De Tweede Ronde. Jaargang 19

[p. 38]

Nabokov: Poëzie

Véra en Vladimir Nabokov (foto Philippe Halsman)

[p. 39]

Nabokov als dichter
Tom Eekman

Dat Nabokov een dichter van formaat was, een ‘kleine coryfee van de Russische poëzie’, zoals Kees Verheul hem genoemd heeft, is niet erg bekend - niet in het Westen (want hij schreef voornamelijk poëzie in het Russisch) en niet in Rusland (al groeit daar de belangstelling voor zijn poëzie). In de VS verscheen in 1991 een Nabokov-nummer van de Russian Literature Triquarterly (het 24ste en laatste nummer van die waardevolle serie), met een sectie van ruim 140 bladzijden over zijn poëzie. Deze uitgave bevat een index met 550 Russische gedichten, in lengte variërend van vier regels tot vier bladzijden (de meeste zijn vrij kort). Maar Andrew Field schatte Nabokovs poëtische productie tot het jaar 1928 op duizend gedichten. In de daarop volgende decennia schreef hij steeds minder poëzie. Postuum verscheen bij de Amerikaanse uitgeverij voor Russischtalig werk ‘Ardis’ in 1979 de bundel ‘Stichi’ (Verzen) met 247 gedichten (waaronder 47 die niet eerder waren gepubliceerd in periodieken of in de zes bundels met Russische gedichten die tussen 1916 en 1952 verschenen waren.) Daarnaast publiceerde Nabokov gedichten in het Engels, twee ervan als student in Cambridge. Veertien Engelse gedichten kregen een plaats in Poems and Problems (1970). Die uitgave bevatte ook een strenge selectie uit zijn Russische poëzie: 39 gedichten met Nabokovs eigen, letterlijke vertalingen in het Engels.

Nabokov dichtte over veel onderwerpen; natuurlyriek, liefdesgedichten (vaak met een nostalgische inslag), gedichten over zijn innerlijke wereld, over reisindrukken, over andere dichters; de waarschijnlijk grootste categorie geeft uiting aan heimwee en patriottisme. Een tijd lang was Nabokov het principe toegedaan dat een gedicht, net als een verhaal, een ‘plot’ moest hebben; het verhalende element blijft belangrijk in zijn poëzie, die doorgaans niet abstract is, niet filosoferend of meditatief, maar concreet en beeldend.

De vormen waarin de jonge Nabokov zijn verzen goot, waren traditioneel. Hij had het vak geleerd van Poesjkin, Lermontov, Tjoettsjev en Fel in de eerste plaats, ook wel van tijdgenoten als Balmont en Blok. Boenin en Chodasevitsj kunnen hem beïnvloed hebben, maar zeker in zijn vroege poëzie zijn geen sporen te vinden van modernistische dichters die zijn tijdgenoten waren, wel

[p. 40]

van de klassieken. Nabokov was zich goed bewust van de theoretische en technische kant van het dichten. Dat blijkt uit zijn monumentale uitgave in vier delen van Poesjkins Eugene Onegin (1964), met vertaling en uitvoerig commentaar. Een appendix, Notes on Prosody, is ook afzonderlijk verschenen (1965). Overigens was Nabokov er niet op uit klassieke versvormen te doen herleven (hij schreef bv. niet meer dan een zevental sonnetten). De meeste gedichten bestaan uit vierregelige coupletten, doorgaans in jamben, maar ook anapesten, trocheeën, amfibrachen en dactyli komen voor. Vanuit prosodisch standpunt bezien is er veel afwisseling. Nabokov was een zorgvuldig versificateur die een strenge metrische cadans van belang vond. Toch maken zijn gedichten een niet-geforceerde, natuurlijke indruk, terwijl zijn vocabulaire in de regel niet vergezocht is en de beelden er niet met de haren bij gesleept zijn. Sinds de jaren twintig stond hij zichzelf meer structurele vrijheden toe en schreef hij zelfs vrije verzen.

Aan zijn broer Kirill, die ook dichter was (zij het van bescheiden formaat), schreef hij in 1930 dat men, om een serieus dichter te zijn, moest beseffen ‘wat een moeilijk, verantwoordelijk vak het is, een vak dat je moet leren met hartstocht, met een soort eerbied en kuisheid, zonder toe te geven aan de gemakzucht waarmee een kwatrijn soms in elkaar wordt gezet: plak er een rijm aan en het is klaar! Hoed je voor clichés [..]. Ik vind clichés (en slechte) in je rijmen [..]. Rijm hoort verwondering en bevrediging in de lezer teweeg te brengen - verwondering door het onverwachte, bevrediging door de echtheid of de muzikaliteit.’

Nabokov zelf hield zich niet altijd aan deze adviezen. In de vroege poëzie waren zijn rijmen heel precies; vanaf de bundel Gorni Poet' (1923) gaat hij zich vrijheden veroorloven, zoals Blok en in nog sterkere mate Majakovski deden: assonerende en acconsonerende rijmen (hand/wang; hand/hond), etc. Als ervaren prosodist had hij zulke ‘losbandige’ rijmen, net als ongelijke regellengte en andere onregelmatigheden, gemakkelijk kunnen vermijden, maar hij voelde zich kennelijk gedrongen het voorbeeld van veel Russische dichters uit zijn tijd te volgen. Overigens bleef de eufonie van zijn gedichten zwaar voor hem wegen.

De tweeëntwintig Russische gedichten die hier in vertaling zijn bijeengebracht, kunnen de lezer een beter idee geven van Nabokovs in Nederland tot dusver weinig bekende dichterschap. De gedichten zijn in chronologische volgorde afgedrukt.