De Tweede Ronde. Jaargang 26

[p. 78]

Johannes Vermeer bij het virginaal
Willem M. Roggeman

En eindelijk begint dan de tijd.
De jaren komen vrolijk aangewaaid.
In de lucht ruik je de lucht van oude meesters,
je herkent Venetiaanse terpentijn in de verf,
en ook hun stem klinkt warm en vertrouwd.

Johannes Vermeer staat bij het virginaal
terwijl zijn vrouw iets van Sweelinck speelt.
Op de vloertegels ligt schuin een viola da gamba.
De huiskamer waarin zij jaren hebben geleefd,
al is het eeuwen geleden, staat er nog net als toen,
tot in de kleinste details geschilderd op doek,
alsof het nog steeds de zeventiende eeuw is, en
in de spiegel kun je jezelf zien staan.

Het interieur geniet van gezeefd daglicht.
Dit is verstild leven, begluurd door een lens,
hem geschonken door zijn vriend,
de natuurvorser Antonie van Leeuwenhoek.
Maar ook het atelier wordt ons getoond,
met het gordijnmotief als zware inleiding,
opzij geschoven als in een theater, terwijl
de toeschouwer buiten het schilderij wordt geduwd.

Niets kan nog verdwijnen. Het beeld
heeft alles voorgoed op zijn plaats gezet en
is daarom realistischer dan de werkelijkheid.
Ieder object bergt een geheime gedachte
en absorbeert licht. Alles is kraaknet, oerhollands.
De seizoenen krijgen hier Nederlandse namen,
zoals verlangen, voldoening, missen en verzaken.

[p. 79]

 

In de keuken giet de meid de melk

 

in een bruin geglazuurde kom.

 

Je ruikt er de nieuwe specerijen,

 

kruidnagel en gember, en je voelt

 

hoe ongelooflijk zacht zijde kan zijn

 

terwijl je haar donkere allegorie streelt.

 

 

 

Hoe vredig is dit rustige leven.

 

Iedere beweging werd doorgeknipt.

 

Een ogenblik is vereeuwigd.

 

Stilte ligt als een bevriezende laag

 

uitgesmeerd over alle dingen en mensen.

 

 

 

De schilder kijkt naar zijn eigen rug

 

terwijl hij op een klapstoeltje zit

 

en aarzelt op de drempel van het zwijgen.

 

Daar begint het zachte moduleren weer,

 

dat ongrijpbaar maar begrijpelijk blijft,

 

net als op de dag van toen

 

hij een vlokje van een wolkje at

 

met een smaak die smolt in de mond,

 

licht als een herinnering die verdampt

 

en verdwijnt tussen de gordijnen.

 

 

 

Eigenlijk schildert hij niet veel,

 

amper twee of drie werken per jaar.

 

Maar hij laat elf kinderen na en veel schulden

 

wanneer hij, amper 43 jaar, in 1675 overlijdt.

 

In zijn huis is nauwelijks een schilderij te vinden.

[p. 80]

 

Zijn weduwe beschreef zijn kommervolle einde:

 

‘niets van sijn selve hebbende, tot soodanigen

 

verval ende decadentie was gekomen,

 

't welck hij soodanich ter harte hadde getrocken,

 

dat hij gelijck als in frensie vervallende in een dach

 

of anderhalf was gesont end doodt geweest.’

 

 

 

Terwijl Vondel aan het Singel in Amsterdam

 

al zijn nog onuitgegeven werken verbrandt,

 

ziet Johannes Vermeer met gebroken ogen hoe

 

in de nacht alle kleuren uit de wereld verdwijnen.

 

 

 

Alleen in de stilte van zijn schilderijen

 

heeft hij tijdelijk kunnen ontsnappen

 

aan het lawaai, de ruzies en de drukte

 

die heersten in zijn groot gezin.

 

 

 

Auto's rijden nu door de Gouden Eeuw

 

langs de groene grachten van Delft,

 

waar elzen en linden schaduwen werpen

 

tot in de vitrines van de sex-shops.

 

 

 

Huizen in donkerrode baksteen met

 

kleine ramen en trapgevels schrijven

 

nog steeds Vermeers naam in het grachtwater,

 

dat nauwelijks rimpelt onder deze aanraking.