De Tweede Ronde. Jaargang 20

[p. 122]

‘Tübinger wandeling’
(Wording van een gedicht)
Uwe Kolbe^*
(Vertaling Ard Posthuma)

In november 1985 reisde ik met de trein van Zürich via Bazel naar Tübingen. Daar zal niemand van opkijken. Niemand behalve ik. Toen tenminste. Het speelde in de tweede week van de eerste echte ‘Westreise’ van een DDR-burger van net achtentwintig jaar. Ik had Bazel, Bern, Zürich en Lugano gezien, lezingen gehouden, gesprekken gevoerd. Ik had in Ticino de verzuchting geslaakt: ‘Schoften, en jullie wilden dat ik dit nooit van mijn leven te zien kreeg!’ Jullie, dat waren de bonzen van het DDR-regime. Het innerlijk afscheid van het Drieletterland was begonnen.

In Horb moest ik overstappen voor het laatste stukje langs de Neckar stroomafwaarts naar Tübingen. Een klein stationnetje. Ik kende de streek niet. Ik wist niet precies waar ik mij bevond. De Neckar, dat waren Hölderlin, Uhland, Schwab. De Neckar, dat waren bepaalde poëtische zwanen. De Neckar had niets met de werkelijkheid van doen, evenmin als de Rijn, de Loreley, de Eiffeltoren of het Vrijheidsbeeld. Plekken die alleen in de wereld van de televisie bestonden, omdat de kans er ooit te komen nihil was. Ik durf zelfs te beweren dat ze uit het rijk van de fantasie naar een soort nirwana waren verdwenen.

Hoe dan ook, ik stond daar op dat stationnetje en uit de luidspreker kwamen namen als Tübingen, Stuttgart, Heidelberg of Keulen. Namen uit het nirwana. Die stem uit de luidspreker noemde Duitse steden alsof het de gewoonste zaak van de wereld was. Hij noemde ze zo onverstoorbaar, zo blikkerig, zo achteloos dat ik iets langs mijn rug naar boven voelde kruipen. Het deed mijn nekharen overeind staan, kwam uit bij mijn voorhoofd en drukte op mijn ogen. Het sprong als tranen uit me te voorschijn. Het heette Duitsland, wat ik daar hoorde. Het zei tegen me: je bent nu in Duitsland. Dat land bestaat echt. Je bent niet meer in Drieletterland, je bent niet meer in een staat maar in een land. Je bent thuisgekomen. Ja, het zei zelfs die zin! Het logenstrafte de

* Uwe Kolbe, in 1957 geboren in Berlijn, woont en werkt tegenwoordig in Tübingen.

[p. 123]

bewering dat dit land anno 1945 voor eens en altijd ten onder was gegaan. Het bestond. Het bestond als concreet landschap, bestond niet slechts op het vergeelde papier van de antiquariaten. Het somde banaal zijn namen op.

Overigens was me toen nog niet overkomen wat me later steeds weer in de lach deed schieten - een zeer geforceerde lach trouwens. Vriendelijke toehoorders of toevallige gesprekspartners informeerden om de haverklap hoe lang ik nu al ‘in Duitsland’ was - ik kwam immers uit de DDR. Als geboren Berlijner kon ik daar alleen maar met sarcasme op reageren. Een familielid uit West-Berlijn, die ik vanuit een West-Berlijnse telefooncel opbelde, maakte het helemaal bont en vroeg me hoe lang ik nu al in Berlijn was. Mijn hele leven, lieve tante! Het was natuurlijk nooit kwaad bedoeld. Maar het was typerend voor het zelfbeeld in de twee Duitse staten.

In Tübingen had ik vijf dagen de tijd voor mijn afspraken, de lezing en de wandeltochten in stad en omgeving. Met als verplicht programmapunt een wandeling naar de Wurmlinger kapel. Ik schrijf ‘verplicht’ omdat de studiosi van het ‘Tübinger Stift’, onder wie coryfeeën als Hegel, Schelling en Hölderlin, hier al zo'n tweehonderd jaar vóór ondergetekende hebben gelopen en omdat dit kleine, boven het dal uitstekende kapelletje in menig romantisch gedicht als topos fungeert.

Door een klein poortje kom je van de binnenplaats van slot Hohen-Tübingen op een groene heuvelrug met boomgaarden. In de tweede week van november was het groen al ietwat tanende en vertoonde bruine vlekken. De fruitbomen droegen op een paar uitzonderingen na geen vruchten meer. Op de terugweg had het grijs van de hemel zich verdicht tot regenwolken, waaruit een koude motregen viel. Een motregen die al overging in een langdurige najaarsregen.

In deze bijzondere situatie kon niets mij ervan weerhouden toch te genieten van wat ik zag en waar ik mij bevond. Alles was bijzonder, zelfs de toegangshekken van de boomgaarden, die me met hun prikkeldraad toch weer aan het grote prikkeldraad tussen Duitsland en Duitsland deden denken. Bijzonder bleef ook het uitzicht over een met grijze nevel gevuld rivierdal, het vermoeden van de ‘Schwäbische Alb’ ergens in de verte. Dat alles concentreerde zich tot een tekst, tot een paar regels, die met het kersverse, eergisteren gedachte woord Duitsland een verbinding wilden aangaan.

Ik geef grif toe dat alles wat ik schrijf berust op dingen die ik zelf

[p. 124]

heb ervaren, gevoeld of gezien. Ik kan niet anders. Bij dit korte gedichtje kwam het beeld evenmin uit de lucht vallen.

Reeds in Lugano was het me overkomen dat ik al lopend en kijkend en intussen gretig genietend helemaal was vergeten iets te eten, totdat mijn knorrende maag me eraan herinnerde. Destijds had ik tamme kastanjes opgeraapt en in mijn mond gepropt. Hier, tijdens mijn ‘Tübinger wandeling’, gebeurde iets dergelijks. Ik had niets bij me toen ik opeens een pijnlijke steek in mijn maag voelde. Vanuit de lucht een onaangename motregen, om mij heen niets dan kale, bijna bladerloze appelbomen. En toen, ja werkelijk zonder dat ik ook maar iets hoefde te verzinnen, zag ik hem staan: dat ene miezerige appelboompje met die ene piepkleine appel die rood was en er toch onrijp uitzag. ‘Bei einem Wirte wunderbar, da war ich jüngst zu Gast. Ein Apfel war sein Wappenschild an einem langen Ast.’ Zo zong het in mij, direct vanuit de Duitse traditie, die je in dit soort stadjes op ieder pleintje en hoekje tegemoet waait.

Ik heb hem trouwens niet geplukt, die laatste appel van het seizoen, ik heb volgehouden tot bij het eerste café in de stad. De vermoeienissen van de reis, de vraag of ik een visum zou krijgen, of ‘ze’ me zouden laten reizen enz., dat alles bundelde zich tot een belangrijker thema. En het moest tot een tekst gekanaliseerd worden. Nadat er een week lang van alles en nog wat door mijn hoofd gemaald had, waren daar eindelijk de regels van een gedicht, waarvan de titel al evenzeer voor de hand lag:

Duitsland,
oude appelboom
met je kaalgesnoeide stam.
Een van je dorre takken
draagt de laatste, rode appel
die ik pluk en eet,
waarmee ik mijn honger stil,
hoe wrang hij ook smaakt.

1993