De Tweede Ronde. Jaargang 24

[p. 95]

Vertaald proza

[p. 96]

Kat in het nauw
Jaime Collyer
(Vertaling Mariolein Sabarte Belacortu)

‘Meneer Garmendia?’ vroeg de luitenant die, verborgen achter zijn zonnebril, voor de deur stond.

Het was de middag waarop hij, de dag na de opstand, de kennisgeving had ontvangen. Uit handen van een infanterieofficier in gevechtstenue. Garmendia herinnerde zich zijn eigen ontsteltenis voordat hij ging opendoen. Vanachter de gordijntjes zag hij tot zijn schrik de militaire truck die net voor zijn huis was gestopt. Daarna was er een gevoel van opluchting, van overgave, hoe onbegrijpelijk ook, bij de prooi die weet dat hij in handen van zijn vijand is gevallen, binnen bereik is van diens klauwen, want zijn koffer staat klaar en hij heeft zijn familieleden gewaarschuwd wat hem zou kunnen overkomen (‘ze zeggen dat Díaz Martelli en andere mensen van het ministerie zijn aangehouden’). Al die dingen zag hij daar buiten bevestigd in de vorm van het drietal recruten dat uit de truck was geklommen, zich achter de officier had opgesteld en samen met hem naar het hek kwam lopen.

Garmendia woog de twee mogelijkheden die er waren af: ofwel een gewelddadige trap tegen de buitendeur, scheldwoorden en bevelende stemmen bij de vleet, ofwel een minimum aan ontzag voor de regels. Drie zwakke klopjes waren een duidelijke aanwijzing dat voor de protocollaire manier werd gekozen. Zijn vrouw en kinderen verschenen gelijk met hem in de vestibule toen hij naar de deur liep. Ze waren alle drie geschrokken en van kleur verschoten door die drie klopjes.

‘Ik doe open,’ zei hij met geforceerde stoïcijnsheid.

Toen hij de luitenant voor de deur zag staan, leek deze hem ondanks zijn zonnebril en fors postuur wat jonger en minder imponerend dan eerst.

‘Meneer Garmendia?’ herhaalde de officier.

‘Dat ben ik.’

De militair stak zijn hand uit naar zijn ordonnans zonder naar hem te kijken. De man gaf hem een verzegelde brief. De officier las de naam voor die door iemand op de envelop was getypt: ‘Luis Garmendia?’

[p. 97]

‘Dat ben ik,’ beaamde hij.

‘Dit is de kennisgeving van een order tot huisarrest, alleen voor u.’

Garmendia keek hem enkele ogenblikken stomverbaasd aan.

‘Huisarrest?’ vroeg hij toen.

‘Precies. U mag tot nader order het huis niet uit om een wandelingetje te maken.’

Er volgde een stilte.

‘U zat op het ministerie, hè? U was medewerker van Díaz Martelli?’

‘Ja, ik werkte in zijn technische equipe.’

‘Zie je wel. Uw chef is al afgevoerd, net als andere leden van het kabinet. U hebt geluk, Garmendia, u mag lekker thuisblijven. Bij deze bent u verwittigd, dus maakt u geen fouten. Wij houden u allemaal in de gaten. Allemaal!’

De officier overhandigde hem de brief, draaide zich om en liep zo snel mogelijk tussen zijn mannen door naar de truck. Zijn escorte volgde hem op een drafje op de hielen. De truck stond met draaiende motor te wachten en reed onmiddellijk weg. Garmendia ging helemaal nergens heen. Hij bleef‘ peinzend voor de deur staan. Toen hij zich omdraaide zag hij de blik van zijn vrouw en kinderen strak op zich gericht, ze hadden de koffer voor hem uit de slaapkamer gehaald.

‘Het lijkt erop dat ik die niet nodig heb,’ legde hij uit en probeerde er een grap van te maken. ‘Tot nader order.’

Het lot is als een blinde kameel die op ons afstuift... Hij herinnerde zich dat hij dit ergens had gelezen, misschien in zijn puberteit, maar nu betekende het pas echt iets voor hem. Het enige positieve was dat de staatsgreep plaatsvond in de zomer. Een van de kinderen hing de hangmat tussen de sinaasappelbomen achter op de binnenplaats, en daar zocht hij elke ochtend tot lunchtijd zijn toevlucht en las John Le Carré en een rapport dat was blijven liggen. Tussen de middag onderbrak zijn vrouw dit gelees en riep hem vanuit de glazen deur die op de binnenplaats uitkwam, om te komen eten. Samen met haar analyseerde hij, in het bijzijn van de kinderen, de schaarse perspectieven van zijn situatie. Ze spraken over de geldmiddelen die er nog in huis en op de bank waren, en Matilde en de kinderen verdeelden de taken wat betreft de boodschappen, totdat de zaken buiten weer genormaliseerd zouden zijn. Voor het eerst in

[p. 98]

vele jaren was Garmendia bevrijd van die kleine maar vermoeiende verplichtingen, waar hij bepaald niet naar terugverlangde.

Er was nog geld voor vier of vijf maanden, als ze zich tot een minimum beperkten. Totdat deze dwaasheid van zijn huisarrest voorbij zou zijn en ze hem weer naar het ministerie zouden laten gaan, volgens Matilde. Matilde was ervan overtuigd dat de maatregels herroepen zouden worden. Garmendia dacht moedeloos aan het zure gezicht van zijn chef, Díaz Martelli, in zijn kantoor. Elke dag dezelfde minachtende trek op het gezicht van de minister die omringd was door zijn adviseurs en het technische personeel, die hem onderhielden over zwavelverbindingen en de export van knolgewassen... Ja, natuurlijk, misschien zouden ze hem weer terugsturen, waarom niet. Dan zou Díaz Martelli er niet meer zijn, maar misschien werd het op den duur nog erger: misschien zat er een nog zuurder gezicht achter het bureau midden in de ministeriële werkkamer.

‘Het had nog erger kunnen zijn, hè?’ luidde Matildes conclusie die keer toen ze de balans opmaakten. ‘Ze hadden je naar zo'n kamp kunnen sturen waarover gesproken wordt...’

Dit zag hij niet als een grote troost, maar hij voelde ook geen totale vertwijfeling. De vierde dag kwam hij op het idee iemand van het ministerie te bellen. Hij trof niemand thuis, behalve de tweede secretaris die ook huisarrest had gekregen en die zich uiterst gereserveerd toonde, omdat hij bang was dat de telefoons werden afgeluisterd.

‘We kunnen beter niet veel zeggen, Garmendia,’ stelde hij voor. ‘Ik voel me als een kat in het nauw... Ik had bijna liever dat je me niet meer belde.’

‘Is het zo ernstig dan?’ vroeg hij.

‘Dat is toch duidelijk! Díaz Martelli zit al achter de tralies, wist je dat niet?’

‘Ja, natuurlijk. Ik weet eerlijk gezegd niet wat erger is.’

‘Hoezo?’

‘Ik ben nog nooit in mijn eigen huis opgesloten.’

De tweede secretaris weigerde langer te praten. Hij was geïrriteerd, zei gedag en hing op. Garmendia stond te peinzen in de vestibule met de hoorn in zijn hand. Hij keek om zich heen. Hij had het idee dat het huis plotseling was verouderd, dat een afgeschilferd stukje op de muur bij de trap de laatste uren wat groter was geworden, dat de leuning weer loshing en kraakte als je hem aanraakte.

[p. 99]

In het begin sliep hij slecht, amper in slaap gewiegd door het geknetter van de helicopters, toen overal in de stad de litanie van straffeloosheid werd ingesteld door de avondklok. Na een tijdje lukte het hem zich te ontspannen. Een maand later, toen hij zich al sterk verwaarloosde en rondliep met een halfgeschoren gezicht, ontdekte hij dat hij in de hangmat lag te lezen over kwesties die met zijn nieuwe status te maken hadden, iets over de Berlijnse muur en de tweedeling van Duitsland. Een stuk over de bouw van de muur en al die mensen die er zo graag overheen wilden klimmen om aan de andere kant te komen, in een spookstad die altijd in nevelen gehuld was en omgeven werd door prikkeldraad en wachttorens met schietklare mitrailleurs.

Enkele dagen na nieuwjaarsdag was er een feest bij de buren dat de hele nacht doorging. Een barbecue in de open lucht, jongelui in shorts die om het zwembad heen dansten, met flessen klonken, lachten en schreeuwden tot het weer dag werd.

‘Waarom ga je er niet heen om er wat van te zeggen?’ zei Matilde in het donker in de slaapkamer.

‘Dat mag ik niet.’

‘Maar het is toch hiernaast... Wie komt daar nou achter, wie merkt dat nou?’

Opnieuw was hij perplex, net zoals toen hij met de tweede secretaris had gesproken.

‘Ik weet het niet,’ zei hij. ‘Ik wil gewoon geen risico lopen, dat is alles.’

Dat was niet wat hij twintig jaar eerder in de euforie van spandoeken en leuzen van zichzelf had verwacht. Eerlijk gezegd had hij die baan op het ministerie en de slaapverwekkende vergaderingen met Díaz Martelli en de andere adviseurs ook niet verwacht. Door dat huisarrest in zijn eigen zitkamer thuis kwam het leven, zijn eigen leven, hem iets minder heldhaftig voor dan wat hij had voorzien. Niet te vergelijken met de Berlijnse muur met zijn beroemde epos en zijn anecdotes zoals het verhaal over een vastbesloten, onnadenkende jongen die in het niemandsland was neergeschoten toen hij probeerde het over te steken. Hij was enkele dagen geobsedeerd bezig met dat stuk en keek langdurig naar de foto's van Peter Fechter, een jonge jongen die door de kogels was achtergehaald in die zone van onzekere soevereiniteit waar hij langzaam en minutieus was doodgebloed onder de slome blik van de vopo's op hun wachttorens. Hij was bijna jaloers, hij droomde bijna van Peter

[p. 100]

Fechter, hij verlangde ook naar zo'n grandioze finale die helemaal paste bij diens vastbesloten daad, zo anders dan dit hier allemaal.

Op de dag van de staatsgreep, toen de soldaten optrokken naar het ministerie en de mensen van het secretariaat in grote haast hun laden leegden, had hij gedacht dat hij misschien kans maakte op zo'n soort epos, dat hem bij de uitgang misschien iets dergelijks stond te wachten; hij zag zichzelf al neergeschoten voor de deur van het ministerie, maar toch met onverschrokken, hooghartige houding tegen de militairen die hem gevangen namen. Díaz Martelli had hen op het middaguur bijeengeroepen in zijn kantoor waar het portret van de president hing, om afscheid van hen te nemen.

‘Het is afgelopen,’ had hij gezegd en dat was volstrekt overbodig, gezien de overweldigende herrie van een helicopter boven hun hoofd. ‘Wie een schilderij wil hebben, kan dat nu meenemen. Dat daar bijvoorbeeld...’

Hij wees naar een goedkope reproduktie van Cézanne die rechts van hem aan de muur hing. Het was bepaald niet het soort toespraak dat Garmendia in deze situatie had verwacht. Hij haalde hoe dan ook de Cézanne van de muur, aangezien niemand anders hem wilde, en pakte die in in een exemplaar van het Boletín Oficial, liep er zonder problemen mee door de vijandelijke linies en vroeg zich af wat hij midden in een niet-verklaarde oorlog met een Cézanne onder zijn arm deed.

Aan het eind van de zomer raakte de binnenplaats vol bladeren. De kinderen gingen weer naar school en het werd weer stil in huis, zoals altijd in het koude seizoen, zonder het lawaai van de Rolling Stones op de bovenverdieping. Het spaargeld werd elke dag minder, maar er was geen reden tot klagen. Voor hem was het voldoende, was het meer dan genoeg te weten dat hij aan deze kant van het hek of van de muur van de binnenplaats opgesloten zat, voor onbepaalde tijd, zonder duidelijke veroordeling, en met een tuin vol bladeren. Buiten moest het trouwens erger zijn door de akelige turbulentie van de helicopters in de nacht.

‘Waarom veeg je de bladeren niet weg van de binnenplaats?’ vroeg Matilde hem in april.

‘Morgen,’ antwoordde hij, haar verzoek ontwijkend met die eenvoudige aanduiding.

Eind april probeerde hij opnieuw contact te krijgen met de twee-

[p. 101]

de secretaris, maar diens telefoonnummer werkte niet meer. Wat Díaz Martelli betreft, ze hadden in de krant gelezen dat die het land al uit was en in een of ander noordelijk land asiel had gekregen, maar zonder zijn naaste medewerkers.

De volgende zondag toen de kinderen uit waren, stopte er opnieuw een militaire truck voor het hek. Garmendia zag hem, opnieuw schuilend achter de gordijntjes.

‘Ik zal mijn koffer weer moeten pakken,’ waarschuwde hij Matilde die bij de open haard stond.

‘Hoezo?’

‘Daar is die luitenant weer,’ verklaarde hij en voelde in zijn binnenste opnieuw de zeldzame vlam van het martelaarschap oplaaien, terwijl hij over zijn baard van enkele dagen streek. ‘Hopelijk geven ze me de tijd om me te scheren.’

Er klonken drie lichte, uiterst discrete tikjes op de deur. Garmendia aarzelde niet, ditmaal niet, en liep vastberaden naar de voordeur. Daar stond de officier, hij zette glimlachend zijn zonnebril af.

‘Een gunstig bericht, Garmendia,’ zei hij. ‘Uw huisarrest is voorbij.’

Garmendia keek hem met een onnozele uitdrukking op zijn gezicht aan, bestudeerde zijn strepen en constateerde dat hij tot kapitein was bevorderd.

‘Wat zegt u?’

‘Uw huisarrest is afgelopen. U bent vrij om weer brood te gaan kopen.’

Hij ontving de gelukwensen van de officier en zag hoe de man zich aarzelend terugtrok naar de vrachtwagen, met zijn rug naar zijn manschappen, alsof hij zich verontschuldigde.

Matilde had vanuit de vestibule alles gehoord en kwam tevoorschijn om hem met tranen in haar ogen, wat hij ovedreven vond, te omhelzen.

‘Vanavond kunnen we naar de bioscoop gaan, vind je niet?’ stelde ze voor.

Garmendia maakte zich los uit haar omhelzing en liep naar het raam.

‘Heb je daar geen zin in?’ vroeg ze.

Hij keek haar weer enkele seconden strak aan.

‘Morgen,’ zei hij. ‘Ik moet nu eerst die binnenplaats opruimen.’

De rest van de week was hij bezig de bladeren achter in de tuin weg te vegen bij de muur die hem van het buurhuis scheidde. Af en

[p. 102]

toe meende hij de wachttorens en het prikkeldraad en de gapende vopo's achter de op scherp staande mitrailleurs te zien. Hij meende zelfs op een goed moment een bevelende stem te horen, maar dat was de buurman, zijn buurman die naar de kat riep om het dier de etensrestjes aan te bieden.