol voor haar niet meer hoefde, maar het was onvermijdelijk bij het volgen van de vele therapieën. Onder het motto ‘zo lang er leven is, is er hoop’ werd elke dag een intensief trainingsprogramma afgewerkt, van fysio- en ergo-

[p. 83]

therapie tot logopedie, slechts onderbroken door eet- en slaapuren voor de uitgeputte patiënt.

Ondanks haar aversie tegen deze actiegerichtheid kon zij met iedereen goed opschieten; behalve met één verpleegster, die volgens haar voor geen cent deugde. Het mens zag altijd kans om je op de pijnlijkste plekken vast te grijpen. Als zij probeerde te schreeuwen keek ze je aan alsof ze je ter plekke de strot dicht zou kunnen knijpen. Daar zou geen haan naar kraaien, want zij zou het heel gemakkelijk op een nieuwe attaque kunnen schuiven. Het was niet eens persoonlijk, ze was zo bij alle patiënten. Een keer had het mens bij een buurvrouw die wilde schreeuwen haar hand op de mond en neus gehouden tot de buurvrouw blauw begon aan te lopen. Voor zover het mogelijk was om oma's gevoelens te definiëren, wekte deze verpleegster bij haar zowel angst als haat op. Het was er een die hier absoluut niet thuis hoorde, maar die tussen de mazen van de selectie door was geglipt.

Haar naam was Martha. Zelf heette oma Maria, wat in de loop der jaren was verbasterd tot Riet. In haar totaal ongecoördineerde gedachtenwereld begon de relatie tussen haar en Martha haast mythische vormen aan te nemen. Vanwege de naamsassociatie woelden vaag de verhalen uit het evangelie van Lucas door haar weerbarstig brein. Er was ook nog een Lazarus, al heette die hier Frits. Zijn relatie tot de bijbelfiguur kon gelegen zijn in overmatig drankgebruik, waarvan de sporen zichtbaar waren in de vorm van een diepe blauwsluier op zijn verder heel aangename gelaatstrekken. De drank was ook de directe oorzaak van zijn aanwezigheid hier. Na drie weken proberen was het Frits eindelijk gelukt om in grote, bibberige en ongelijkmatige letters zijn naam voor haar op een vel papier te krassen, hetgeen hem een taart had opgeleverd en een feestmuts, want het werd door de voltallige staf beschouwd als een wonder binnen de mogelijkheden van de therapie. Zelf kon zij slechts ‘hond’ schrijven. Waarom dat moest, was haar niet duidelijk, maar ze deed er de staf zo'n plezier mee dat zij regelmatig een spoor van vodjes papier achter zich liet met dit magische woord erop.

Er was ook een dokter die eruit zag als Gods zoon, tenminste zoals zij zich die voorstelde. De analogie met het bijbelverhaal werd nog versterkt doordat deze arts Lazerus, Frits dus, uit de doden had opgewekt. Zij had het met eigen ogen gezien en ze vermoedde dat die Martha achter zijn eerdere overlijden stak. In werkelijkheid was Frits

[p. 84]

in een coma geraakt en de arts had hem op het nippertje met beademing, hartmassage en de nodige toeters en bellen weten te reanimeren. Maar in het beperkte bevattingsvermogen van oma's eens zo geduchte brein had de parabel zich voorgoed genesteld.

De situatie met Martha ging van kwaad tot erger. Voor oma's gevoel werd ze steeds gemener vastgegrepen en namen de kwellingen voor haar lotgenoten navenant toe. Niemand zei er iets van. Zij die dat zouden kunnen, durfden niet en zij die wel durfden, konden het niet. Oma werd af en toe radeloos van machteloosheid.

Temidden van het overbodige gesol was er één activiteit waaraan zij zich met intens genot kon overgeven: de wekelijkse sauna, gevolgd door ontspannen oefeningen in het zwembad om de motoriek van de spieren weer wat op te vijzelen. Voor haar altijd pijnlijke lijf was dit de opperste zaligheid. Het intense plezier ervan kon zelfs niet vergald worden door Martha, als die dienst had.

Naakt onder haar badjas werd zij, zoals gebruikelijk met veel pijn, in de rolstoel gehesen en in looppas afgevoerd naar de natte sectie, zoals de saunaruimte in het instituutjargon heette. Zij was de laatste voor deze dag en ze vond het niet erg dat zij even moest wachten tot de boel was schoongemaakt. Aan het eind van de dag liepen bijna alle therapieën uit en als iemand nog snel even naar de ergo, of logo moest liet het personeel de zaak er maar bij liggen.

Oma merkte dat Martha de pest in had, omdat zij de troep moest opruimen, maar wachtte geduldig bij de deur waar ze zolang was geparkeerd. Plotseling merkte ze dat het imbus-schroefje van de deurknop los zat. Ze zag er niets vreemds in, want haar voormalige flat had van imbusschroefjes aan elkaar gehangen. Met ongecoördineerde vingerbewegingen peuterde ze het schroefje los. Verbaasd staarde ze naar de helft van de deurknop die ze opeens in haar hand hield. Ze liet het ding op de grond vallen en uit een soort van recalcitrantie trok zij met haar goede hand ook de andere helft los. Ergens verderop ging een buitendeur open. Iemand zwaaide vriendelijk naar haar. Een plotselinge vlaag tocht deed de deur van het stoombad in het slot vallen. Geschrokken liet zij de andere helft van de deurknop los en ook deze viel kletterend op de grond. Met geen mogelijkheid had zij die met haar halfverlamde lijf kunnen oppakken.

[p. 85]

Ze giechelde van plezier toen het rood aangelopen gezicht van Martha voor de patrijspoort verscheen. Een sensatie die nog het meeste leek op ‘net goed’ ging door haar heen en vervolgens zakte ze weg in een van die korte slaapjes die haar sedert de hersenbloeding regelmatig overvielen. Toen ze weer wakker werd, duurde het lang voor ze besefte waar ze was, maar het rode hoofd van Martha bracht haar langzaam terug tot de werkelijkheid. Tussen de schimmige gedachten die door haar heen gingen was er één die steeds vastere vorm begon aan te nemen: ‘Nu zij toch binnen was kon Martha net zo goed een stoombad nemen.’ Het viel niet mee om de rolstoel tot bij de thermostaat aan de muur te manoeuvreren en het was nog veel moeilijker om met die onwillige arm het geribde tandwieltje te bereiken. Twee keer hield ze op omdat ze niet meer wist waar ze mee bezig was, maar de derde keer draaide ze het wieltje helemaal door tot op de hoogste stand. Daarna viel ze, achterover leunend in de rolstoel, in een lange, ontspannen slaap.

Uren later werd ze gevonden. Men was gaan zoeken omdat ze niet in de eetzaal was verschenen. Toen men de deur van het stoombad had geopend en, na een periode van afkoeling, naar binnen kon, trof men daar zuster Martha aan. Zij was tot op het bot gaar.

Later, toen er rechercheurs kwamen om enige klaarheid in de zaak te brengen, keek zij de mannen bij hun vragen verwezen aan. Het enige waar ze aan kon denken was dat ze haar meest geliefde uurtje van de week had gemist.

‘Wat verwachten jullie nou voor antwoorden van zo'n dement mensje?’ had de directrice gezegd. Maar iets in haar ogen na deze opmerking maakte dat één van de politiemannen haar lang en aandachtig bleef aankijken om tenslotte toch schouderophalend weg te lopen.

Nog later, in de ontspanningsruimte, schilderde ze met grote letters en in vele kleuren op grote vellen papier: hond, hond, hond, hond. Ook stootte zij een stroom luide, onsamenhangende klanken uit, die door de omstanders goedmoedig werden aangehoord. De dokter die eruit zag als Gods zoon, tenminste zoals zij zich hem voorstelde, sloeg haar bezorgd gade. Slechts haar bezoekende kleinkinderen keken alsof ze alles begrepen.