De Tweede Ronde. Jaargang 27

[p. 57]

Drie sigaretten
Thomas Verbogt

1

Mijn moeder rookte anders dan mijn vader. Voor mijn vader was het een gewoonte die er slordig uitzag, een nonchalant gebaar waaraan hij zelf nauwelijks aandacht scheen te schenken. Ik had, geloof ik, al snel niet eens in de gaten dat hij rookte, behalve 's ochtends vlak voor het ontbijt. Dan waren er de geuren van scheerzeep, verse koffie en de eerste Caballero, tezamen een sensatie die de nieuwe dag energie gaf en beloftevol maakte.

Als mijn moeder rookte leek het alsof ze zich in een advertentie bevond voor een leven dat niet beter kón, een leven waarin alles straalde, waarbij een blauwe lucht hoorde en een zee waarin de zomer glansde. Was dat vroeger niet een bioscoopreclame? Welkom in de wereld van Peter Stuyvesant! Mijn moeder rookte Peter Stuyvesant. Die sigaretten zaten in een attractief Peter Stuyvesant-blikje.

Meestal was het in de namiddag. Dan zei ze: ‘Nu een sigaret.’ Nooit sigaretje! Hoe oud was ik? Misschien een jaar of drie. Ik was nog enig kind en sinds mijn geboorte rookte ze weer, maar er moet een moment zijn geweest waarop ik haar bewust waarnam als een vrouw die peinzend rookte, want zo rookte mijn moeder als ze alleen was: peinzend. Ik leefde nog in het paradijs van mijn vroege kinderjaren. Als ik daaraan terugdenk zie ik fragmenten van de etage die mijn ouders met mij bewoonden, de boeken, de hoge ramen, de glazen vazen met rode bloemen en de oude stoel waarin mijn peinzend rokende moeder zat, en waarin later, in het begin van de avond, mijn vader mij sprookjes voorlas en ik bij hem op schoot zat, terwijl hij met een hand mijn voeten vasthield.

Mijn moeder is nu oud, ik vraag me weleens af wat ze van haar lange leven vindt, in de ban van welke gedachten ze was toen ze lang, lang geleden in de namiddag peinzend zat te roken, terwijl haar eerste kind naast haar op de grond door de avonturen van Tielse Flipje bladerde. Ik heb nooit gevraagd of zij zich die momenten herinnert.

[p. 58]

2

Negen, tien jaar later, in de eerste klas van het gymnasium was er de tweede roker die me bij bleef. Dat was de leraar wiskunde, de heer Janssen, met twee s-en. Dat brulde hij meteen na binnenkomst in de klas: ‘De s van streng en de s van systematisch! Wie dat niet kan onthouden, mag nu meteen opdonderen!’ Terwijl hij deze woedende woorden boven onze hoofden tot rust liet komen, stak hij een sigaret op, een Lucky Strike. Hij rookte gretig. Ik was bijna dertien, maar had nog nooit gerookt. Ik kon me er geen voorstelling van maken, maar de heer Janssen rookte inspirerend, aanstekelijk ja. Alsof het een manier van leven was.

Hij had een rood hoofd, met een gehavende gezichtshuid. Er werd gefluisterd dat hij in Indië had gevochten. Daar zat ik aan te denken tijdens die eerste les. Bij ons thuis kwamen we niet zo vaak aan Indië toe, ik kon me er weinig bij voorstellen. Natuurlijk kende ik wel mensen die uit Indië waren teruggekeerd, en die hadden het wel over hun heimwee, maar dan ging het vooral over een geheimzinnige wereld waarvan wie er niet geweest was, toch niets kon begrijpen. Geen woord over gevechten. Ik keek naar de heer Janssen die met rechte rug formules op het bord schreef, terwijl hij door bleef roken. In de rechterhand het krijtje, in de linker de sigaret. Later zou ik zeggen: hij rookte als Jean Gabin die in een film in zwart-wit aan zwijgende mannen uitlegt hoe ze straks een bank moeten beroven.

De heer Janssen sprak op luide toon, maar alles wat hij zei, waaide langs me heen. Ik dacht: hij heeft in Indië gevochten, en dacht erbij dat het karakter en de betekenis zo'n mededeling erg afhankelijk zijn van de klemtoon. Als je het accent op Indië legt hoor je iets anders dan wanneer het accent op gevochten ligt. Ik kon het niet laten aan de laatste variant te denken: hij heeft in Indië gevóchten. Ergens een stille straat in Indië. Ineens was daar de heer Janssen die met een willekeurige voorbijganger begon te vechten. Daar zat ik over door te mijmeren en ik geloof dat ik in de lach schoot. Dat had ik zelf niet door, maar de heer Janssen wel. Ineens schreeuwde hij me toe: ‘Hoe heet je?’

Ik noemde mijn naam.

‘Ga stáán als ik tegen je praat! Waarom lach je?’

[p. 59]

Ik zei niets.

‘Ik herháál: waarom lach je? Ben ik grappig?’

Ik schudde mijn hoofd.

‘Ik kan anders héél grappig zijn. Kom naar voren.’

De heer Janssen leunde op zijn lessenaar, ik liep naar hem toe. Hij pakte de bril van mijn hoofd en legde die naast zijn agenda. Vervolgens gaf hij me een klap in mijn gezicht, een klap waaraan de aanduiding ‘oplawaai’ recht doet, vooral gericht op de onderste helft van de wang met een felle uitstraling naar de rest van die kant van het gezicht. Het was geen ontzettend pijnlijke kwestie, ik was vooral behoorlijk geschrokken. De heer Janssen zag dat. Hij zette de bril weer op mijn neus en terwijl hij dat deed, haalde hij uit de zak van zijn colbert een rechthoekig pepermuntje te voorschijn dat hij in mijn mond stak. ‘Voor de schrik,’ zei hij erbij. Ik draaide me om en wilde terug naar mijn plaats lopen.

‘Héb ik gezegd dat je kon gaan?’

Ik draaide me weer om.

De heer Janssen had een sigaret opgestoken en keek me borend aan. En toen nam hij een enorme trek van zijn sigaret. Zoiets had ik nog nooit gezien. Met die trek veraste hij zijn sigaret tot ver over de helft. Hij tipte die as eraf, nam nog een trek en toen was de sigaret min of meer op. Hij drukte hem met zijn duim uit in de asbak. Misschien moet ik wel zeggen dat hij het restant vernietigde.

‘Voortaan lachen we alleen maar als ik het zeg,’ zei hij. Hij klonk bars en ook dof alsof de rook voorgoed in zijn mond en keel was getrokken, alsof er ergens een hoestbui was opgedoemd die meteen was geïmplodeerd.

Ik knikte.

Toen ik weer op mijn plaats zat, knikte de heer Janssen ook, goedkeurend, alsof hij ervan overtuigd was dat ik hem door en door begrepen had.

Al die tijd was het doodstil geweest in de klas. Ik wist zeker dat de sigaret die de heer Janssen zojuist in twee trekken oprookte, de hoofdrolspeler was in de situatie waarvan ik deel had uitgemaakt. De leraar, de leerling, de klap, niet meer dan het decor voor de sigaret. Die sigaret, daar en toen, liet onontkoombaar en meedogenloos zien dat je ineens zo aan het leven bent dat je je leven iedere seconde verder opmaakt, dat er misschien een tijd was waarin het

[p. 60]

leek alsof dit niet zo was, maar dat je die tijd alleen maar had doorgebracht om tot het inzicht te komen dat het onzin was, waaraan sommige mensen zouden toevoegen: net zoals het hele leven uiteindelijk onzin is, net als een sigaret waarvan je twee trekken neemt en die je daarna woedend dooft. Maar met die toevoeging ben ik het niet eens, ook omdat ik dat niet wíl.

Zelf heb ik een groot deel van mijn leven veel gerookt, minstens een pakje per dag. Ik was een nerveuze roker. De meeste sigaretten rookte ik tot iets over de helft op, daarna had ik er geen zin meer in. Dat duurde echter nooit lang. Tot ik het op een dag wel genoeg vond. Ik keek naar de sigaret die ik aan het roken was, een Chesterfield, en besloot dat dit de laatste was. En dat was ook de laatste. Tegen mijn vrienden, die me om mijn besluit en doorzettingsvermogen bewonderden, zei ik dat het een fluitje van een cent was, gewoon een kwestie van iets willen of beter gezegd: van iets niet willen. Zo kun je toch tot op grote hoogte met je leven omgaan: als je iets écht niet wil dan doe je het toch niet.

Sinds het besluit te stoppen zijn drie jaar verstreken. Soms rook ik stiekem, niet vaak, maar toch. Waarom ik dat doe? Geen idee. Ik heb er geen schreeuwende behoefte aan, maar af en toe vind ik dat ik een sigaret op moet steken, altijd als ik alleen ben, altijd als het avond of nacht is, vaak in een tuin, het liefst onder een hemel vol sterren. Vroeger rookte ik ook stiekem, toen ik een jaar of veertien was. Ik pikte een sigaret uit het blikje van mijn moeder en als ik die oprookte, probeerde ik aan haar gedachten te denken, aan haar momenten in de namiddag, met haar sigaret.

Het kan zijn dat ik daar weer aan denk als ik stiekem rook, in het donker, maar ik weet het niet. Ik weet ook niet of ik daar wel achter wil komen.