De Tweede Ronde. Jaargang 25

[p. 162]

Vier gedichten
Zsuzsa Rakovszky^*
(Vertaling Györgyi Dandoy en Rogi Wieg)

Eenrichtingsverkeer

Maar wat is geweest, komt nooit meer
terug. Tijd is een straat met eenrichtingsverkeer.
Voortdurend giet het van het heden, en voortdurend
steken we het met droge voeten over: het verleden zuigt het
heden in een oogwenk op. Met de voeten naar voren
duikt geen schoonspringer terug op de duikplank, en wordt het
gebrokene nooit meer gaaf, het bevlekte nooit meer schoon,
maar mocht het mogelijk zijn, dat je door een spleet,
door de wormgaten in de kosmos,
omhoog zou vallen, tot je het punt bereikt
waar alles is misgegaan, om het breiwerk van het verleden tot
aan de verkeerde steek los te halen, opdat het anders zou gaan,
niet zoals het was,
om de tiran in zijn wieg te wurgen, of

* Zsuzsa Rakovszky (Sopron, 1950) studeerde Hongaarse en Engelse literatuur. Ze was bibliothecaresse en redacteur bij een literaire uitgever. Sinds het verschijnen van haar gedichtenbundel Tovább egy házzal (Een huis verderop) bij de gerenommeerde uitgeverij Magvető in 1988, legt ze zich volledig toe op het schrijven en vertalen. Haar poëzie kenmerkt zich door de contemplatieve rust waarmee ze aangrijpende ervaringen verwerkt. Hoewel ze maar weinig publiceert - de eisen die ze zichzelf stelt zijn dermate hoog dat ze zelfs in tijdschriften verschenen en goed ontvangen gedichten uit een bundel weglaat - heeft ze al verschillende onderscheidingen, waaronder de prestigieuze József Attila-prijs. In 2002 verscheen haar eerste roman, A kígyó árnyéka (De schaduw van de slang), waarvoor ze de Prijs van de Hongaarse literatuur ontving.
Rakovszky was in 1998 te gast op Poetry International in Rotterdam. Bij die gelegenheid zijn o.m. de gedichten Eenrichtingsverkeer, Dialoog over de tijd en Lied over de tijd vertaald. Zwaartekracht verschijnt hier voor het eerst in Nederlandse vertaling.

Egyiráanyú utca

De ami volt, az nem jön vissza többé
soha. Az idő egyirányú utca.
Örökké zuhog a jelen, s örökké
száraz lábbal kelünk át rajta: a múlt fölissza
szempillantás alatt. Lábbal előre vissza
nem szökken a műugró a trambulinra, és nem
lesz már a csorba ép, a foltos újra tiszta,

de ha mégis lehetne, hogyha valami résen,
a kozmosz féregjáratain át
zuhannál fölfelé, míg eléred azt a pontot,
ahol elromlott minden, hogy fölfejtsd a hibás
szemig a múlt kötését, másként legyen, ne mint volt,
bölcsőjében fojtsd meg a zsarnokot, vagy
kivándorlásra bírd tulajdon nagyapádat,

[p. 163]

[Nederlands]

om je eigen grootvader over te halen zijn land te verlaten,
of om gewaar te worden: je bent ineens terug
in je eigen kinderjaren, het is net zondag-
middag, de bouillonsoep wordt over de borden verdeeld,
en in je glanzende ruimtepak loop je, met je bolle, glazige ogen
gericht op hen, jij, afgestoten embryo van
de toekomst, met stijve knieën in hun
richting, of je bent maar een stem, lichaamloze opgejaagdheid
of een verbod naast hen, je fluistert: ‘Doe het!’ of ‘Doe het niet!’
- maar zelfs dat zou tevergeefs zijn. Het is onmogelijk
slechts één draad los te halen, zonder alle andere,
zo dicht is het weefsel van het verleden geweven.
Als een bulldozer duwt het totaal van wat
geweest is het daarop volgende voor zich uit,
wat eenmaal was, krijgt nooit een einde,
schuldige of slachtoffer: jij vergeet niet, ik vergeet niet,
gekwetstheid baart gekwetstheid, de wond
zou verwonden, en er is niemand die uit het verleden kan stappen
als iemand die zich ontdoet van een tot op de enkels gevallen rok,
en dan zou zeggen: ‘Ja, dit heb ik met jou gedaan,
zoals anderen met mij: vergeef me dit!’
En als het mogelijk zou zijn, als degene toch terug zou komen,
die nooit meer, dan zou hij weer over gasrekeningen spreken,
over lekkende kranen, en ook jij zou hetzelfde antwoorden
als toen, en zou niet zeggen: ‘Ga nog niet!
De helft van mijn leven neem je mee, als je me verlaat!’

[Hongaars]

vagy azon vedd magad észre: egyszer csak ott vagy
saját gyermekkorodban, épp vasárnap
dél van, most merik szét a húslevest,
s te fényes űrruhádban, dülledt üvegszemed
rájuk emelve, a jövendő elvetélt
embriója, merev térdekkel lépegetsz
feléjük, vagy csak egy hang, testetlen sürgetés
vagy tiltás oldaluknál, súgod: ‘Tedd!’ vagy ‘Ne tedd!’
- az is hiába volna. Nem lehet
csak egy szálat kıhúzni, ha nem az összeset,
olyan szorosra szőtt a minták szövedéke.
Mint bulldózer tolja maga előtt
a voltak összessége a rákövetkezőt,
ami volt egyszer, annak nincsen sohase vége,
vétkes vagy áldozat: nem felejtesz, nem felejtek,
a sérelem sérelmet szül, a seb
sebezne, és nincsen, ki mint bokára ejtett
szoknyából vetkező, a múltjából kilépne,
s azt mondaná: ‘Igen, én ezt tettem veled,
ahogy mások velem: bocsáss meg érte!’
És ha lehetne, ha mégiscsak visszatérne,
ki már soha, megint csak gázszámlákról beszélne,
csöpögő vízcsapokról, s te is csak azt felelnéd,
amit akkor, s nem mondanád: ‘Ne menj még!
Fél életem viszed magaddal, hogyha elmégy!’

[p. 164]

Dialoog over de tijd

A: Het verleden komt nooit ten einde. Het heden

- dat is ook het verleden, vermomd.

Roestige wasteil aan de voet van de nog bladloze

vlierbessenstruik, papieren zak, in de lucht geblazen

door de vochtige winden van de vastentijd, zwart weefsel

van takken zich vastklampend aan de hemel,

hun tweelingbroers, de wortels in de grond -

dezelfde lente sinds tien jaar, veertig jaar:

nooit komt een einde aan wat ik lief heb gehad.

B: Maar de tijd valt als een guillotine omlaag.

Tussen verleden en heden is er het in bloed

glijdend lemmet. Het shirt, door de wind weggewaaid,

en dat nu onder de seringenstruik ligt,

vliegt niet weer terug naar de waslijn.

En als iemand een sigaret aansteekt dichtbij

de lekkende gasleiding,

is er geen weg terug vanuit het brandende heden naar het verleden,

twee losstaande continenten zijn het ‘niet meer’ en het ‘nog niet’.

Párbeszéd az időről

A: A múltnak sosincs vége. A jelen

- az is a múlt, álöltözetben.

Rozsdás lavór a még levéltelen

bodzabokor tövében, vizes böjti szelekben

fölszárnyaló papírzacskó, az égbe

kapaszkodva az ágak fekete szövedéke,

földmélyi ikreik, a gyökerek lenn -

ugyanaz a tavasz tíz éve, negyven éve:

soha nem múlik el, amit szerettem.

B: De az idő, mint nyaktiló, lesújt.

Múlt és jelen közt ott a vérben

sikló penge. A póló, amit a szél lefújt,

s most ott hever az orgonabokor tövében,

nem röppen vissza a kötélre újra.

S ha valaki cigarettára gyújt a

szivárgó gázcső közelében,

a lángoló jelenből nincs visszaút a múltba,

két külön kontinens a ‘már nem’ és a ‘még nem’.

[p. 165]

[Nederlands]

A: Zoals de landmijn veertig jaar lang wacht

in het woeste onkruid

op de hand die zijn ziel, de ontploffing, ontketent,

zoals dode lente spookt in nieuwe lente,

tientallen jaren in ijsschotsen opsluitend,

zo blijven haat, liefde wachten

tot er een nieuw mes zeurt in de oude wond:

nooit gaat de liefde voorbij,

net zomin als haat voorbij kan gaan.

B: Donkere wormen in het stof, zoals vroeger: notenbloesem.

Maar dit is niet hetzelfde stof, en niet die notenboom.

De spin die hier op en neer rent op de wand

van het bad, en de spin die net in de gootsteen is afgevloeid,

zijn hetzelfde, maar niet dezelfde.

Geen list van de genen brengt je dode moeder

terug, hoogstens de droom.

Wat het donker van de gevoelens één lijkt te maken

is vreemd en velerlei in het daglicht.

A: Maar wat bij daglicht vreemd is,

wacht op je in het donker, sinds de eeuwigheid bekend.

Buiten schuimt, kookt de tijd weg, maar binnen

kan iets zich onmogelijk veranderen,

nooit. Boven de tuin van de ouderdom

schijnt de maan van de kindertijd steeds helderder,

er is niet eens een heden, alleen vermomd verleden:

de oude wond zal nooit genezen.

Ik houd van degene van wie ik altijd heb gehouden.

[Hongaars]

A: Ahogy az akna negyven éven át

ott vár a sűrű gazban

a kézre, mely kioldja lelkét, a robbanást,

ahogy a holt tavasz kísért az új tavaszban,

jéglapba zárva évtizedeket

kivár a gyűlölet, a szeretet,

amíg új kés sajog a régi sebben:

soha nem múlik el a szeretet,

ahogy nem múlik el a gyűlölet sem.

B: Sotét hernyók a porban, mint rég: dióvırág.

De ez nem az a por, és nem az a diófa.

A pók, amelyik itt rohan le-föl a kád

falán, meg amelyik lefolyt a lefolyóba,

ugyanolyan, de nem ugyanaz mégse.

Halott anyád a gének semmilyen cselvetése

nem hozza vissza, legfeljebb az álom.

Amit egynek mutat az érzések sötétje,

idegen és sokféle napvilágon.

A: De ami napvilágnál idegen,

ott vár rád a sötétben, öröktől ismerősen.

Kinn habzik, elforr az idő, de benn

valami nem bír megváltozni mégsem

soha. A vénkor udvara felett

a gyerrnekkor holdja minel fényesebb,

nincs is jelen, csak múlt álöltözetben:

soha nem gyógyul be a régi seb.

Azt szeretm, akit mindig szerettem.

[p. 166]

Lied over de tijd

Kam in de grond, onder water een horloge,
vogellijk onder de sneeuw...
Een kerstkaart, honderd jaar oud
in een door een bom geraakte lade.
Een pak met foto's: wie nergens meer is,
staat aan de waterkant, buigt zich over een kind,
zijn donkere haar wordt door de zomerwind uiteengewaaid.
Scherven komen onder de ruïne van een huis vandaan,
afgebrand in het vuur van de tijd.

Het doffe licht van een zaklantaarn spant zich in
om maar iets uit de nacht te kunnen redden.
Om wat er niet is, met zijn schijn een leenbestaan te geven.
Tot as geworden decennia van het verleden
zouden opflitsen in een scherf van een gebroken spiegel.
Zoals het schuim kolkt op de steen,
zoals de ring zich verspreidt op het geluidloze water -
uiteindelijk blijft het rimpelloze niet-zijn,
alsof er nooit iets zou zijn geweest.

Dal az időről

Fésú földben, karóra víz alatt,
madártetem a hóban...
Száz év előtti karácsonyi lap
a bombatalálat érte fiókban.
Fényképcsomag: aki már nincs sehol,
vízparton áll, gyerek fölé hajol,
sötét haja lobog a nyári szélben.
Szilánkok egy ház romjai alól,
amely leégett az idő tüzében.

Fakó zseblámpafény erőlködik,
hogy kimentsen az éjből valamit
Kölcsön-létre lobbantsa, ami nincs.
A múlt kihamvadt évtizedeit
villantaná törött tukordarab.
Ahogy a kő fölött beforr a hab,
ahogy a gyűrű széfut a hangtalan vízen -
a végén ránctalan nemlét marad,
mintha sosem lett volna semmi sem.

[p. 167]

Zwaartekracht
Vertaling: Györgyi Dandoy

voor Rinke Teer

Voor het eerst stoken: de geur van verschroeide stof.
Uit de warme kamer kijk ik naar de krimpende maan:
hoe de rode schaduw in de gladde snee zich langzaam
voortplant en zich volvreet met de ivoorwitte straal.

Na een winderige nacht ligt de tuin vol
walnoten, door een groengeel mozaïek van
bladeren raakt de put verstopt. De zwaartekracht
trekt aan een lijn en alles begint aan de terugreis,

alles wat door de magneet in de zon
naar boven getrokken werd, ijlt nu klapwiekend
of zwevend omlaag. Alles wat uit elkaar
gescheurd was, streeft naar eenheid

in de zachte schoot van de modder, waar in de regen
de delen zelf tot zwarte modder verdikken.
Wanneer de lokkracht van de toekomst verzwakt,
krijgt de magneet van het verleden de overhand.

Gravitáció

Első fűtés: megperzselt por szaga.
Meleg szobából nézem a holdfogyatkozást.
ahogy csúszó karéjban lassan fölfalja a
terjedő voros árnyák a csontszín villogást.

Szeles éjjel után reggel merő dió
a kert, diólevél zöld-sárga mozaikja
tömi el a csatornát. A gravitáció
megránt egy pórázt, és elindul újra vissza

mınd, amit fölfelé húzott a nap
mágnese, s most kopogva és lebegve
igyekszik lefelé. Ami csak kiszakadt
egymásból, most törekszik újra egybe

puha keblén a sárnak, ahol majd az esőben
maguk is sűrű sárrá feketednek.
Amikor a jövő vonzása már erőtlen,
mágnesként kezd el vonzani a kezdet.