De Tweede Ronde. Jaargang 25

[p. 121]

De mier en de krekel
W. Somerset Maugham
(Vertaling Peter Verstegen)

Als klein jochie moest ik bepaalde fabels van La Fontaine uit mijn hoofd leren en mij werd zorgvuldig uitgelegd wat de moraal ervan was. Een van de fabels heette ‘De mier en de krekel’ en was bedoeld om de jeugd te doordringen van de nuttige les dat in onze onvolmaakte wereld vlijt wordt beloond en lichtzinnigheid bestraft. In deze bewonderenswaardige fabel (mijn excuses als ik iets vertel waarvan men beleefdheidshalve maar abusievelijk aanneemt dat iedereen het weet) besteedt de mier een hele zomer aan het moeizaam verzamelen van zijn wintervoorraad, terwijl de krekel op een grassprietje zit te zingen in de zon. Dan komt de winter en terwijl het de mier aan niets ontbreekt, is de provisiekast van de krekel leeg: hij gaat naar de mier en vraagt iets te eten. Dan geeft de mier hem het klassieke antwoord:

‘Wat heb je de hele zomer uitgevoerd?

‘Als je het niet erg vindt, ik heb gezongen, dag en nacht gezongen.’

‘Gezongen. Ga dan nu maar dansen.’

Ik wil het niet toeschrijven aan dwarsheid mijnerzijds, maar veeleer aan de inconsistentie van de moreel onvolwaardige kindertijd, dat ik mij nooit helemaal heb kunnen verzoenen met die les. Mijn sympathie lag bij de krekel en een tijd lang heb ik geen mier kunnen zien zonder mijn voet erop te zetten. Op die standrechtelijke (en naar ik sindsdien heb gemerkt, volkomen menselijke) manier probeerde ik mijn aversie van voorzichtigheid en gezond verstand tot uitdrukking te brengen.

Aan deze fabel moest ik denken toen ik George Ramsay onlangs in zijn eentje zag lunchen in een restaurant. Ik heb nooit iemand gezien die door een zo diepe somberheid getekend was. Hij staarde in de ruimte. Hij keek of de last van de hele wereld op zijn schouders rustte. Ik had met hem te doen, meteen vermoedend dat zijn ongelukkige broer weer voor narigheid had gezorgd. Ik liep op hem toe en stak mijn hand uit.

‘Hoe gaat het?’ vroeg ik.

Ik ben niet in een feestelijke stemming,’ was zijn antwoord.

[p. 122]

‘Is het Tom weer?’

Hij zuchtte.

‘Ja, het is Tom weer.’

‘Waarom laat je hem niet barsten? Je hebt al het mogelijke voor hem gedaan. Je moet nu toch weten dat hij totaal hopeloos is.’

Ik neem aan dat er een zwart schaap is in iedere familie. Tom was al twintig jaar een zware beproeving voor de zijne. Aanvankelijk was op zijn leven weinig aan te merken: hij ging het zakenleven in, trouwde en kreeg twee kinderen. De Ramseys waren echt keurige mensen en er was alle reden om aan te nemen dat Tom Ramsey een nuttige en eervolle carrière te wachten stond. Maar zonder de geringste waarschuwing verkondigde hij op een dag dat hij een hekel had aan werken en niet geschikt was voor het huwelijk. Hij wilde plezier in het leven. Naar protesten luisterde hij niet. Hij ging weg bij zijn vrouw en liet zijn bedrijf in de steek. Hij had wat geld en leidde een paar jaar lang een aangenaam leven in de diverse hoofdsteden van Europa. Zo nu en dan kreeg de familie schokkende geruchten te horen over wat hij uitvoerde. Hij had het in elk geval geweldig naar zijn zin. Hoofdschuddend vroeg men zich af wat er zou gebeuren als zijn geld op was. Daar kwam men snel genoeg achter: hij leende. Hij was charmant en zonder scrupules. Ik heb nooit iemand ontmoet die je zo moeilijk een lening kon weigeren. Zo hield hij aan zijn vrienden een regelmatig inkomen over en hij maakte gemakkelijk vrienden. Maar hij zei altijd dat het hem verveelde om geld te besteden aan noodzakelijke uitgaven; geld dat je uitgaf aan luxe, dat was geld waar je plezier aan beleefde. Voor dat geld was hij afhankelijk van zijn broer George. Aan hem verspilde hij zijn charme niet. George was een serieus man en niet gevoelig voor verleiding van dat soort. George was achtenswaardig. Een paar keer viel hij voor Toms belofte zijn leven te beteren en schonk hem een aanzienlijk bedrag om een nieuwe start te maken. Met die bedragen kocht Tom een auto en een aantal bijzondere juwelen. Maar toen George door de omstandigheden gedwongen werd in te zien dat zijn broer nooit een geregeld leven zou gaan leiden en zijn handen van hem aftrok, aarzelde Tom geen moment en begon hem te chanteren. Het was niet zo leuk voor een respectabele advokaat om te merken dat zijn broer de cocktailbar bediende in zijn favoriete restaurant of om hem achter het stuur van een taxi te zien bij de uitgang van zijn Club. Tom zei dat barman of taxichauffeur zijn een keurig beroep was, maar als

[p. 123]

George hem kon plezieren met een paar honderd pond had hij er geen bezwaar tegen om het terwille van de familie-eer op te geven. George betaalde.

Eén keer belandde Tom bijna in de gevangenis. George was in alle staten. Hij verdiepte zich in de schandelijke affaire. Tom was echt te ver gegaan. Hij was altijd onbesuisd, onnadenkend en egoïstisch geweest, maar niet eerder had hij iets oneerlijks gedaan en George bedoelde daarmee iets onwettigs. Zou er een zaak van komen, dan werd hij zeker veroordeeld. Maar je kan niet toestaan dat je enige broer in de gevangenis belandt. De door Tom bedrogen man, een zekere Cronshaw, was wraakzuchtig en vastbesloten om de zaak voor de rechter te brengen; hij zei dat Tom een schurk was en gestraft moest worden. Het kostte George gigantisch veel moeite en vijfhonderd pond om de kwestie uit de wereld te helpen. Nooit heb ik hem zo razend gezien als toen hij hoorde dat Tom en Cronshaw samen naar Monte Carlo waren afgereisd zodra ze de cheque hadden geïnd. Ze brachten er een heerlijke maand door.

Twintig jaar lang hield hij zich bezig met gokken en paardenrennen, het versieren van de mooiste meisjes, dansen, eten in de beste restaurants en elegante kleren. Hij zag er altijd uit om door een ringetje te halen. Hij was zesenveertig maar je zou hem nooit meer dan vijfendertig gegeven hebben. Hij was een hoogst amusante metgezel en al wist je dat hij totaal niet deugde, toch moest je wel blij zijn met zijn gezelschap. Hij was altijd in een opperbest humeur, altijd vrolijk en ongelooflijk charmant. Nooit misgunde ik hem de regelmatig van mij gevorderde bijdragen om te voorzien in de behoeften van zijn bestaan. Nooit heb ik hem vijftig pond geleend zonder het idee te hebben dat ik bij hem in de schuld stond. Tom Ramsay kende iedereen en iedereen kende Tom Ramsay. Je kon zijn levenswijze afkeuren, maar of je wilde of niet, je vond hem sympathiek.

De arme George was maar één jaar ouder dan zijn nietsnut van een broer, maar zag eruit als zestig. Al een kwart eeuw was hij nooit meer dan veertien dagen per jaar op vakantie gegaan. Hij kwam elke ochtend om half tien op kantoor en ging nooit voor zessen weg. Hij was eerzaam, ijverig en braaf. Hij had een goede vrouw die hij zelfs in gedachten nooit ontrouw was geweest en vier dochters voor wie hij een uitstekende vader was. Hij maakte er een punt van eenderde van zijn inkomen op de bank te zetten en hij was van plan op zijn vijfenvijftigste stil te gaan leven in een huisje

[p. 124]

buiten de stad, waar hij zich voorstelde in de tuin te werken en golf te spelen. Er was niet dat op hem aan te merken. Hij was blij dat hij oud werd, want Tom werd ook oud. In zijn handen wrijvend zei hij:

‘Het was allemaal tot je dienst toen Tom jong en knap was, maar hij is maar één jaar jonger dan ik. Over vier jaar is hij vijftig. Dan zal het leven hem niet meer zo makkelijk vallen. Als ik straks vijftig word, heb ik dertigduizend pond. Ik zeg nu al vijfentwintig jaar dat Tom in de goot zal eindigen. We zullen eens zien hoe goed hem dat bevalt. We zullen eens zien of werken niet meer loont dan nietsdoen.’

Arme George! Ik voelde met hem mee. Ik schoof bij aan tafel en vroeg me af wat voor schandelijks Tom nu weer gedaan zou hebben. George was duidelijk ernstig over zijn toeren.

‘Weet je wat er nu gebeurd is?’ vroeg hij.

Ik was op het ergste voorbereid en vroeg me af of Tom eindelijk in handen van de politie was gevallen. George kon er zich nauwelijks toe brengen om te spreken.

‘Je zult toch niet ontkennen dat ik mijn hele leven hard heb gewerkt, dat ik een fatsoenlijk, eerbaar en rechtschapen leven heb geleid. Na zo'n arbeidzaam, spaarzaam leven kan ik me verheugen in een rustige oude dag en een bescheiden maar solide inkomen. Ik heb altijd mijn plicht gedaan, wat voor plaats in de wereld het de Voorzienigheid ook behaagde mij te geven.

‘Zeker.’

‘En je kunt niet ontkennen dat Tom een luie, waardeloze, zedeloze en eerloze schoft is geweest. Als er enige rechtvaardigheid bestond, dan zou hij in het armenhuis zitten.’

‘Zeker.’

George werd rood in zijn gezicht.

‘Een paar weken geleden heeft hij zich verloofd met een vrouw oud genoeg om zijn moeder te zijn. Nu is ze overleden en heeft hem alles nagelaten. Een half miljoen pond, een jacht, een huis in Londen en een villa buiten.’

George Ramsay sloeg met zijn gebalde vuist op tafel.

‘Het is niet eerlijk, zeg ik je, niet eerlijk. Het is verdomme niet eerlijk.’

Ik kon het niet helpen. Kijkend naar Georges toornige gezicht barstte ik uit in een bulderend gelach. Ik moest zo schuddebuiken dat ik haast uit mijn stoel viel. George heeft het me nooit vergeven.

[p. 125]

Maar Tom nodigt me vaak uit voor een uitmuntend diner in zijn prachthuis in Mayfair en als hij nog wel eens een klein bedrag van mij leent, dan is dat puur uit de macht der gewoonte. Het is nooit meer dan een pond.