De Tweede Ronde. Jaargang 26

[p. 80]

Toorn
Leo Jacobs

Waarom, waarom is Toorn een hoofdzonde? Terwijl woede een mens vaak zo mooi maakt. Heel lang geleden maakte ik bijvoorbeeld ons staatshoofd mee; zij was toen nog kroonprinses. Een tactloze opmerking mijnerzijds maakte haar erg kwaad, en zij was prachtig in haar toorn. Haar ogen kregen een aparte glans en de blosjes van boosheid op haar toch al blozende wangen hadden tot gevolg dat mij een vermoeden van verliefdheid bekroop. Waarschijnlijk was het niet eens gerechtvaardigde toorn, hoewel het onderscheid tussen gerechtvaardigde en ongerechtvaardigde toorn wellicht persoonsgebonden is. Wat de een gerechtvaardigd vindt, zal een ander als buitengewoon onterecht beoordelen.

Dat onderscheid speelt in elk geval geen rol bij de toorn des Heren. Als belijdend christen ga ik ervan uit dat die toorn altijd gerechtvaardigd is. Dat geldt overigens niet voor Zijn vermeende boodschappers, zoals dominees, rabbijnen, imams, pausen en andere ongemakken. Nooit mocht ik Hem zien in de schoonheid van Zijn toorn, want een van de specifieke eigenschappen van de Enige Almachtige is dat Hem zien niet te verenigen is met het leven op deze aardkloot (Exodus 33:20). Van die Goddelijke toorn nemen wij veelvuldig kennis in de TeNaCh, bij de meeste lezers beter bekend als het eerste of oude testament. Het tweede (nieuwe) testament is op dit punt relatief wat milder.

Al in het begin van het eerste boek in die heterogene verzameling als bijbel bekend staande geschriften is het raak: God wordt zo kwaad om een kleine overtreding door Eva en Adam dat hij Zijn eigen kinderen meteen het paradijs uitflikkert en opzadelt met het soort bestaan dat sindsdien de menselijke conditie is gebleven. Het evangelie van Jezus de gezalfde (Christos) leert ons dat alle mensen, goed of slecht, kinderen van God zijn, en dat gold natuurlijk te sterker voor Eva en Adam. Zij waren immers rechtstreeks door hun Heer hoogst Persoonlijk geschapen. Je krijgt dan toch de neiging je af te vragen of Gods toorn in deze situatie nog wel gerechtvaardigd is te noemen.

Laten wij voor het gemak van die gerechtvaardigdheid blijven uitgaan, dan dringt zich terstond de volgende vraag op. Begaat de

[p. 81]

Heer door toornig te zijn een hoofdzonde? Dat is in tegenspraak met de veronderstelling dat de Heer volmaakt zou zijn. Van sommige andere hoofdzonden, zoals lamlendigheid of wellust, zal men de Eeuwige niet gauw verdenken. Die kunnen dus rustig worden aangehouden als hoofdzonden, maar gerechtvaardigde toorn (of woede, of gramschap, hoe men het ook noemen wil) past eigenlijk slecht in het rijtje.

Te sterker geldt dat voor Gods enige Zoon, die ondanks Zijn affectie voor marginalen als tollenaars en hoeren bijvoorbeeld heel boos werd toen hij een verzameling commercianten aantrof in het Huis van Zijn Vader, de kort daarna verwoeste tempel te Jeruzalem. Ook hier kan twijfel bestaan of die toorn gerechtvaardigd was. Daarbij moet in aanmerking genomen worden dat het incident weinig voorstelde. Vooral in films wordt het altijd enorm aangedikt omdat zulks aardige plaatjes oplevert, maar in de evangeliën neemt Jezus' optreden tegen de hardwerkende middenstanders slechts enkele regels in beslag.

Voor dat zero tolerance-beleid in dezen heb ik overigens begrip. Religieuze gebouwen als kerken, tempels en moskeeën dienen aan de geest te zijn gewijd en niet aan plat materialisme. Gerechtvaardigde toorn dus. Dat geldt eigenlijk voor alle momenten dat de Messias zich boos maakt. Verpletterend is steeds zijn Goddelijk gelijk. Quod licet Iovi non licet bovi, leerden ons de Romeinen. Die runderen zijn wij gewone mensen. Toorn van God of van Zijn Zoon is geen (hoofd)zonde, maar onze menselijke toorn kan het worden wanneer wij gewone stervelingen ons geestelijk ongemak ontlasten door toorn. Hoewel ook op het ondermaanse standsverschillen bestaan.

Een omkoopbare beroepsneuker die deel uitmaakt van een koninklijke familie wordt de hemel in geprezen om een leefwijze waarvoor een gewone burger beschimpt zou worden. Een president van Frankrijk, die tijdens w.o.ii aan de verkeerde kant stond en een dochter blijkt te hebben bij zijn maîtresse, geniet groot aanzien. Een Franse boer die wat rommelig intimiteiten bedrijft met kinderen, kleinkinderen, aangetrouwd en wat dies meer zij, brengt de avond van zijn leven door in een groezelige Franse gevangenis. Ook voor toorn geldt dat bij de oordeelsvorming met meerdere maten gemeten wordt, los van de vraag der rechtvaardiging.

Daarmee komen wij bij het hete hangijzer: onze eigen toorn.

[p. 82]

Daarvan bestaan twee varianten: de toorn jegens een naaste en de zogenaamde zelftoorn, het boos zijn op jezelf Die laatste soort ervaar ik sterker dan ooit, omdat ik bezig ben het hol dat mijn werkkamer was te ontruimen. Precies een halve eeuw overleven ligt daar opgeslagen; pogingen om orde in die chaos te scheppen leidden tot nu toe tot niets. Nu ben ik op grote schaal aan het wegwerpen, maar elk papier wordt bekeken. Alle emoties worden opnieuw beleefd. Dat leidt tot toenemende zelftoorn.

Nog eenmaal, voor de Eeuwige mij roept, word ik geconfronteerd met mijn eigen veelvuldig falen, de kwaadaardigheid van medemensen en het missen van prachtige kansen. Vooral die gemiste kansen maken mij vreselijk kwaad. Op mijzelf dus, want ik kan van deze talrijke verkeerde stagnaties in mijn leven niemand anders de schuld geven dan mijzelf. Mijn negen jaar oudere broer verwijt het nog steeds onze ouders, maar dat vind ik geen valide excuus voor een halve eeuw stommiteiten. Ouders zijn hooguit twintig jaar of minder in staat hun kroost op verkeerde paden te sturen, meestal met de beste bedoelingen, wat het alleen maar erger maakt, maar een flinke ruzie met pa en/of ma is vaak genoeg om dat alles ongedaan te maken.

Mijn zelftoorn wordt soms verzacht omdat ik bij het delven in mijn verleden ook wel aardige herinneringen ophaal. Het geeft een warm schuldgevoel wanneer ik ontdek hoe ik met onkostendeclaraties en belastingaangiften jarenlang zo creatief ben omgegaan dat ik in die periode eigenlijk een redelijk luxeleven kon lijden. Ook dat was ik vergeten. Zulke geneugten zijn er niet meer bij wanneer men met pensioen moet. Een andere positieve bijkomstigheid is de therapeutische werking van het vernietigen van dossiers die herinneren aan minder prettige evenementen in je verleden.

De private toorn jegens anderen is te verdelen in twee categorieën: die jegens een naaste als de echtgenoot of echtgenote en die ten opzichte van derden. Bij de laatste categorie gaat het vaak om ultiem gerechtvaardigde toorn. Die ervoer ik ongeveer gelijktijdig met het schrijven van deze homilie, omdat ik het schrijven nu en dan onderbreek om door te gaan met het uitmesten van mijn studiehol.

Ik kwam de ordner sollicitatiebrieven tegen die ontstond toen stad Radio Amsterdam mij werd ontnomen door een combine van Partij van de Arbeid-bonzen en een voormalige hoofdredacteur

[p. 83]

van De Waarheid en ik in de ww belandde. Tientallen literaire meesterwerkjes resulteerden niet in een baan. Het weggooien van die literaire miniaturen werkte heel zuiverend. Mijn toorn verdween in de oud papier-container.

Anders gaat het met private toorn jegens de echtelijke naaste. Die is altijd ongerechtvaardigd, al was het maar omdat iedereen afschuwelijk is in die private toorn en in zo'n staat dingen roept waarvan hij of zij later altijd spijt heeft, zelfs als alle kreten op waarheid berusten. Verkeerde uitspraken op de verkeerde manier op een verkeerd moment. Het is zelfs niet verstandig om het alleen maar te denken in plaats van het te roepen, want dat leidt vroeg of laat tot lichamelijke klachten en daarvoor is toorn nu juist niet bedoeld. Kwaad worden kan winst aan energie opleveren, maar dat weegt niet op tegen de uiteindelijke schade van zulke toorn. Niet doen dus, anders wordt Toorn nog echt een hoofdzonde.