De Tweede Ronde. Jaargang 28

[p. 158]

Aan Akropolites^*
Theodorus II
(Vertaling Michiel Op de Coul)

‘We kwamen aan in Pergamum, een stad die haast lijkt te zweven in de lucht, niet een plek waar boze geesten hun intrek hebben genomen,¹ neen, men weet zich er eerder tegen de demonen beschermd (welke demonen ik bedoel, hoef ik je niet te zeggen). De stad is moeilijk te overzien en nog moeilijker te beklimmen, volgepakt als ze is met imposante resten van een, kan men zeggen, eerbiedwaardige ouderdom, verteerd door de tijd en vervaagd, maar voor het oog nog scherp genoeg om een beeld te geven van de schittering van weleer en van de grootsheid van hen die hier bouwden. Het is alles vol van de hoge ideeën van de Grieken, hun genialiteit is in deze bouwwerken voelbaar aanwezig; de stad toont ze ons en doet ons, afstammelingen, beschaamd staan door de roem die onze voorvaderen groot heeft gemaakt. Ontzagwekkend zijn ze, in vergelijking met wat er vandaag de dag gebouwd wordt, ook al meent Aristoteles dat elke verwondering achterblijft bij die voor het universum.² De stadsmuren rijzen op in een grandioze constructie die doet denken aan het bronzen paleis van Zeus in de hemel. Midden door de stad stroomt een rivier,³ overbrugd door omvangrijke boogwerken, en ik verzeker je bij de bouwheer van het heelal, je zou niet zeggen dat ze ooit steen voor steen waren aangelegd, eerder dat ze nooit een andere vorm hebben gehad en uit één enkel stuk bestaan; als een tweede Phidias, de beeldhouwer, ze zou zien, dan zou zelfs hij verbaasd staan over de perfecte liniëring, zonder de geringste afwijking. Midden tussen de oude bouwwerken zijn lage krotten te zien, als het ware de stoffelijke resten van afgestorven huizen, een buitengewoon smartelijk gezicht. Stel de holletjes van muizen een ogenblik tegenover de huizen van nu, en je begrijpt wat deze schamele resten zijn in vergelijking met die huizen waar niets meer van over is. En als iets dergelijks ook geldt voor de bewoners van toen en nu, hoe miserabel is dan eigenlijk het lot der levenden. Hoe zeer veel minder is de stad die zij nu in bewaring hebben!

Bij de muren die het grote theater aan twee kanten omringen staan hoge ronde torens⁴ die voor elkaar niet onder willen doen: er is namelijk een exact even groot aantal stenen in verwerkt en ze zijn met een soort

* Zie het essay van de vertaler op p. 43.

1 In de Openbaring van Johannes (18:2) wordt het wufte Pergamum ‘de troon van Satan’ genoemd, een verwijzing naar het kolossale Zeusaltaar.

2 Aristóteles, Peri Kosmou 391a18-b3

3 De Selinus, die uitmondt in de Egeïsche Zee. Tegenwoordig heeft hij dezelfde naam als de stad: Bergama.

4 Van deze torens is door archeologen hoegenaamd niets teruggevonden.

[p. 159]

van friezen omgeven, die onmogelijk het werk noch het ontwerp van de mensen van vandaag zouden kunnen zijn. Alleen al het zien ervan doet je versteld staan! De torens bevinden zich aan weerskanten van de weg naar omhoog en leiden de bezoeker naar de omliggende bebouwing daarachter. Een eerste blik op de eigenlijke stad brengt een nieuwe verrassing: de voet van de heuvel is namelijk van een grotere schoonheid dan de top, de stad van de doden schoner dan die van de levenden.⁵ Een gevoel van moedeloosheid kwam over ons toen we dit zagen, anderzijds waren we verheugd, en we geraakten in een toestand van blijdschap en verdriet, wanneer een lach zonder reden door de tranen heenbreekt. Het was maar goed dat we de oude Christophoros als gids bij ons hadden en daarna het Paioneion zagen, het huis van Galenus⁶ zoals het ook wel genoemd wordt. Toen Kostomyres het ook in de gaten had, kwam hij naar ons toe gelopen om een en ander mee in ogenschouw te nemen. [...] Men bereikt de voet van de heuvel ...⁷

Wat de opvoeding aangaat ..., ... maar als dienaar van het woord en, om het zonder terughoudendheid te zeggen, als zoon en kleinzoon van keizerlijken bloede ... Wij achten het namelijk niet juist ..., mijn zeer dierbare vriend, zeldzaam baken van wijsheid en liefde voor de wijsheid.

5 Bovenop de acropolis (‘de eigenlijke stad’) waren de antieke bouwwerken vervallen en onherkenbaar geworden, overwoekerd door de willekeurige aanbouw van armzalige woonhuizen waarvoor men goedkoop cement vermengd met het puin uit de oudheid gebruikt had. Bij de hellingen aan de voet van de acropolis was dit niet het geval; deze hadden hun oorspronkelijke vorm en bebouwing goeddeels bewaard.

6 Galenus (129-199) beoefende de geneeskunst in zijn geboortestad Pergamum, waar hij gladiatoren behandelde en lijfarts werd van keizer Marcus Aurelius. Met de term Paioneion (‘hospitaal’) bedoelt Laskaris vermoedelijk het Asklepieion, een tempelcomplex van grote allure gewijd aan Asklepios, de god van de geneeskunst, gelegen in de vlakte ten zuidwesten van de acropolis op de plaats waar thans de moderne stad zich bevindt.

7 Begin van de corrupte slotpassage in de editie van Festa, die geen verdere handreiking biedt - to say the least. Zelfs een opmerking in de marge [...] genoteerd door de kopiist van het Florentijnse handschrift (‘als je een punt leest na prostaxin, begrijp je hoe het in elkaar zit’) is plompverloren in de brieftekst van Laskaris terechtgekomen en daar blijven staan. In de laatste regels van de brief is de auteur inmiddels van onderwerp veranderd.

Noten

De tekst is vertaald naar de enige complete editie van de brieven van Laskaris die tot nu is verschenen: Theo-dori Ducae Lascaris, Epistulae CCXVII, ed. Nicolaus Festa, Firenze 1898 (nr. 80, p. 107-108). De vertaler is dank verschuldigd aan Eva de Vries-Van der Velden die zowel de Griekse tekst als een oudere ontwerpvertaling belaneeloos ter beschikking stelde.