De Tweede Ronde. Jaargang 27

[p. 54]

Ook niet-rokers moeten sterven
Friedrich Torberg^*
(Vertaling Jeroen van Kan)

‘As I said,’ zei de arts, nadat hij - op een cartoon in de New Yorker - zijn onderzoek naar een door stress geplaagde patiënt had beëindigd. ‘No smoking, no drinking, no women. Just relax and amuse yourself.’ Hoe je dat moest doen, je amuseren zonder roken, zonder drank en zonder vrouwen, zei hij er niet bij.

Welnu, van me amuseren zou ik in geval van nood (mede gezien mijn hoge leeftijd) nog wel afstand kunnen doen. Maar waar ik als geestelijk scheppende mens niet zonder kan, is het roken. Ik oefen sinds ongeveer vijftig jaar het beroep van schrijver uit en heb dat beroep vanaf het begin alleen rokend uitgeoefend. Ik rook sigaretten, die ik vanzelfsprekend inhaleer, waardoor alle pogingen de sigaret te vervangen door een sigaar of pijp ondeugdelijk bleken te zijn.

Aangezien ik 's nachts werk staat op mijn bureau altijd een met zwarte koffie gevulde thermoskan, die naar believen wordt bijgevuld. Ik rook, drink zwarte koffie, slaap te weinig, beweeg niet veel en ben op die manier zeventig jaar oud geworden. Misschien was ik, als ik gezonder had geleefd, intussen al vijfenzeventig of tachtig geweest, maar dat laat zich moeilijk vaststellen.

De gezondsheidsschade daarentegen die ik heb opgelopen, is zeer duidelijk vaststelbaar. Afgezien van de diabetes, waar ik niet schuldig aan ben, lijd ik aan een storing in de bloedsomloop, aan een vernauwing van de kransaderen en aan een gebrekkige doorbloeding van de benen, met daaruit voortvloeiende moeilijkheden met lopen (het zogenaamde ‘rokersbeen’ heeft overigens niets te

* Friedrich Torberg (1908-1979) stamde uit een Praags-joodse familie. Hij debuteerde in 1930 met de zeer succesvolle roman Der Schüler Gerber. Na de Anschluss in 1938 week hij uit naar Zwitserland, toen Frankrijk, toen via Portugal naar de Verenigde Staten. In 1951 keerde hij terug naar Europa en vestigde zich in Wenen, maar bleef Amerikaan. Hij schreef voor kranten en was vaak te gast - als ‘jood van dienst’, zoals hij met gevoel voor zelfspot opmerkte - in radio- en televisieprogramma's. Als fel anti-communist verhinderde hij dat het werk van Bertold Brecht in Wenen werd opgevoerd.

[p. 55]

maken met het roken, maar heet zo naar de ontdekker, de Oostenrijkse internist Franz Ferdinand Raucher, 1864 tot 1930). Verder lijd ik aan een aneurysma van de aorta, longemfyseem en een verlamming van het middenrif, en zelf ben ik ook niet helemaal gezond.

Ik houd me er verre van om mijn manier van leven en mijn slechte gewoonten - want dat zijn het uit medisch oogpunt bezien zonder twijfel - als iets voorbeeldigs voor te stellen of tot navolging op te roepen. Laat een ieder voor zichzelf uitmaken wat hij doet of laat. Maar hij late zich dat doen-of-laten niet door een arts opleggen. Hij weegt de eclatante voordelen van zijn levensgewoonten zorgvuldig af tegen de mogelijke nadelen, voordat hij overweegt iets te veranderen aan wat hem zo dierbaar is geworden. Hij vraagt zich af of hij de opluchting die hem dat nu misschien oplevert, later niet voor nieuwe moeilijkheden en benauwdheden zal moeten verruilen.

Hij ziet wel in dat het voor de arts welhaast kinderlijk eenvoudig is hem het roken te verbieden, maar voor hem oneindig moeilijk van het roken af te raken. En als hij het al klaarspeelt, hoede hij zich pas echt voor de verkeerde conclusie dat alles goed is nu hem een middel tegen alle kwalen ter hand is gesteld.

Ook niet-rokers moeten sterven.

Dat voor onze gezondheid schadelijke gewoonten voor ons welbevinden onmisbaar zijn, daar blijft het niet bij. In veel gevallen - ik denk daarbij, zoals zo vaak, aan mezelf - zijn ze voor ons bestaan eenvoudigweg onontbeerlijk. Het eigenlijke probleem is niet of het leven tot elke prijs levenswaardig is, dan wel of men de prijs wil betalen voor het afzien van die gewoonten, maar of men dat überhaupt kan.

Voor mij geldt: om te kunnen leven moet ik schrijven, en om te kunnen schrijven moet ik roken en zwarte koffie drinken. Van gezondheid alleen kan ik niet leven.

Al met al loopt mijn pleidooi uit op het tegendeel van wat Epicurus in de derde eeuw voor Christus verkondigde (wat hem sindsdien een volkomen ongerechtvaardigde vulgar verruf, een slechte reputatie heeft bezorgd). Ik pleit niet voor een altijd specifiek lustprincipe, niet eens voor de geestelijke variant. Ik pleit ervoor

[p. 56]

om zich de onlust eigen te maken die voortkomt uit negatieve gevolgen van bepaalde gewoonten, en om de noodzaak van die gewoonten te erkennen en het risico van de gevolgen te aanvaarden.

En ik pleit daar niet pas sinds gisteren of vandaag voor. Al aan het begin van mijn - de gezondheid schadende - loopbaan als schrijver heb ik me gesloten en ontoegankelijk betoond als artsen me bemoedigend toespraken met de omineuze woorden: ‘U bent toch een intelligent mens...’ Niets van dat alles. Ik ben geen intelligent mens. Ik ben een mens met duistere aandriften, en zo iemand, wij weten het van Goethe, is zich bewust van de juiste weg.

Het gebeurde in 1929, in een tijd toen de medische stand het genot van het koffiedrinken tijdelijk voor even schadelijk hield als het roken; destijds werd ik voor het eerst met dergelijke verboden geconfronteerd en heb daarop - aantoonbaar, want in druk verschenen - een ‘Ode aan de zwarte koffie’ geschreven die als volgt besloot:

Laat alle zwetsers naar de duivel lopen
die mij hun wijze zedenpreek verkopen
dat nicotine mijn gezondheid schaadt,
of cafeïne - 't is me om het even:
er is niets schadelijkers dan het leven,
en niemand die gezond het graf in gaat.