De Tweede Ronde. Jaargang 25

[p. 84]

Acedia
Leo Jacobs

Vaak voel ik mij lamlendig. Vaker nog vonden dan wel vinden anderen mij lamlendig. Desondanks blijkt het niet eenvoudig de betekenis van het woord lamlendigheid te omschrijven. Vreemd genoeg komt het woord in mijn woordenboek Nederlands (Koenen, 30^e druk, waarschijnlijk 1999) niet voor. Is het wel een Nederlands woord? Stellig: de ‘Herziene Woordenlijst van de Nederlandse taal’ (1990) bevat de term wel. Van Dale kan ik er niet op naslaan, want ik schrijf dit stukje in het zuid-westen van Frankrijk.

Het verbaasde mij niet dat ik lamlendigheid evenmin aantrof in mijn trouwe ‘Nederlandse concordantie van de bijbel’ door Abraham Trommius, 25^e druk, bewerkt naar de originele uitgave (1672-1691). En lamlendig evenmin: dat zijn geen bijbelse begrippen. Via de omweg van Koenen, die voor lamlendig als min of meer synoniemen naar, beroerd en traag geeft, kom ik toch verder. Het woord traag komt zeven keer voor in de bijbel; traagheid één keer, maar nooit in de betekenis van lamlendigheid.

Van de redactie kreeg ik de tip dat lamlendigheid overeenkomt met de term ‘acedia’. Dat begrip was ik wel eens tegengekomen. Na enig zoeken vond ik het terug in een boekje van de Duitse Benedictijn Anselm Grun, met de intrigerende titel ‘Omgaan met het kwaad’. Grun is theoloog, bedrijfseconoom en psychiater. Dat is nogal wat; toch heeft hij ook nog een eindeloze hoeveelheid publicaties op zijn naam staan.

In ‘Omgaan met het kwaad’ berijdt hij opnieuw met verve een van zijn stokpaardjes, de kerk- en woestijnvaders, meestal tussen de tweede en de zevende eeuw. In dit boek trekt hij vergelijkingen tussen de door die onderscheidene vaders ervaren demonen en door de Duitse psychoanalyticus C.G. Jung beschreven en geanalyseerde psychosen. Een van de demonen is die van de acedia, middeleeuws Latijn voor, jazeker, lamlendigheid, afgeleid van het Koinè-Griekse ‘akèdeia’.

Volgens een van de bekendste monnik-schrijvers uit het Oosten, Evagrius Ponticus (344-399) is het zelfs de lastigste van alle demonen. Zijn beschrijving hoe de demon een monnik tart in diens cel, herinnert mij hevig aan de uren op school, lang geleden, dat de tijd

[p. 85]

stil leek te staan en een minuut een uur scheen te duren. En dat ik zou willen vluchten, waarheen dan ook. Volgens die oude monniken uit de late oudheid is de demon van de acedia de gevaarlijkste omdat deze zijn slachtoffer berooft van diens veerkracht.

In die toestand heb je nergens meer zin in. Het heeft de opinieleiders van het vroege christendom nogal beziggehouden. Zo meent paus Gregorius I (de Grote, ca 540-604; paus 590-604) dat de demon van de acedia bij zijn prooi wanhoop, ontmoediging, wrevel, verbittering, onverschilligheid, slaperigheid, verveling, vlucht voor zichzelf, tegenzin, nieuwsgierigheid, verstrooid geklets, onrust in geest en lichaam, rusteloosheid, haast en besluiteloosheid veroorzaakt.

Gregorius sluit trouwens aan bij een traditie sinds de derde eeuw, om steeds weer te waarschuwen tegen die vermaledijde demon der acedia. De kerk- en woestijnvaders geven ook tips hoe de demon onschadelijk gemaakt kan worden. Belangrijk is de demon te leren kennen. Het kwaad kan alleen bestreden worden als men weet waartegen gestreden wordt. Een tweede middel om van de demon af te komen, is volgens Evagrius Ponticus de woede.

Een opmerkelijk middel omdat de demon van de woede door de oude monniken eveneens als onwenselijk werd beschouwd. Ponticus geeft zelfs suggesties voor het woordgebruik, naast het advies om de demon met bijbelteksten te lijf te gaan. Zowel het eerste als het laatste lijkt nog steeds een zinvolle therapie. De woede als strijdmiddel laat zich vergelijken met een advies dat mij ooit gewerd om Lundiakasten te monteren: flink vloeken - dan gaat het beter.

De benadering van de acedia in de late oudheid is gericht op monniken die celibatair in een cel en beperkte gemeenschap ver van de samenleving afstaan. Is echter in onze tijd de eenzaamheid van geïntegreerde burgers veel geringer? Zijn mensen die op alles zijn uitgekeken andere prooien van de demon der lamlendigheid dan die eerste Christenen? Wat het laatste betreft: de bijbel heeft voor elke fase van lamlendigheid toepasselijke teksten. Vooral de psalmen. Als het echt tegen zit - dan is psalm 22 heel toepasselijk. Niet voor niets citeert Jezus die psalm aan het kruis.