De Tweede Ronde. Jaargang 28

[p. 33]

De bulderende lach van François Rabelais
Willem M. Roggeman

Zwelgend in een eeuw van overvloed
leeft hij gulzig, tuk op al wat nieuw is,
zowel voor de geest als voor de maag.

Het vet blinkt op zijn ronde volle kin
terwijl hij in de ene hand de gebraden kip houdt
en met de andere hand de roemer wijn opheft.
Dan buldert de lach van François Rabelais
over de lange tafel met de vele disgenoten.

Hij, die de buik heeft uitgevonden, viert
het feest van eten, drinken en sterven,
want de dood zit graag mee aan tafel.

De erudiet die de klassieken leest,
boert en kent ook alle grollen waarin
hij de dwaasheid in haar kooi herkent.

Hij is ooggetuige van zijn geboorte
in La Devinière nabij Chinon in 1483,
gebakerd in een mand vol humanisme.

Na zijn studies aan de universiteit
van Montpellier wordt de monnik
geneesheer in het Godshuis van Lyon
en krabt er geduldig aan de schilferige huid
van de zieken tot hij het wit van de ziel bereikt.

Wanneer hij schrijft over de reus Gargantua
of over zijn zoon Pantagruel weerklinken
er regelmatig kleine explosies in de taal.
Zo viert hij vroom het carnaval der woorden.

Lyon ziet cultuur in de Rhone voorbijstromen.
In deze stad vol drukkerijen en boekhandels

[p. 34]

 

zwemmen dichters onder de bruggen door.

 

Hier verschijnt in 1532 ‘Gargantua’,

 

een jaar later door de Sorbonne

 

veroordeeld wegens obsceniteit.

 

 

 

Intussen schildert Jeroen Bosch,

 

spelend met erotische symbolen,

 

op houten panelen ‘De tuin der lusten’,

 

waarin broeder Rabelais twee kinderen,

 

François en Munnie verwekt,

 

die door de Paus worden erkend.

 

 

 

De eetlust verslindt het verstand.

 

De lach en de wijn worden symbolen

 

voor een ethica die men met open ramen

 

vol licht luidop moet lezen

 

omwille van de klankrijkdom.

 

 

 

De drie centra die de mens leiden,

 

de hersenen, het hart en de buik

 

komen samen in de topografie van Rome,

 

de stad met het hangslot van het geloof.

 

 

 

Over het Mare Nostrum van zijn zinnen

 

zwerft de arts Nostradamus in Saint-Rémy

 

vertwijfeld tussen pestilentie en profetie.

 

 

 

En in 1541 bereikt ‘de lange wandeling’

 

van Paracelsus in Salzburg zijn eindpunt.

 

 

 

In de buik van Gargantua verstommen

 

de vele verwijzingen naar Odysseus,

 

de grootmeester onder de leugenaars.

 

Panurge weet een antwoord op alle vragen

 

en is net als Odysseus een sofist bij uitstek.

 

 

 

Een windvlaag jaagt door de woorden.

 

Reikhalzend gebruikt Rabelais de allusie

 

als een samenzwering met de lezer.

[p. 35]

 

Hij verzamelt ouderwetse soorten schrifturen

 

en schimmen dwalen langs de trage afwisseling

 

die dwars door al zijn cryptische teksten trekt.

 

Zo wordt zijn Pantagruel een reflexie over

 

de plaats van de waarheid in de geschiedenis.

 

 

 

In de proloog gebruikt hij ontleningen

 

aan de retorika van Aristoteles,

 

zoals ‘De lach is eigen aan de mens’,

 

maar hij hoort reeds het geblaf

 

van de hondse magistraten.

 

 

 

Vrolijk verwijst hij naar oude teksten,

 

zowel poëzie als proza,

 

parodieert bepaalde modellen,

 

gebruikt woorden uit diverse dialecten,

 

uit vergeten of zelf uitgevonden talen

 

zoals de taal van het land Utopia.

 

 

 

De deur van de wereld staat op een kier.

 

Het dronken spook Renaissance wankelt naderbij.

 

Van overal komen geleerde stemmen aangewaaid,

 

maar ook ziekte en ouderdom naderen hun nest.

 

 

 

In het ziekenhuis van Meudon

 

vraagt hij zijn overbrenging naar Parijs

 

waar op 9 april 1553 zijn lach stokt.

 

Hij is zeventig en ziet vol welbehagen

 

de zeven visioenen van de stervenden.