De Tweede Ronde. Jaargang 27

[p. 30]

Leven is dodelijk
L.H. Wiener

Als het waar is dat roken de hersenontwikkeling van het nog ongeboren kind belemmert of zelfs schaadt, dan zou ik vermoedelijk als genie ter wereld zijn gekomen, want mijn moeder rookte als de schoorstenen van Auschwitz. Bovendien ben ik aangemaakt in de strenge winter van 1944-1945, toen voedsel slechts mondjesmaat voorhanden was, hetgeen ook mijn fysieke vorming niet bepaald zal hebben bevorderd. En misschien kan door deze factoren worden verklaard waarom ik het later niet verder heb gebracht dan een middelmatige hbs-er, en dat ik over mijn studie Engels, voor de onderwijsakten a en b, bij elkaar negen jaar heb gedaan. Al dient daarbij wel te worden vermeld dat ik mij gedurende die periode tevens heb opgewerkt tot een drinker van formaat en een verdienstelijk biljarter.

Ik woog bij mijn geboorte vijf en een halve pond, hetgeen aan mijn moeders moeder de voorspellende uitspraak ontlokte dat ik bepaald geen rooskleurige toekomst tegemoet zou gaan. Zij was een wijze oude vrouw, die nog nooit gerookt had. Zij had verstand van kinderen, want zij had er een stuk of acht ter wereld gebracht. Zij zat aan het kraambed van mijn moeder in het Anna Paviljoen te Amsterdam en zag hoe in de onverwarmde zaal het hongerwinterwater langs de muren droop. Zij boog zich voorover en keurde mij met haar blik.

‘Die redt het niet,’ sprak zij deskundig.

Twee weken later was zij dood.

Ik excuseerde mijn moeder in mijn prenatale periode overigens al onvoorwaardelijk, want ik voelde dat zij onwetend was van de kwalijke neveneffecten die haar behoefte aan nicotine had op mijn brein. En wat maakte het eigenlijk uit? Het roken van sigaretten kalmeerde haar, daar ging het om, en later zou ik te weten komen dat een genie slechts zelden gelukkig wordt.

De geïnhaleerde koolmonoxide die er bij de verbranding van de tabak vrijkwam maakte mij menigmaal nogal licht in het hoofd en

[p. 31]

deed mij in de verte wel eens denken aan het zyklon-b gas, maar dat heb ik altijd voor me gehouden. En van de teer had ik geen directe last. Vermoedelijk waren die sigaretten van inferieure kwaliteit - een bekend merk oorlogssigaretten voerde niet voor niets de merknaam Amateur en kostte in de reguliere handel slechts 1 cent per stuk - maar de familie Davidoff had in die tijd wel iets anders aan het hoofd. De omstandigheden waaronder mijn moeder toen leefde rechtvaardigde haar rookgedrag geheel. Overleven was het devies en daarom rookte zij. Aan sigaretten werd door de fabrikanten eind jaren vijftig van de vorige eeuw nog een medicinale werking toegeschreven en ik herinner mij een merk dat maar liefst de naam van een arts voerde: Dr. Dushkind. Dat nicotine inderdaad een heilzame uitwerking kan hebben, bijvoorbeeld bij de ziekte van Alzheimer, de ziekte van Parkinson, bij schizofrenie en bij epilepsie kon men toen nog niet weten. Golden fiction was een eerlijker merknaam.

Mijn moeder rookte een sigaret alsof ze hem at.

Ze nam hem uit de asbak op en zoog zo lang en met zoveel kracht, dat de opgloeiende vuurpunt aan het eind zich zichtbaar verplaatste, daarna tikte ze de as eraf en legde ze hem eerst terug op de asbak, om de rook vervolgens driemaal te inhaleren; dezelfde rook, driemaal. Meestal resteerde er dan net genoeg tijd om een flintertje tabak van haar tong te plukken, of een slok koffie te nemen, alvorens het ritueel zich herhaalde. Een sigaret ging zo hooguit vijf trekken mee. Een gesprek zette zij gewoon voort, terwijl kleine rookwolkjes tussen haar lippen naar buiten ploften. Het had wel wat, dat walmend spreken, het stond stoer en ik wilde me er ook in oefenen.

Haar favoriete merk was Hunter, een lange sigaret, zonder filter.

's Zomers raasde er een helicopter laag over het Zandvoortse strand. Aan het landingsgestel waren twee ronde drijvers bevestigd, waardoor het toestel ook op het water zou kunnen landen, wat het nooit deed. Op de drijvers stonden drie woorden: Ha Hunter Heerlijk. Zoiets als Heerlijk Helder Heineken, een moderne slogan voor een ander verslavingsmiddel, maar taalkundig op dezelfde leest geschoeid.

Mijn moeder was een stoere vrouw, toch stopte ze van de ene op de andere dag met roken. Misschien wel juist daarom.

[p. 32]

***

Mijn vader rookte soms een pijp, een zware, in de vorm van een saxofoon, een instrument dat hij voor de oorlog bespeelde in een band en voor zijn plezier, en na de oorlog niet meer. Maar zijn voorkeur ging uit naar de sigaar, vooral als er op de radio een ooggetuigeverslag werd uitgezonden van een voetbalwedstrijd tussen Nederland en België. Dan rook ons huis niet meer naar Hunter sigaretten, maar naar een bolknak van het merk Elisabeth Bas, Agio, of Ritmeester. En je zei dan geen Nederland meer, maar Holland.

Mijn eerste sigaar rookte ik op mijn negende, mijn broer op zijn elfde. Het was op dezelfde dag, een zondagmiddag in het jaar 1954, kort voordat er over de radio een ooggetuigeverslag zou worden uitgezonden van de zoveelste voetbalwedstrijd tussen Holland en België. Mijn broer is twee jaar ouder dan ik, maar hij is een stuk intelligenter, want mijn moeder rookte aan het begin van de oorlog nog nauwelijks.

Het betrof voor ons beiden een bolknak uit de voorraad van mijn vader, die ons had betrapt bij het selecteren van een mooi exemplaar dat hij tijdens de wedstrijd zou kunnen roken. De sigaar zat nog in cellofaan verpakt, maar wij zetten hem beurtelings aan de mond en rookten lucht. Een bolknak is een bomvormige sigaar, met een dikke kop en geleidelijk aflopend naar het mondgedeelte. Deze sigaarvorm is typies Nederlands en tamelijk vernuftig verzonnen, als men bedenkt dat het eerste gedeelte van een sigaar het zachtste smaakt en dat op ongeveer tweederde van de lengte het zogeheten omslagpunt wordt bereikt, waarbij de sigaar door teervorming zijn smaak begint te verliezen en de ware connaisseur hem weglegt.

Met goedbedoelde hypocrisie waarschuwde mijn vader ons voor de gevaren van het roken. Het effect hiervan was gering, om niet te zeggen averechts.

Mijn broer stak de sigaar met gestrekte arm omhoog.

‘Wat een héérlijk stukje tabak!’ riep hij uit.

‘Net wat je zegt,’ beaamde ik.

‘Daar zou ik nu best eens trek in hebben,’ tartte mijn broer verder.

[p. 33]

‘En anders ik wel’, volgde ik.

Mijn vader fronste zijn voorhoofd.

‘Dan weet ik het goed gemaakt..,’ zei hij toen. ‘Neem er maar één, ieder een hele.., maar daarna wel helemaal oproken...’

Mijn vader hoopte, op nogal doorzichtige wijze, een opvoedkundige slag te slaan. Het was de bedoeling dat wij misselijk zouden worden, zodat wij nadien nooit meer wilden roken.

Dit stond zo in alle boeken, een kind kon de was doen.

Knisperend kwamen onze sigaren uit hun verpakking.

‘Zijn deze nou gematteerd, pap?’ wilde mijn broer weten.

Maar mijn vader trok zwijgend zijn lucifers.

‘Of hebben wij hier te maken met een miskleur...’

Mijn broer had de diverse sigarendozen goed bekeken.

‘Die grote mond van jou..,’ begon mijn vader dreigend, terwijl mijn broer met paffende geluiden de lucifervlam zijn sigaar inzoog. Een licht geknisper was hoorbaar en mijn broer blies de eerste lichtblauwe rook triomfantelijk uit.

En mijn vader maakte zijn zin niet af.

‘Hm..,’ zei mijn broer nadenkend, en hij draaide de punt van de sigaar voor zijn neus rond. ‘Helemaal niet slecht, pap... dat wordt genieten...’

Mijn vader perste het begin van een glimlach tussen zijn lippen weg, maar zijn mond kreeg daardoor tegelijkertijd iets verbetens.

Toen was ik aan de beurt en ik imiteerde mijn broer voorbeeldig.

‘Wat is dit toch een heerlijke geur..,’ verzuchtte ik, terwijl ik mijn hoofd voorover duwde en opsnuivende geluiden maakte.

‘Aroma...’ verbeterde mijn broer.

Ik hoor jullie straks nog wel,’ zei mijn vader en hij verliet de kamer.

‘En nu hele kleine trekjes nemen,’ commandeerde mijn broer. ‘Kleine pufjes, voor in je mond, en meteen weer uitblazen... dan gebeurt er niets...’

En Holland versloeg België die middag met 9-2.

***

Het beste sigarenmagazijn van de hele wereld is de firma Hajenius te Amsterdam, zoals Dunhill te Londen het beste pijpenmagazijn ter

[p. 34]

wereld is. Niet dat men er iets mee opschiet, want bij beide neringen gaat alles voortdurend in rook op, maar als men na het lezen van vele boeken, en het schrijven van enkele, tot de wijsheid is geraakt dat het in het leven uiteindelijk alleen gaat om stijl, dan zijn dergelijke zaken bakens. Ik kom graag in dit sigarenwalhalla aan het Rokin en wilde dan dat ik aan sigaren verslaafd was, maar de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat dat niet zo is, aangezien ik sigaren voor mijn plezier rook. Liever nog dan aan de firma Hajenius breng ik een bezoek aan de whiskyspeciaalzaak Liquid Gold, een kleine maar in de vloeibare dood zeer goed gesorteerde winkel in de Koningsstraat te Haarlem, een wel uitermate functioneel adres, waar ik liever niet kom dan wel, maar nog weer liever wel dan niet. Zoiets. En dat bij voortduring.

Voor de duidelijkheid:

Je stinkt niet moet ik zeggen
en je bent schoner dan de zee
eens zal ik verdrinken
in een van jullie twee

Op roken is door de jaren heen een vloek komen te rusten en tegenwoordig staat het opsteken van een sigaret op de werkvloer bijna gelijk aan het bedrijven van een ongewenste intimiteit. Bankemployés, kantoorbedienden en winkelmeisjes staan lichtelijk gegeneerd voor de pui van hun werkadres aan een sigaret te trekken en worden door de niet-rokende medemens meewarig beschouwd als trieste rookverslaafden, als slaven van de sigaret, door hen aangeduid met de benaming kankerstok. En zelfs op tochtige perrons, waar de rook van sigaretten nog geen fractie zou uitmaken van de uidaatgassen op straat, dienen deze maatschappelijke verschoppelingen zich te melden bij een in roestvrij staal uitgevoerde rokersschandpaal.

Ook het huis Hajenius ontkomt niet aan deze heksenjacht. Als men via Internet een informatief bezoek wil brengen aan dit achtenswaardige sigarenmagazijn wordt de toegang tot de homepage pas

[p. 35]

mogelijk na het beantwoorden van de vraag: ‘Bent u 18 jaar of ouder?’ Voorafgegaan door de volgende tekst:

Sigaren en cigarillos zijn genotsmiddelen voor volwassenen.
Het is algemeen bekend dat roken een risicofactor is voor het ontstaan van ziekten en dat het moeilijk kan zijn om te stoppen met roken. Voor het gebruik van deze site moet men minimaal 18 jaar oud zijn.

Het is alsof men een porno-website bezoekt, maar erger nog, het is alsof men het voorportaal van de dood betreedt. Op iedere doos sigaren en op ieder pakje sigaretten staat, als gold het een overlijdensbericht: Roken is dodelijk. Een aperte leugen, door de overheid gesanctioneerd. Op deze wijze geformuleerd zou de zin Leven is dodelijk evenveel waarheid bevatten. En als men op de homepage van de firma Hajenius, na de vermelding dat sigaren genotsmiddelen voor volwassenen zijn, het woord ‘roken’ vervangt door het woord ‘leven’ dan verliest de zo ontstane mededeling niets aan geldigheid: Het is algemeen bekend dat leven een risicofactor is voor het ontstaan van ziekten en dat het moeilijk kan zijn om te stoppen met leven. De leugen Neuken is dodelijk laat zich hier even soepel interpoleren.

Het werkverzuim ontstaan door het gebruik van Koningswater, in de volksmond alcohol geheten, is vele malen groter dan het werkverzuim ontstaan door het gebruik van rookmiddelen. De term ‘blauwe maandag’ verwijst niet naar de kleur van sigarettenrook. Maar geen slijterij bevindt zich verder dan op enkele minuten gaans. Genever wordt van graan gestookt en whisky van gerst of rogge, het lijkt wel vloeibaar brood. Geniet, maar drink met mate is hier het overheidsadvies en in een iets dreigender vorm: Drank maakt meer kapot dan je lief is. Op zich wel aardig gevonden en goedbedoeld, toegegeven, al moet het eigenlijk zijn: Je lief maakt meer kapot dan er drank is.

Waar blijft toch de sticker: Drinken is dodelijk, die men vervolgens op iedere fles wijn, bier of gedestilleerd aantreft? Gevolgd door de sticker Autorijden is dodelijk, die dient te worden aangebracht op de achterruit van iedere personenwagen.

Waarom stoppen bij de terreur van de niet-roker?

[p. 36]

***

De terreur van de niet-roker heeft zich in mijn omgeving het duidelijkst gemanifesteerd op school, op mijn school: het Stedelijk Gymnasium te Haarlem. Samen komen we er wel uit, was aanvankelijk de slagzin, maar uiteindelijk werden de collega's, die in de pauze een sigaret wilden roken, uit de docentenkamer verbannen naar een kleine ruimte elders in het gebouw, een entresol boven de conciërge-loge, weldra aangeduid als het rokershol. ‘Samen komen we er wel uit’ werd uiteindelijk ‘wegwezen jullie.’ En in plaats van het aanbrengen van een degelijke air conditioning of andersoortige luchtverversingsinstallatie, werd sociaal contact en ontspannen conversatie opgeofferd aan de betuttelende en trutmatige terreur van de niet-roker.

Roken voor de klas heb ik nooit gedaan, evenmin als drinken of neuken, ik vind dat voor de hand liggen, en in de docentenkamer zal ik tijdens de koffiepauze geen corona grande opsteken. Zo'n sigaar is bestemd voor andere momenten, maar van betuttelende en trutmatige terreur ben ik niet gediend.

***

Superieur rook- en drinkgenot onderga ik met in de ene hand een Grand Finale 2 van het onvolprezen sigarenhuis Hajenius, en in de andere een dubbele Bushmills single malt, aged 10 years, verkregen bij whiskymagazijn Liquid Gold in de Koningswaterstraat alhier.

Ik neem dan plaats in de roodlederen fauteuil op mijn werkkamer, zet de cellosonates van J.S. Bach op, in de uitvoering van Pieter Wispelwey en wacht even tot de poes Lolita-poes op mijn schoot springt en tevreden begint te snorren.

Een dergelijke luxe permitteer ik mij niet zomaar, te pas en te onpas, die moet worden verdiend. Tegenover het genieten van zoveel dodelijks moet een prestatie staan, als tegenwicht, in mijn geval een uitstekend geslaagde lesdag op school, of liever nog een goed gelukt verhaal, gedicht of essay.

Zoals dit.