De Tweede Ronde. Jaargang 28

[p. 126]

Hommage aan J.A. dèr Mouw

Over J.A. dèr Mouw (Adwaita)

Een deel van dit Winternummer is ingeruimd voor een speciale hommage aan de dichter Dèr Mouw. De aanleiding is dat hij niet werd uitverkoren als een van de honderd belangrijkste Nederlandse auteurs, de canon die is samengesteld onder auspiciën van het Letterkundig Museum. De medewerkers aan deze Dèr Mouwkaterns hebben een Dèr Mouw-genootschap opgericht en zullen niet rusten tot zijn faam tot groter hoogte is opgestuwd. Wie was hij?
In Gelderland geboren, in 1863, doorliep hij het gymnasium en studeerde klassieke talen in Leiden, waar hij in 1890 promoveerde op een proefschrift in het Latijn over natuurbeleving in de Oudheid. Hij werd leraar oude talen aan het gymnasium van Doetinchem, waar hij zich vestigde en in 1893 trouwde met Wijnanda van Enst. Aanvankelijk maakte Dèr Mouw naam als filosoof en in 1905 publiceerde hij zijn boek ‘Absoluut idealisme’, dat weinig overliet van de ideeën van de destijds beroemde Hegeliaan Bolland te Leiden. Intussen was er in Doetinchem een schandaal geweest rond zijn persoon dat hem dwong te verhuizen naar Den Haag. De ingrediënten van het schandaal, dat leidde tot twee zelfmoordpogingen van Dèr Mouw en een rechtszaak, waren: het helpen laten slagen van eindexamenkandidaten, Dèr Mouws verdenking dat de rector van zijn school zich daarvoor liet betalen, Dèr Mouws persoonlijke relatie met de zoon van de rector (Max Schwartz, die ook classicus werd en later roem verwierf met zijn vertaling van de Aeneïs) en Dèr Mouws reputatie anti-christelijk te zijn en dus een slechte invloed te hebben op de jeugd; de onuitgesproken verdenking van homoseksualiteit speelde op de achtergrond een rol.
In Den Haag begon Dèr Mouw een nieuw leven als privédocent, die onder meer Victor van Vriesland klaarstoomde voor het staatsexamen. Rond 1912 kreeg zijn filosofisch denken een impuls toen hij zich verdiepte in de Indische wijsbegeerte en speciaal in het concept van de Algeest en de universele onscheidbaarheid van de dingen. Dit opende de sluizen van zijn poëtische talent: in de zeven jaren die volgden schreef hij al zijn poëzie. Hij publiceerde in enkele tijdschriften maar stierf, in 1919, kort voor de publicatie van zijn officiële debuut. Als dichter is hij ongeëvenaard door de wijsgerige inhoud van zijn werk.

[p. 127]

Aan Adwaita
H.H. ter Balkt

Wie zou deze kameleon die wij zijn niet bewonderen?
Pico della Mirandola

Uit de eendenpers keert geen eend héél weer
maar wie zegt dan dat wij eenden zijn. Dèr Mouw;
noch Pico noch Ficino^* in hun landhuis.
Vandaar woei eenmaal Renaissance aan.

Zoals de korenbloem zijn stengel vlecht
uit zand, vlocht jij bestanddelen samen
uit opstijging en neerdaling allebei,
Dèr Mouw, ‘en harsreuk, zon, en hei, het groeit’.

De gesel van het metrum zet aan tot draf;
vluchtigheid is een doorschijnend gewaad;
dun rag legt het tegen de stormwinden af.

De stof van 't universum is geen rok,
zomin als wij broodkruimels zijn, Dèr Mouw.
De dichter is geen wisselkind of kaf.

* Marsilio Ficino (1433-1499) schreef onder meer Onder de zon en het licht. Pico della Mirandola (1463-1494) schreef het manifest in 900 stellingen Rede over de menselijke waardigheid, dat was in het najaar van 1486.