De Tweede Ronde. Jaargang 27

[p. 26]

If you could please don't smoking
Henk Romijn Meijer

Zo stond het in de Parijse taxi die mij naar het station bracht op een stuk karton dat aan de spiegel hing en ik zag hem bij avond, de jonge chauffeur, zwoegend met behulp van zo'n dik woordenboek dat je toch altijd weer op een verkeerd spoor zet. Hoe kon ik de chauffeur duidelijk maken dat woordenboeken worden geschreven voor mensen die eigenlijk alles al weten? De anderen brengen ze alleen in de war.

I didn't no smoking en dacht terug aan mijn stinkend verleden: een kettingrokend student niet alleen, maar ook een die een tijdlang voor geld het roken heeft helpen bevorderen. Drie dagen lang, om precies te zijn, alsof zo'n precisie een deugd is.

Ik was aangenomen door het reclamebureau van de gebroeders Geilswijk, IJsbrand en Klaas, aan de Prinsengracht, om deel te nemen aan een campagne om een nieuw merk shagtabak onder de mensen te brengen. ‘Club-tabak’ heette die rommel en het was geen groter bocht dan wat je omstreeks 1953 zoal in de winkel kon kopen. Zo'n pakje was rood van kleur en wij moesten de shag die erin zat uitdelen op straat. Daaruit bestond onze taak. ‘Maar zo makkelijk is dat niet!’ schreeuwde broer IJsbrand en legde ons uit hoe wij voorbijgangers stroop om de mond moesten smeren. Hier lag een kans voor jonge mensen die wisten van initiatief!

Wij waren de sandwichmannen die het karwei zouden klaren. Een stuk of zeven man waren er, waaronder een serieuze student in de rechten, een tuinder die vuilbekken als hobby had en een econoom die later een functie zou krijgen bij het project ‘Rijn in de Rai’ van Carel Briels waar voortdurend dronken Duitse bezoekers door de stroom werden meegesleurd, omdat ze geen echt water verwachtten in die rivier van karton.

Carel Briels! Nog steeds dreunt zijn naam als een gong, al merk je van de man zelf niets meer. Naast Carel Briels waren die Geilswijken twee peuleschillen en toch hadden ze een vrachtauto versierd om ons door Noord-Holland te rijden. Ze hadden het materiaal laten timmeren en verven, drie hokken van triplex in de vorm

[p. 27]

van een pak Club-tabak en ook een geweldig tabaksblad van triplex dat Shagmans heette en, net als de hokken, vanbinnen ruimte bood aan een persoon. Achter Shagmans sjokten twee pakken tabak door vreemde straten tot een van de Geilswijken een strategisch punt had gezien waar je zoveel mogelijk mensen tegelijk lastig kon vallen. Dan werden de pakken loketjes van waaruit je onbekenden lachend shag kon toeschuiven. Wie niet in zo'n loket zat zwermde uit om kreten te slaken.

In Amsterdam werden we op de Overtoom neergezet vlak voor het huis van de psychiater die mij kort tevoren bezworen had om mijn studie niet op te geven. Hij kwam op zijn motorfiets thuis en ik gaf hem handenvol tabak. We reden verder. In de laadbak van Geilswijks vrachtauto vuilbekte de tuinder op weg naar Zaandam over Verkademeisjes en op weg naar Haarlem regende het over mijn vlakke land. Ik dacht na over het werk, over hoe je een royale pluk in een vloeitje moest doen en hoe je moest rollen, als iemand verwezen bleef staren. Om jatten tegen te gaan moest je de omslagen van lege pakjes aan het eind van de dag inleveren bij meneer Ijsbrand. Ik was gewiekst in het rollen en liet die vreemdelingen behendig zelf hun papiertjes natlikken, geen probleem. Mijn kopzorg was dat schreeuwen op straat van rook ze maar lekker, want tegen zo'n kreet is mijn keel niet bestand.

I oen we uitstapten in Haarlem regende het nog. Anderen waren me voor geweest wat de hokken betreft en zodoende liep ik bij de St.-Bavo te schreeuwen. Af en toe draaide ik een verregende sigaret en stak hem mannen toe die diep in hun kraag verder liepen. Ik herinner me een jolig matroosje dat een duim naar me opstak van volhouden maar. En ik herinner me dat ik de econoom vroeg wat je moest doen als je moest pissen in deze vreemde stad. ‘Ga die winkel in en pis dan,’ zei hij. Ik bleef op de stoeprand staan dansen. Wat heb je aan een advies dat niet op jou afgestemd is? Nog steeds vind ik het moeilijk om ergens binnen te gaan en te vragen: ‘Mag ik hier pissen?’ Je opvoeding blijft je voor eeuwig de baas.

Ik herinner me van het einde van de Haarlemse dag hoe opgetogen Klaas Geilswijk was over de hoeveelheid lege pakjes tabak die we hem teruggaven en ik herinner me de bedenkelijke woorden van Geilswijk de Oude die zei dat het om het weggeven niet ging en die tegenover mij kwam staan. Tegenover mij staande schreeuwde hij

[p. 28]

een historische vraag: ‘Meneer Meijer, ben u altijd zo eenkennig?’

‘Ja! schreeuwde ik, voor het eerst van mijn leven zo brutaal als de beul, en op staande voet werd ik ontslagen.

Toch is het mijn schuld niet dat die Club-tabak geen Frank Sinatra onder de shag is geworden. Dat zoveel tabak uitgedeeld was kwam onder andere doordat ik zoveel had gejat. Ik leegde de pakjes in de binnenzak van mijn winterjas en streek de omslagen glad. Maandenlang hebben mijn vrienden en ik ons te pletter gerookt en wie ook maar iets van het literaire bedrijf weet, weet eveneens dat mondreclame van alle reclames de beste is. Het merk had eenvoudig van zichzelf niet voldoende vitaliteit om zich op de been te houden. Arme Shagmans, waaraan zo vernuftig getimmerd was!

Someone is smoking in the health store! De aanklaagster was een van de vrouwen die in de Wedge in Minneapolis de dienst uitmaakten en haar klacht had een ijzig gevolg. Ieder oog richtte zich op de man die het gewaagd had om een sigaret te ontsteken waar nog nooit een sigaret had gebrand. Zelfs voor een slechte neus is een brandje in zo'n omgeving een belevenis. Die roker in de Wedge was een oningewijde, en als zijn gedrag minder onderdanig zou zijn geweest, zouden de klanten hem balen onbespoten erwten naar het hoofd hebben gegooid. Someone is smoking in the health store!

De Wedge had een speciaal toontje, een beetje zoals Yale, exclusief, latent arrogant. Het was een voorrecht om klant te zijn bij de Wedge. Aan het hoofd stond een man die in de reclame was geweest en zich fanatiek keerde tegen zijn vroegere leugens. De Wedge was een co-op en er zaten bijzondere mensen in het gezelschap, zoals de glimlachende slagwerker van het Minneapolis Symphony Orchestra en de schrijver van een paar hoogwaardige popsongs waarop hij de rest van zijn leven kon teren.

In Minneapolis raakte ik geïnteresseerd in het gezondheidswezen. Ik ontdekte de Co-op, dichter bij huis en minder hoog van de toren blazend dan de Wedge. Ik werd vrijwilliger en werkte als kaassnijder, kaasweger en kaasverpakker. Het was wel geen wetenschap, maar de meeste wetenschap is dat evenmin en het was aardig werk in het gezelschap van aardige mensen, wat wil je nog meer? Bovendien was wel degelijk een creatief denken vereist. Je zat in die Co-op bij wijze van spreken ‘aan de andere kant van de

[p. 29]

parlementaire democratie’. Probeer maar eens om een zeer brokkelige blauwe kaas tot verhandelbare moten te snijden en die moten te verpakken. Puinruimen wordt het algauw bij iemand die niet strategisch is aangelegd en weinig geduld paart aan een gebrekkig inzicht. Kaassnijden vergt evenveel tact als de politiek, naar mijn ondeskundige mening.

Het handwerk liet mij ruimte tot nadenken over wat ik mijn medemens aangedaan had in het verleden. Ik heb het niet over beledigingen en dergelijke, want die waren opzet, maar over hoe ik een van mijn beste vrienden in zijn eigen huis min of meer in rook had laten opgaan. Het was een Indiër die in Engeland nog steeds een monnikenbestaan leidt. Wij logeerden bij hem in de jaren vijftig, toen hij als fysicus aan het hoofd stond van zoiets als het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis. Het succes van bestraling was matig, vertelde hij ons. ‘Vind je het goed dat wij roken?’ Bij een hindoe doet een gast wat hij doet. Soms, als hij bijna stikte, wuifde hij zijn hand even beleefd heen en weer en daar liet hij het bij. Jaren later wenste hij ons in zijn bloemrijke Engels geluk dat we met de gewoonte hadden gebroken.

Dat ik in alles zo tolerant ben geworden heb ik voornamelijk te danken aan mijn Indiase vriend. Ik wil niemand de wet voorschrijven. Wie narratologie een mooi vak vindt, moet zich in dat vak vooral gaan bekwamen, al was het maar voor de gezelligheid. Ik ben vergevensgezind ten opzichte van de bestuurder die mij naar aanleiding van mijn verzoek om verlof telefonisch vertelde: ‘Wij zeggen hier, en nu ga ik het heel hard zeggen, wij zeggen hier dat als die meneer het zo fijn vindt in Amerika, dan moet die meneer in Amerika blijven.’ Nu vind ik zoiets een sprankelend geluid dat getuigt van een brede visie. Ook ten aanzien van het roken ben ik toegeeflijk gebleven, al hoop ik wel dat die briljante woordvoerder 's nachts zijn jasje laat uitwaaien op het balkon.

Wanneer iemand op een vergadering uit zijn keel walmt bel ik de brandweer en een rokende student komt bij mij niet de deur in. Van dampende vrienden denk ik: al leef ik na deze avond een paar jaartjes minder, het was in ieder geval leuk en die laatste jaren zouden waarschijnlijk toch geen feest zijn geworden.