De Tweede Ronde. Jaargang 29

[p. 86]

De Plaats des Oordeels
W. Somerset Maugham
(Vertaling Peter Verstegen)

Ze wachtten geduldig hun beurt af, maar geduld was niet iets nieuws voor hen; alle drie hadden ze grimmig en doelbewust geduld geoefend, dertig jaar lang. Hun leven was één lange voorbereiding geweest op dit moment en nu wachtten ze de uitkomst af, niet zelfverzekerd, want dat zou misplaatst zijn bij zo'n ontzagwekkende gelegenheid, maar in elk geval met goede moed. Zij hadden de smalle, rechte weg bewandeld, terwijl de welige bloemenweiden van de zonde maar al te uitnodigend voor hen lagen; met het hoofd geheven maar met een hart dat brak hadden ze de verleiding weerstaan; nu was hun moeizame reis ten einde en verwachtten ze hun beloning. Ze hoefden niet te spreken, want ze kenden elkaars gedachten en ze wisten dat eenzelfde gevoel van opluchting hun lichaamloze zielen vervulde met dankbaarheid. Door wat voor kwelling zouden ze nu gepijnigd worden als ze ooit hadden toegegeven aan de hartstocht die welhaast onweerstaanbaar had geleken, en wat een waanzin zou het geweest zijn als ze voor een paar jaar van verrukking het Eeuwig Leven zouden hebben opgegeven dat hen nu eindelijk met zo'n stralend licht tegemoet scheen! Ze voelden zich als mensen die op het nippertje zijn ontsnapt aan een plotselinge, gewelddadige dood, die zichzelf knijpen omdat ze nauwelijks kunnen geloven dat ze nog in leven zijn en die verbaasd om zich heen zien. Ze hadden niets gedaan waar ze zichzelf een verwijt over konden maken en als hun engelen zo meteen zouden zeggen dat het hun tijd was, zouden ze naar voren komen zoals ze hun weg waren gegaan door de wereld die nu zo ver achter hen lag, in het blijde besef dat ze hun plicht hadden gedaan. Ze stonden een beetje opzij, want de drukte was groot. Er was een vreselijke oorlog aan de gang en al jaren waren de soldaten van alle volkeren, mannen in de volle bloei van hun dappere jeugd, in een eindeloze colonne op weg naar de Plaats des Oordeels; ook vrouwen en kinderen wier leven tragisch beëindigd was door geweld of, treuriger nog, door verdriet, ziekte of hongersnood; er heerste niet weinig verwarring in de rechtzalen van de hemel.

[p. 87]

Het was ook als gevolg van die oorlog dat deze drie bleke, huiverende geesten nu in afwachting waren van hun vonnis. Want John en Mary waren passagiers geweest op een schip dat door een torpedo van een onderzeeboot tot zinken was gebracht; en Ruth, wier gezondheid was ondermijnd door het uitputtende werk waar ze zich zo nobel aan had gewijd, was na het doodsbericht van de man van wie ze met heel haar hart had gehouden, de slag niet te boven gekomen en gestorven. John zou zichzelf overigens hebben kunnen redden als hij niet geprobeerd had zijn vrouw te redden; hij haatte haar; hij had haar al dertig jaar vanuit het diepste van zijn ziel gehaat, maar hij had jegens haar altijd zijn plicht gedaan en op dat moment van gruwelijk gevaar was het niet bij hem opgekomen om iets anders te doen.

Eindelijk namen hun engelen hen bij de hand en leidden hen naar de Tegenwoordigheid. Een tijdlang nam de Eeuwige geen enkele notitie van hen. Hij was eerlijk gezegd in een slecht humeur. Kort tevoren was er een filosoof voor zijn rechterstoel verschenen, overleden in de volheid van zijn jaren, na een leven vol eerbewijzen, die de Eeuwige recht in zijn gezicht had gezegd dat hij niet in hem geloofde. Niet daardoor was de serene stemming van de Koning der Koningen verstoord, het zou hem hoogstens hebben doen glimlachen; maar die filosoof, die misschien ten onrechte zijn voordeel deed met de betreurenswaardige situatie op aarde, had hem gevraagd hoe hij, als hij de zaak onpartijdig bekeek, zijn Almacht kon rijmen met zijn Algoedheid.

‘Niemand kan ontkennen dat het Kwaad bestaat,’ zei de filosoof met iets prekerigs. ‘Dus als God het Kwaad niet kan verhinderen, is hij niet almachtig, en als hij het wel kan verhinderen maar dat niet doet, dan is hij niet algoed.’

Dit argument was natuurlijk niet nieuw voor de Alwetende, maar hij had altijd geweigerd om er bij stil te staan; de kwestie is namelijk dat hij weliswaar alwetend was, maar hierop geen antwoord wist. Zelfs God kan van twee plus twee geen vijf maken. Maar de filosoof had zijn voordeel willen uitbuiten en had, zoals dat gaat met filosofen, vanuit een reële premisse een irreële gevolgtrekking willen maken - en het eind van het liedje was dat de filosoof een verklaring aflegde die in de gegeven omstandigheden bepaald lachwekkend was.

‘Ik weiger te geloven,’ zei hij, ‘in een God die niet almachtig en algoed is.’

[p. 88]

Misschien was het dus wel met enige opluchting dat de Eeuwige nu zijn aandacht richtte op het drietal schimmen dat nederig maar hoopvol voor hem stond. De levenden, die maar zo'n korte tijd te leven hebben, praten altijd te veel als ze het over zichzelf hebben; anderzijds zijn de doden, met de eeuwigheid in het vooruitzicht, zo praatziek dat alleen engelen er beleefd naar kunnen luisteren. Maar dit is in het kort het verhaal dat het drietal vertelde. John en Mary waren vijf jaar gelukkig getrouwd geweest en, totdat John Ruth had ontmoet, hadden ze met echte warmte en wederzijds respect van elkaar gehouden, zoals meestal het geval is met echtelieden. Ruth was achttien, tien jaar jonger dan hij, een wilde meid met charme en gratie, met een directe en overrompelende bekoorlijkheid; ze was geestelijk en lichamelijk de gezondheid zelf, gretig op zoek naar een vanzelfsprekend levensgeluk en in staat tot die bijzondere hoedanigheid die bestaat uit schoonheid van de ziel. John werd verliefd op haar en zij op hem. Maar het was geen gewone passie die hen te pakken had; het was zoiets overweldigends dat het voelde alsof heel de lange wereldgeschiedenis alleen maar zin had gehad, omdat ze resulteerde in de plaats en de tijd die hen tezamen had gebracht. Ze hielden van elkaar als Daphnis en Chloë of als Paolo en Francesca. Maar na dat eerste moment van extase, toen ze hun liefde voor elkaar hadden ontdekt, werden ze gegrepen door ontzetting. Ze waren fatsoenlijke mensen, met respect voor zichzelf, voor de overtuigingen waarmee ze waren grootgebracht en de wereld waarin ze leefden. Hoe kon hij profiteren van een onschuldig meisje en hoe kon zij iets te maken willen hebben met een getrouwde man? Toen werd hun duidelijk dat hun liefde voor Mary niet verborgen was gebleven. De genegenheid, gebaseerd op vertrouwen, die zij haar man had toegedragen, was geschokt, en er kwamen gevoelens in haar op waar ze zichzelf nooit toe in staat had geacht, jaloezie, de vrees dat hij haar zou verlaten, woede omdat haar veilige plaats in zijn hart werd bedreigd, en een vreemd smachten van de ziel dat meer pijn deed dan liefde. Ze had het gevoel dat ze het niet zou overleven als hij haar verliet. Toch wist ze dat hij liefhad omdat de liefde hem was overkomen en niet omdat hij dit had gezocht. Ze gaf hem nergens de schuld van. Ze bad om kracht; ze vergoot in stilte bittere tranen. John en Ruth zagen haar wegkwijnen voor hun ogen. De worsteling was lang en bitter. Soms ontzonk hun de moed en leek het dat ze de passie die het merg van hun botten verteerde niet zouden kunnen weerstaan. Maar

[p. 89]

ze verzetten zich. Ze worstelden met het kwaad zoals Jakob worstelde met de engel van God en tenslotte behaalden ze de overwinning. Met een hart dat brak, maar trots dat ze zich niet schuldig maakten, gingen ze uit elkaar. Ze brachten God als het ware een offer, hun hoop op geluk, op levensvreugde en al wat de wereld mooi maakt.

Ruth had te hartstochtelijk liefgehad om ooit nog opnieuw lief te hebben en ze richtte zich met versteend hart op God en het doen van goede werken. Ze was onvermoeibaar. Ze verzorgde de zieken en hielp de armen. Ze stichtte weeshuizen en leidde liefdadige organisaties. En beetje bij beetje liet haar schoonheid, waar ze niet meer om gaf, haar in de steek en haar gezicht werd even hard als haar hart.

Haar godsdienstige gevoelens waren heftig en enghartig; zelfs haar goedheid was wreed, omdat ze was gegrond op rede en niet op liefde; ze werd overheersend, intolerant en wraakzuchtig. John berustte, maar hij was nors en vol wrok; hij sleepte zichzelf de vermoeiende jaren door, wachtend tot de dood hem zou bevrijden. Het leven had geen betekenis meer; hij had zijn uiterste best gedaan en door te overwinnen was hij overwonnen; de enige emotie die hem bleef, was de voortdurende geheime haat die hij voelde voor zijn vrouw. Uiterlijk was hij attent en vriendelijk tegen haar; hij deed alles wat men kon verwachten van een beschaafd christen. Hij deed zijn plicht. Mary was een goede, trouwe en (laten we het maar toegeven) uitzonderlijke echtgenote die er niet aan dacht om haar man een verwijt te maken over de dwaasheid die hem te pakken had, maar evengoed kon ze hem niet vergeven dat hij voor haar een offer had gebracht. Ze werd zuur en klagerig. Ze verfoeide zichzelf erom en toch kon ze het niet laten de opmerkingen te maken waarvan ze wist dat die hem pijn zouden doen. Ze had met liefde haar leven voor hem opgeofferd, maar ze kon er niet tegen dat hij een ogenblik gelukkig zou zijn, terwijl zij zich zo ellendig voelde dat ze al wel honderd maal liever dood had willen zijn. Goed, dat was ze nu en dat gold ook voor hen; het leven was grauw en kleurloos geweest, maar het was voorbij; ze hadden niet gezondigd en hun beloning was in zicht.

Toen ze hun verhaal hadden gedaan, bleef het stil. Er heerste stilte in alle rechtszalen van de hemel. Loop naar de hel, waren de woorden die de Eeuwige naar de lippen stegen, maar hij sprak ze niet uit, want ze hadden iets plats en dat vond hij terecht niet passen bij de ernst van de situatie. En zo'n uitspraak was ook niet in overeenstemming met de

[p. 90]

merites van de zaak. Maar hij fronste zijn voorhoofd. Hij vroeg zich af of dit het nu was waarvoor hij de opgaande zon liet schijnen over de eindeloze zee en de sneeuw liet glinsteren op de bergtoppen; was dit het nu waarvoor de beekjes zo lustig ruisten als ze zich heuvelafwaarts spoedden en waarvoor het gouden graan wuifde in de avondbries?

‘Het komt me soms voor,’ zei de Eeuwige, ‘dat de sterren nooit helderder stralen dan waar ze worden weerspiegeld in het modderwater van een straatgoot.’

Maar de drie schimmen stonden voor hem en nu ze hun ongelukkige verhaal uit de doeken hadden gedaan, voelden ze een soort voldoening. Het was een bittere strijd geweest, maar ze hadden hun plicht gedaan. De Eeuwige blies even, zoals iemand een aangestoken lucifer uitblaast, en ziedaar! Waar het drietal zielen had gestaan - was niets. De eeuwige had ze tot niets gereduceerd.

‘Ik vraag me vaak af waarom mensen zoveel belang hechten aan seksuele ongerechtigheid,’ zei hij. ‘Als ze mijn werken oplettender zouden lezen, zouden ze zien dat ik altijd sympathie heb gehad voor die kant van de menselijke zwakte.’

Toen wendde hij zich tot de filosoof, die nog steeds wachtte op antwoord na wat hij had gezegd.

‘Het valt toch niet te ontkennen,’ zei de Eeuwige, ‘dat ik mijn Almacht en mijn Algoedheid ditmaal op gelukkige wijze gecombineerd heb.’