De Tweede Ronde. Jaargang 29

[p. 18]

MDEA
Leo Jacobs

Catalonië is voor mij vooral de doorleefde wereldstad Barcelona. Barcelona is voor mij vooral de markante gevangenis in het centrum van deze heerlijk arrogante metropool. Verscheidene malen mocht ik dit in de negentiende eeuw gebouwde oord van ver- en afschrikking bezoeken, omdat zoon er in voorlopige hechtenis enige maanden lang levenservaring opdeed. Het duurde even voor hij in het holst van de nacht op vrije voeten werd gesteld, nadat de rechters hem hadden vrijgesproken van het hem ten laste gelegde. Hij was dus nog altijd onschuldig. Voordien kende ik het gebouw alleen uit de beschrijving door André Malraux in diens in 1937 gepubliceerde ego-roman L'Espoir, die ik begin jaren '50 probeerde door te worstelen. Het was worstelen omdat ik er met mijn beperkte schoolfrans niet gemakkelijk doorheen kwam. Het lag dus niet aan Malraux. Bij mijn bezoeken aan de Barcelonese gevangenis was ik van dit opus van Malraux het meeste trouwens vergeten; bovendien bericht hij niet zozeer over het gebouw als wel over de inzittenden.

Wel bijgebleven is mij de sfeertekening en die is ingrijpend veranderd. Er wordt niet meer gemarteld, zoals eerst door de republikeinse machthebbers en later onder het Franco-bewind. Het eigentijdse regiem is er nu zelfs milder dan in de gemiddelde Nederlandse strafgevangenis. De behoefte van de Catalanen om in Europa als volwaardige democraten te worden erkend is dusdanig hevig, dat zij ook in het strafrecht en de uitvoering daarvan uiterst mensvriendelijk te werk gaan, ook als het gaat om vermeende criminelen.

De Catalaan is trots op zijn land en wil er trots op blijven. Die karaktertrek wordt door Nederlanders in Spanje soms uitgelegd als arrogantie en dat is het misschien ten dele, maar het Catalaanse gevoel van eigenwaarde is toch wel te verkiezen boven de Nederlandse neiging zich te verliezen in verguizing van het eigen vaderland, en daar te pas en te onpas uiting aan te geven, zowel op de geboortegrond als buitenslands. Dat neemt niet weg dat kritiek op het Nederlandse gevangenissysteem niet hard genoeg kan zijn.

Zoon had het geluk niet in Nederland in de strafrechtelijke molen te raken en ook niet in dat bejaarde Spaanse gevangenisgebouw in de dertiger

[p. 19]

jaren omdat hij het niet eens was met de heersende machthebbers, maar eind vorige eeuw omdat hij verdacht werd van ongeoorloofd bezit van een genotsmiddel, dat in het Nederlands wordt omschreven als ‘hard drug’. Daaruit bleek dat die Catalaanse behoefte om minstens zo Europees te zijn als de landen in het noordwesten van het continent ook negatieve kanten heeft. Om mee te doen in de vaart der beschaafde volkeren was de Catalaanse overheid plotseling heel alert geworden op zowel lichte als zwaardere hallucinogenen. Opsporingsambtenaren liepen ongehinderd door kennis van zaken speurend rond op bus- en treinstations in de hoop handelaren en/of gebruikers te vatten. Simpele toeristen waren al verdacht wanneer zij na een lange nachtelijke rit in een rugzaktoeristenbus slaperig en ongeschoren op zoek waren naar een toilet of een flappentap.

Elke simpele pil was al verdacht. Wisten die smerissen veel. Het leek wat op begin jaren zestig in Amsterdam, toen de marechaussee wit talk-poeder al aanzag voor marihuana. Op dit punt ben ik ervaringsdeskundige. Nu moet ik toegeven dat mijn zoon wat veel pillen op zak had en dat dit geen aspirientjes waren. Zelf meende hij dat hij in Amsterdam XTC had aangeschaft, bedoeld als relatiegeschenk voor zijn Catalaanse vrienden in ruil voor onderdak. Zoals anderen een bloemetje meenemen als zij bij bekenden logeren.

Slaapdronken wankelde zoon uit de bus, in de vroege ochtend op zoek naar een café voor een wakker makende kop koffie. Een overijverige opsporingsambtenaar hield hem staande en begon maar meteen te fouilleren. Het leek warempel Amsterdam wel. Behalve slaperig was zoon ook niet helemaal nuchter, omdat blikjes bier het enige voedsel vormden dat tijdens de lange reis vanuit het zuiden van Spanje voorhanden was geweest. Misschien had hij ook wel iets van de voor de gastheren bedoelde lekkernij gebruikt. Zodoende reageerde hij zonder zijn gebruikelijke alertheid op de vraag van de diender of de witte balletjes in zijn bagage soms XTC-pillen waren. Waarschijnlijk had een ontkenning weinig verschil gemaakt voor de gevolgen. Onder zachte drang werd hij een reeds halfvolle overvalwagen in gemanipuleerd en naar de beroemde gevangenis gereden. Wat doet een kind in zo'n situatie? Hij belt zijn ouders. Alweer een geluk dat het Catalaanse gevangenisregiem dat toestaat. En dat zoon een telefoonkaart bij de hand had.

De gemiddelde ouder heeft weinig ervaring met in Barcelona voorlopig gehecht kroost, maar dat was niet de ernstigste handicap om zoon weer

[p. 20]

spoedig op vrije voeten te krijgen. Zoon werd aangehouden op de dag dat heel Spanje met vakantie ging, met uitzondering van die overijverige speurders en een ambitieuze ambtenaar van het Catalaanse openbaar ministerie. Daardoor verbleef hij langer op die historische plek dan buiten het mediterrane vakantieseizoen het geval geweest ware.

Door dat langdurige voorarrest kreeg hij wel de kans om op te klimmen in de hiërarchie van de onvrijwillige hotelgasten. Elke nieuwkomer begint op de zevende galerij, de cellenrijen van de allerlaagst geplaatsten in de sociale detentie. De schlemielen komen daar moeilijk uit; met goede vaardigheden kan men echter snel promotie maken naar bijvoorbeeld de eerste galerij. Hoe hoger de galerij wordt aangeslagen - hoe groter de kans dat een gedetineerde wordt opgemerkt voor diensten in het gevangenissysteem. Het hoogste wat men kan bereiken is cel één van de vierde galerij. Daar deelt men de ruimte ook met slechts twee andere heren en niet, zoals op de andere galerijen, met drie tot acht gedetineerden. Bovendien ontmoet men in die eerste cel de crème de la crème van de Catalaanse misdaad. Opname in dit exclusieve gezelschap gaat natuurlijk niet vanzelf: men moet zich verdienstelijk maken. Zoon kon deze riante verblijfplaats dan ook pas na enige weken van voorbeeldig gedrag bereiken.

De drie voornaamste pijlers van zijn carrière waren zijn gesprekken met de gevangenisaalmoezenier, zijn werk als bediende in de personeelskantine en de cursussen die hij gaf. Zoon spreekt even vloeiend Catalaans als Spaans en dat kwam hem nu zeer van pas. De aalmoezenier had veel plezier in de jonge, aantrekkelijke knaap, die hem niet naar de mond sprak, zoals de meeste gedetineerden doen. Zoon bleef tot het einde bij zijn mening dat God niet bestaat, maar werd toch wel geprikkeld tot enig theologisch onderzoek. Zo overspannen werd zijn verlangen om de aalmoezenier te overtuigen van de atheïstische werkelijkheid, dat hij zijn kostbare telefoonkaarttijd benutte om ons te vragen hem een bijbel te sturen. Nu kon ik uit mijn kleine collectie eerste en tweede testamenten (die toen al was gegroeid tot ruim tachtig exemplaren) wel een deeltje missen. Helaas had ik geen Spaanse of Catalaanse vertaling, maar van de door Jehova's getuigen verzorgde Nederlandse editie had ik er twee. Daarvan ging er een naar Spanje,

Een klein wonder gebeurde: het boek kwam ook aan in zoons cel. Men zou gelovig worden wanneer men het niet al was. De ontwikkeling van Catalonië tot moderne westerse mogendheid betekent ook dat de poste-

[p. 21]

rijen steeds beroerder functioneren. Zeker in een gevangenis moet men maar afwachten of een pakketje de ontvanger daadwerkelijk bereikt. Maar juist toen ik overwoog om Gods geschrift naar het postkantoor te brengen, belde mij een inmiddels ingeschakelde Nederlandse advocaat.

Deze was niet alleen voor een redelijke vergoeding bereid om voor de verdediging naar Barcelona te vliegen, zelfs wilde hij die contrabande wel de gevangenis binnen smokkelen. Zoon ontleende veel sterke argumenten aan het boek tegen de rooms-katholieke geloofsartikelen. De aalmoezenier genoot van deze bezielde tegenstander. Voor hem was het een aangename onderbreking van de dagelijkse sleur. Hij hielp zoon zelfs door bijvoorbeeld argumenten tégen het creationisme aan te dragen. Iedere belijdende gelovige weet trouwens dat het geloof het meest gebaat is bij weerstanden.

Katholiek zijn in Catalonië is al even relatief als bijvoorbeeld in Frankrijk en België: de tolerantie t.o.v. liberale en soortgelijke ketterse visies is er zo groot dat men zich nauwelijks kan voorstellen dat iets noordelijker, in Nederland, de bisschoppen veel meer in de pas van Rome lopen en dan ook voortdurend aan het ruziën zijn met hun gelovigen. Ik heb de aalmoezenier ontmoet. Een gesprek ging moeizaam aangezien hij alleen het Catalaans en het Spaans beheerste. Van mijn Frans begreep hij weinig. Wij moesten het dus hebben van wederzijdse uitstraling. Zo ging het trouwens ook met de relatie tussen het gevangenispersoneel en zoons ouders tijdens de bezoeken, die wij natuurlijk brachten aan onze vastgezette zoon.

Ondanks het taalprobleem konden wij toch regelen dat wij een persoonlijk bezoek aan zoon konden brengen in een soort appartementje, compleet met een afzonderlijke antichambre, zodat eventueel aan menselijke verlangens kon worden voldaan. Zoons toenmalige vriendin vergezelde ons op die expeditie. Om de geboden gelegenheid optimaal te benutten, trokken moeder en vader zich terug in genoemde antichambre zodat de voorziening discreet zonder te veel geluiden nochtans tot zijn recht kon komen.

Onze Nederlandse advocaat had inmiddels een Catalaanse confrater gevonden die de klus wilde klaren. Hij sprak enkele woorden Frans en bleek Engelse teksten te kunnen lezen. Van drugs wist hij in het geheel niets, maar hij kwam sympathiek en leergierig over. Ook begon hij niet onmiddellijk over zijn honorarium te praten. Maar het meest positieve

[p. 22]

van deze raadsman was toch wel dat hij niet tot het kliekje van dure verdedigers van drugdealers behoorde. Kortom een betrouwbare en bovendien betaalbare jurist.

Vanuit Nederland heb ik zijn scholing ter zake van drugs mogen verzorgen. Hele lappen uit onder meer het befaamde handboek over drugs van Aleksander ‘Sascha’ Shulgin (1925) faxte ik hem toe, compleet met de structuurformules van MDMA en MDEA. Dat bleek later van groot nut voor de vrijspraak, omdat de pilletjes waarmee zoon goede sier dacht te maken niet het verboden MDMA - beter bekend als XTC - bevatten, maar het toen nog niet aan de lijst van verboden lekkernijen toegevoegde MDEA. Zoon was eigenlijk besjoemeld, maar dat zou hem nu zeer van pas komen. Elk nadeel heeft een voordeel.

De lezer die het tot nu toe heeft volgehouden zal zich afvragen: wat deden de Nederlandse consulaire en diplomatieke ambtsdragers in Barcelona voor onze zoon? Daar kan ik nogal kort over zijn: vrijwel niets. Voor het bezoek aan het consulaat had ik een net pak meegenomen, want de Nederlandse buitenlandse dienst is niet alleen lui en ongeïnformeerd maar ook zeer gevoelig voor uiterlijk vertoon. Het is geen onverdeeld genoegen om in een snikheet Barcelona rond te lopen in een stijlvol colbert met een Armani-das, maar het had enig effect: ik werd ontvangen door een tweede secretaris, die op de hoogte was van zoons detentie en verder niets te melden had. Dat was al weer meer dan ik op het Haagse ministerie van BZ had ervaren.

Barcelona is een heerlijke stad. Naast het bezoek aan de gevangenis werd intens genoten van de unieke musea, het oude centrum en wat niet al meer. Op de aan de Ramblas gevestigde markt trof ik een tweetal meer dan tachtig jaar oude anarchisten aan, die er probeerden hun in het Catalaans geschreven, oud-revolutionaire schotschriften aan de man te brengen. Helaas stond alweer het taalprobleem meer dan oppervlakkige communicatie in de weg. Ik kocht toch iets: een gebroken geweertje.

Zoons verblijf in cel numero uno op de vierde galerij verliep vrijwel zonder rimpelingen. Slechts eenmaal verhuisde hij weer naar een lager geplaatste positie, en wel na een incident in de personeelskantine toen een bewaarder hem valselijk beschuldigde van onbeleefd gedrag en fraude. Zoon heeft vaak last van een overtrokken gevoel voor rechtvaardigheid en opponeerde rustig doch vastberaden. Tegenspraak is echter ook in gevangenissen altijd een hachelijke zaak, en zo werd hij voor enige tijd naar

[p. 23]

galerij vijf gedegradeerd.

Terug in cel één op de vierde galerij werd hij met veel warmte ontvangen door zijn celgenoten. Beiden waren (en zijn waarschijnlijk nog steeds) criminelen van groot formaat. De beroemdste genoot grote faam als de behendigste oplichter van Spanje, met filialen in Frankrijk en Italië. Bij herhaling stelde hij zoon voor bij hem in dienst te treden. Steeds weer reageerde hij ook uiterst beminnelijk op zoons afwijzing van dit eervolle aanbod. Vriendschap met de machtigste delinquent kan voordelen hebben. Zo had zoon een keer zijn kostbare horloge - cadeau van een ex-vriendin - in de cel achtergelaten toen hij ging douchen, teneinde fris in de personeelskantine zijn heilzame arbeid te kunnen verrichten. Bij terugkeer was het uurwerk gestolen; iedereen in die gevangenis kon bij elkaar in- en uitlopen. Zoon had er geweldig de pest over in. Zijn prominente medegevangene knikte meelevend en gaf verder geen sjoege. Mokkend ging zoon het kantinecorvee verrichten. Toen dat er op zat, vond hij het horloge in zijn cel ook weer terug. Men kan zich afvragen wie in die Catalaanse gevangenis de werkelijke baas is.

Maanden van hete vakantie gingen voorbij. Zoon las veel, kreeg cadeautjes van familie en vrienden, gaf zijn taalcursussen en volgde zelf een computer-opleiding. Eigenlijk had hij het er niet slecht, te meer omdat de in hoofdzaak door vrijwilligers gedreven reclasseringsorganisaties zich in tegenstelling tot onze diplomatieke vertegenwoordiging wel actief inzetten voor de gevangenen. Tenslotte waren staande en zittende magistratuur dan toch terug op hun beroepsmatige plek en begonnen de zittingen.

Het consulaat had mij beloofd mij te informeren omtrent de zittingsdata, maar ook die toezegging werd niet gestand gedaan. Nu dagvaardt het Spaanse O.M. vaak ook wel heel laat. Het komt voor dat verdachte en raadslieden een dag van tevoren vernemen dat zij moeten verschijnen. Voor zoons zaak trad een net beginnende, uiterst ambitieuze officier van justitie op, die kennelijk wilde scoren. Zijn tomeloze geldingsdrang had hem er echter niet toe verleid om de zaak met grote zorgvuldigheid op te zetten. De stukken in het dossier spraken elkaar tegen: vooral over de samenstelling van het corpus delicti bevatte het uiteenlopende verklaringen. Zoons advocaat had al een contra-expertise gevraagd en gekregen en daaruit kwam al weer een ander resultaat. De gang van zaken ter zitting gewerd mij uit de tweede hand; ik was afwezig omdat ik over de datum niet geïnformeerd was, maar uit de beschrijving begreep dat de rechters

[p. 24]

zich behoorlijk kwaad gemaakt hadden. Niet op zoon maar op de ambitieuze officier van justitie, omdat het O.M. er zo'n rommeltje van had gemaakt.

Toch moest zoon nog even blijven, en er kon dus nog van alles gebeuren. Bij de uitspraak was hij zelf trouwens evenmin aanwezig, hetgeen ook strijdig is met het Catalaanse strafrecht. Zo kon het gebeuren dat zoon al in bed lag, tegen half twaalf 's nachts, toen een cipier hem riep met de mededeling dat hij het pand als vrij man mocht verlaten. Wel op staande voet, voor twaalf uur; anders was hij pas de volgende ochtend om negen uur gerechtigd de gevangenispoort te passeren.

De keus was gemakkelijk en veel bagage nam zoon niet mee. Wat elektronica, en gelukkig ook de bijbel en het magnum opus van Mulisch, De ontdekking van de hemel, werden in een rugtasje gepropt en de rest van de bezittingen werd onder de achterblijvers verdeeld. Dat schijnt gebruik onder gevangenen te zijn. Zoons haast was verklaarbaar. Hij verlangde naar zijn Barcelonese vrienden en vereerders en bovendien wilde hij het gevangenisgebouw nu wel eens van buiten bekijken. Dat kende hij alleen van binnen. De auto waarmee hij in en uit werd gereden, was steeds geblindeerd.

Hij ging dan ook niet direct naar de trein om naar Amsterdam te gaan. Wel belde hij het ouderlijk huis met de blijde boodschap en vervolgens werd er feest gevierd. Mijn vrees dat sprake kon zijn van een gerechtelijke dwaling die tot zijn in vrijheid stelling had geleid, werd gelukkig niet bewaarheid. Hij was keurig volgens het boekje vrijgesproken omdat het ten laste gelegde niet bewezen kon worden verklaard: onschuldig kortom. In Nederland zou hij nu zelfs recht hebben gehad op schadevergoeding voor de tijd die hij onschuldig in het gevang had gezeten.

Aan zoons advocaat legde ik die mogelijkheid voor, waarop deze een lachstuip kreeg. Catalonië mag dan een modern stukje Europa zijn - die schadevergoeding konden wij op onze buik schrijven. Zijn eigen declaratie viel mee. De enige tegenvaller was dat het O.M. beroep tegen het vonnis aantekende. Zoon was inmiddels in Nederland maar het was toch schrikken. Gelukkig liep deze laatste manoeuvre van de Catalaanse justitie met een sisser af, omdat het appèl te laat werd ingediend. Zoon was en bleef onschuldig en zijn liefde voor het Catalaanse land taande niet.