De Tweede Ronde. Jaargang 22

[p. 4]

Nederlands proza

[p. 5]

Moffenzwijn
Jean-Paul Franssens

Groningen ligt onder vuur. Het zijn Canadezen, zegt vader. Ik ben een jongen van zeven jaar. Moeder noemt me nog steeds hummeltje, maar dat ben ik allang niet meer. Ik heb me net heel zeer gedaan, want ik ging met mijn elleboog door een van de ruitjes van de keukendeur. Ik kan goed blèren, maar als ik me echt zeer doe, vind ik dat ik me groot moet houden. Een grote jongen huilt niet bij het zien van bloed, ook als het van hemzelf is. En bloeden doet mijn arm. Het stroomt eruit. Moeder bindt er meteen een schone theedoek om en ik moet mijn arm omhoog houden. Het loopt langs mijn opgekrulde hemd langs mijn oksel zo mijn slipover binnen. Een witte slipover met kabelsteken die tante Mathilde voor me heeft gebreid. Als ze ermee bezig was, moest ik ook steeds mijn arm in de lucht steken om te passen, dan kon ze zien hoeveel ze er nog aan moest breien.

Er komt langzaam een rode plek in het wit van de kabelsteken, die steeds groter wordt. Moeder trekt de slipover over mijn hoofd, wat een bloed zeg. Mijn hemd moet nu ook uit en mijn onderhemd en borstrok. Moeder zegt dat het wondje eigenlijk gekramd moet worden. Maar waar haal je bij al dat geschiet en kanonvuur een dokter vandaan?

Ik zit zowat in mijn blootje voor de kachel, die niet meer brandt, want de esdoorns voor de deur op het kerkpad links en rechts van het grote grasveld zijn al bijna helemaal groen. Voor de deur bij de kazerne van de Duitsers, wat vroeger een schoolgebouw was, is het een en al gedoe van soldaten. De ene transportwagen na de andere vol Duitsers rijdt af en aan. Alles loopt door elkaar. Geschreeuw en geroep.

‘Die zijn de kluts kwijt,’ zegt moeder tegen buurvrouw.

‘Je moet zijn bovenarm met een stuk touw afbinden, dat die jongen zo stom kon doen. Je hele ruit kapot. Er is altijd wat met hem. Afbinden, dan kan het bloed niet meer doorstromen, dan stolt het vanzelf in de aderen. Dat heeft mijn Fokko bij de luchtbescherming geleerd. Afbinden. Je moet bloedwonden zoveel mogelijk afbinden, daarom lopen die kerels van de luchtbeschermingsdienst altijd met een stuk touw op zak. Fokko heeft nog steeds geen helm.

[p. 6]

Hij hoopt eerlijk gezegd volgens mij in het diepst van zijn hart dat de oorlog nog een paar maanden duurt, omdat hij dan kans maakt op een helm. Moet je dat geschut eens horen. Moet je eens nagaan hoeveel jongens aan flarden worden geschoten en dat zit hier bij de kachel zowat te janken om een krasje op zijn arm door zijn eigen stomme schuld.’

Buurvrouw moet zo spoedig mogelijk dood. Op zijn spoedigst. Als ze straks voor haar huis staat beneden, moet er een granaatscherf door het bovenste stuk van haar hoofd vliegen, dan kan iedereen met eigen ogen zien dat die kop leeg is omdat er geen hersens in aanwezig zijn.

Sirenes. Buurvrouw gauw naar beneden. Moeder veegt het wondje schoon met een stuk verband uit de rommella en drupt er flink wat jodium op. Een geluk dat buurvrouw weg is, want nu springen de tranen in mijn ogen, dat doet pas echt zeer. Verband erom. Aan het uiteinde knipt ze een strik. Klaar. Ze aait over mijn hoofd en zegt dat ik haar grote jongen ben.

Vader komt in zijn ondergoed met de piespot in zijn hand van boven. Hij kwakt hem leegt in de wc. Hij ziet niet eens dat ik een verband om mijn arm heb en dat ik misschien wel een liter bloed ben kwijtgeraakt. Bij alles wat er tegenwoordig gebeurt zegt hij prompt: ‘Ja, wat wil je, 't is oorlog, ik heb wel voor hetere vuren gestaan.’

‘Hé, hoe komt dat ruitje stuk, wie is daar weer zo stom doorheen gegaan? Dat glas moet eruit. Er zit nog bloed aan. Daar kan iemand zich lelijk aan bezeren.’

‘Paul heeft een hele jaap in zijn arm en kijk eens hoe hij bloedt, zelfs door het verband heen.’

Vader frunnikt aan het glas.

‘Straks doe jij je ook nog zeer,’ zegt moeder. ‘Moet je je niet eens gaan aankleden? Het is al één uur.’

Vader, in zijn lange jaegeronderbroek en op blote voeten, begint aan het kapotte ruitje te peuteren. Moet je die gele piesvlek zien, net zo geel als zijn kromme teennagels.

‘Het wordt tijd dat je je gaat wassen en aankleden, dat ruitje komt wel.’

Vader geeft niet op. Het ene stuk glas na het andere peutert hij los. ‘Au, verrek!’ Zie je wel, moeder heeft gelijk. Je mag het niet fijn vinden als je vader zich zeer doet, maar toch... Nu gaat hij ook nog met zijn voet in een glasscherf staan. Bloed aan zijn vinger

[p. 7]

en bloed aan zijn grote teen met de ingegroeide nagel waar hij altijd uitgerekend op zondag, als wij lekker zitten te mensergerjenieten, mee aan de slag gaat. In een teiltje met heet sodawater, met een vijl en puimsteen. Bah.

Het gedreun van geschut wordt heviger. Nu zit vader bij de kachel en wordt hij door moeder geholpen. Het is maar een klein sneetje in zijn vinger. ‘Mijn teen is erger, daar zit een splinter in.’ Wat stelt hij zich aan, zeg. Hij vloekt zelfs als moeder kwistig met de jodium aan de gang gaat.

Beneden ons huis, voor de deur van buurvrouw, slepen de Duitsers met strobalen. Vader heeft zich aangekleed. Hij zegt dat ze een mitrailleursnest aan het bouwen zijn. ‘Dan verwachten ze een aanval van de overkant van het grasveld, dan zijn ze al in de stad. Als die hier gaan schieten, wordt er natuurlijk teruggeschoten. We kunnen hier niet blijven, ze schieten ons hele huis aan puin met ons erbij. Mijn teen begint te kloppen, het zal toch geen bloedvergiftiging zijn?’

‘Je moet er hoognodig mee in het sodawater, zo heet mogelijk,’ zegt moeder, en ze geeft me een knipoog.

Vader wil dat we wat spullen inpakken, dan gaan we met elkaar naar Toon van der Hoef, naar zijn café bij de Ebbingebrug, die heeft een grote kelder waar wel honderd man in kunnen. Hier is het te gevaarlijk.

Moeder denkt er niet over. We blijven hier, het is nu overal gevaarlijk in de stad. En dan met die kinderen de straat over met al dat geschiet. Trouwens, kijk maar, de strobalen worden alweer weggehaald. ‘Ze zijn de kluts kwijt,’ zegt moeder.

De volgende dag is het stil. Niemand op straat, alleen Duitsers. Paard-en-wagens met soldaten erop. Ook geen gezicht, die soldaten op een boerenwagen. Het geroep en gecommandeer is afgelopen. Het gedreun van het artillerievuur is verstomd. Griezelig stil. We mogen niet voor de ramen staan. Vader vertrouwt het niet. ‘Stilte voor de storm. De Duitsers zijn taai. Die geven zich niet zomaar over.’

Ik zit op zolder en gluur door het spleetje in het dakraam. Daar heb je het al: aan de overkant draait een tank met een grote witte ster de hoek om. Ik kan hier vanboven alles lekker goed bekijken. De tank rolt langzaam in de richting van de kazerne. Er achteraan een groep soldaten. Er rennen Duitsers het schoolplein af. Nu

[p. 8]

wordt er geschoten. Ze kruipen achter muurtjes, achter bomen, ze liggen in het gras. Daar vallen twee soldaten midden op straat. Niemand die zich om hen bekommert. Ik hoor moeder roepen. Beneden in de kamer liggen ze allemaal onder de vensterbanken, behalve vader, die een oude krant leest op de divan. ‘Het beste is afwachten. Ze kunnen toch moeilijk de hele stad platschieten.’

Er vallen nog meer soldaten, de meesten bewegen niet meer. Ik trek me nergens wat van aan en kijk toch stiekem over de vensterbank. Zouden die allemaal dood zijn? 's Avonds zien we vanuit het dakraam een rode gloed van rook en vuur uit de stad opstijgen. Iedereen wil nu voor mijn dakraam kijken.

De volgende dag is het afgelopen. De Duitsers zijn dood of weggejaagd. Daar heb je de Canadezen. We mogen de straat op. De grote jongens kruipen op de tanks, sommigen roken zelfs en rijden met de jeeps mee. Alles mag. Mogen die meisjes van de overkant zomaar tussen de soldaten gaan liggen en zich laten kussen, hun magere vaders roken en hun moeders eten chocola en stellen zich aan als er een Canadees in de buurt komt. Buurvrouw grijpt een soldaat wel op een heel rare manier vast en kust hem op de mond, zodat hij haar van zich af moet duwen. Buurman lacht, hij heeft overal sigaretten. Achter zijn oren en in zijn zakken, bijna steekt hij er twee tegelijk op. De Canadezen zijn groot en ontzaggelijk dik.

Waar zijn de Duitsers zo gauw gebleven? De Canadezen trekken alweer verder. Het wordt weer rustig rond de kerk en bij de kazerne. Ik heb chocola voor moeder. Mijn mond vol gauwgum. Moeder heeft blikken eipoeder en bakt omeletten. Ik eet snel de ene hap na de andere, dan loop ik alweer buiten. Daar achter de boom ligt nog steeds een Duitse soldaat. Ze hebben een kolenzak over zijn hoofd gegooid. Iemand trekt hem zijn laarzen uit. Een ander doorzoekt zijn zakken. Nu zie ik zijn gezicht, hij heeft rood haar, net als mijn broer, die ze voor de deur hebben doodgeschoten. Ze haalden hem uit huis omdat hij niet naar Duitsland wilde, nog geen maand geleden. Maar hij rukte zich los en rende het kerkpad op. Hij kwam net zover als waar nu die Duitser ligt. Toen hebben ze hem neergeschoten. Moeder er achteraan, hij was dood. Ze pakte hem vast, ik heb alles vanuit het dakraam gezien. Ze sleepten hem de overvalwagen in. Moeder wilde ook mee, maar ze

[p. 9]

duwden haar aan de kant: ‘Ach mens, ga je huis in, die vent is hartstikke dood.’

Een andere man probeert de Duitser zijn ring van zijn vinger te draaien. Het lukt niet, die met de laarzen is vlugger; met zijn vlijmscherpe zakmes snijdt hij hem er handig af. Dat heeft hij vaker gedaan. ‘Rotmof, moffenzwijn.’ Voordat hij er vandoor gaat, geeft hij hem een schop tegen zijn blote voeten, want zijn sokken zijn kennelijk in zijn laarzen achtergebleven. Ik krijg ook nog een duw tegen mijn zere arm. ‘Sodemieter op jij, flikker op.’

Ik ben verdrietig om de soldaat met zijn rode haar en zijn blote voeten. Ik vind het helemaal niet leuk dat we bevrijd zijn. Het schoolplein van de kazerne is leeg, de toegangsbomen staan omhoog, de wachthuisjes links en rechts zijn onbemand. Iedereen is hier weg of dood. Het is een warm, zonnig plein. De stilte. Ik hoor de vleugels van de opvliegende duiven, ik hoor hun koeren. Alles staat open. Ik kan overal naar binnen. Een grote keuken met tientallen pannen, honderden borden. Grote fornuizen. Rekken met messen en keukenmateriaal. De kachels branden nog. Alles keurig, de Duitsers hebben alles keurig achtergelaten. Ik kom in een groot lokaal vol etenswaar, met stapels blikken, met hammen, met worsten die zijn opgehangen. Wat een eten. Zakken aardappels, zakken meel, dozen vol suikerklontjes, zakken zout. Blikken jam. Ik kan alles pakken, alles meenemen voor thuis, die geloven het niet als ik ermee aan kom, ik zie vader al met zo'n hele slinger worsten en moeder met die heerlijke jam. Maar ik blijf overal van af. Ik raak niks aan.

De deur van de vroegere woning van de bovenmeester staat open. Een vlag met een hakenkruis hangt boven de ingang. Ik sta in een wildvreemd huis. Ik hoor getjilp. De kanarie hebben ze zelfs achtergelaten, die moet nodig water hebben. Prachtig is het hier. Moet je die grote kasten zien. De schilderijen. De gordijnen en de met leer beklede stoelen. Zo'n tapijt zou moeder moeten hebben. Boven de schoorsteenmantel een groot portret van Hitler. Ik ruik oude sigarenrook. In een kamer staat alleen een biljart. Een half leeggedronken glas op een bijzettafeltje naast een crapaud. Ik kijk steeds achter me omdat ik elk ogenblik verwacht dat er een Duitser kan binnenkomen. Alles blijft stil en vredig. Aan het einde van de gang is de deur van de achtertuin. Appel- en perenbomen staan in

[p. 10]

bloei. In het kippenhok kraait een haan. Hadden wij maar zo'n tuin. Daar in een hok een reusachtig varken. Ik gooi hem meteen met één greep een kwak aardappelschillen en koolstronken toe. Wat een beest. Met zijn veel te korte staart kwispelt hij me vrolijk toe. Sop, sop in de blubber. Zo'n groot varken heb ik zelfs bij oom Jelle op de boerderij nog nooit gezien.

Dan breekt de hel los. Ze stormen binnen, de vaders en de ooms, de grote broers en de moeders die nergens voor opzij gaan. Van boven naar beneden, van beneden naar boven. Alles is begeerlijk. Alles is bruikbaar. Ze zijn al in de keuken en in het provisielokaal geweest. Ze hebben hun armen en handen al vol worsten, hammen, blikken soep en zakken meel. Het ligt al beneden, alles wat bruikbaar is, en het wordt streng bewaakt. Ze beschikken over uitbeenmessen, hakbijltjes, spiezen en speren. Alles gaat van de wanden. De kleden opgerold. Die stoel is van mij. Nee, van mij. Er wordt gevochten om een bord, getrokken aan een schilderij, liever aan stukken dan afstaan aan een helleveeg. Bedden uit het raam. Een spiegelkast valt in stukken. Wijn, flessen wijn, manden sterke drank. Een vat bessenjenever wordt naar buiten gerold. Hitler en zijn vlag voor de deur verbrand. Kleren worden aangetrokken. Er wordt gevochten om een uniformjas. De kookkachel die nog brandt wordt naar buiten gesleept. Kolen op de vloer. Nog meer handkarren.

De tuin in. Achter de kippen aan. Ze worden levend geplukt. Draai toch eerst zijn nek om, mens. Er wordt gerukt aan de trotse haan. Het varken is los. Er achteraan. Iemand slaat het lieve konijn dood. Bloed. Dat biljart gaat nooit de deur door. Vier kerels maken jacht op het varken. Het rent de straat op. Er wordt op hem ingestoken. Bij ons voor de deur is al een vuur gemaakt. Het varken dat nog lang niet geslacht is, moet worden gebraden. Nu zitten de mannen boven op hem. Ze steken hem waar ze kunnen. Zijn ogen bloeden. Wat ogen, in die reuzengaten waar het bloed uit gulpt, daar zit geen oog meer in. Buurvrouw probeert met een aardappelschilmesje zijn keel door te snijden terwijl ze met de andere hand een mandfles jenever aan haar mond houdt. Ze wordt tegen de grond gekwakt. Met een bijl slaat iemand het varken met een geweldige hamerslag zijn hersens in. Boven zie ik voor het raam vader staan in zijn jaegerondergoed, maar hij trekt het gordijn dicht; hij wil niks te maken hebben met wat daar beneden

[p. 11]

gebeurt. Moeder roept vanaf het balkon dat ik naar boven moet komen. Het vuur laait hoog op. Met gejuich wordt het varken in de vonken gekwakt. Buurman, van onder tot boven vol worsten gepropt, valt bijna naast het varken in het vuur. Ze trekken hem zijn broek van zijn gat en gaan er met de worsten vandoor. Ze beginnen al in het varken te snijden. Is dat beest nou nog niet gaar? Er zit genoeg vlees en spek aan voor de hele wereld. Aan zo'n groot moffenzwijn komt geen einde.