De Tweede Ronde. Jaargang 19

[p. 192]

Nieuwjaarsbrief^*
Marina Tsvetajeva
(Vertaling Anne Stoffel)

Op je nieuwe jaar - licht - woning - wereld!
Hier mijn eerste brief aan jou op gene
- Grazige? dat is voor koeien - ruime
Nieuwe plek zo vol met klanken en geluiden
Als van Aiolos de lege toren.
Eerste brief aan jou vanuit je vorig
Land - waar ik nu zonder jou moet leven
En verwelk -, voor jou nu een van vele
Sterren... Wet van wie de aftocht bliezen,
Die de liefste maakt tot naar believen
Wie, haar die niet was tot nooit geworden.
Zal ik zeggen hoe ik ervan hoorde?
Nee, het was geen aardschok, geen lawine.
Iemand - naar believen wie - (de liefste -
Dat ben jij) kwam binnen. ‘Droeve tijding.
In Het Nieuws. Kunt u een stukje schrijven?’
‘Waar?’ - ‘De bergen. (Raam met sparretakken.
Laken, wit.) U leest immers geen kranten?
Een artikel dus?’ - ‘Nee.’ - ‘Maar...’ - ‘Vergeef me,
Kan niet.’ Bij mezelf: verraad mijn Heer niet.
‘In het sanatorium. (Gehuurde hemel).
Gister of eergister, 'k weet niet zeker.
Gaat u naar Alcazar¹?’ - ‘Nee. De kinderen.’
Bij mezelf: ik heb geen Judas in me.

Goed nieuwjaar! (Dat morgen werd geboren!)
Zeggen wat ik deed, toen ik gehoord had
Dat..? Ssst... Ik verspreek me. Doe ik vaker.
Al zo lang zet ik de holle frasen
Dood en leven tussen aanhaaltekens.
Ik deed niets, iets deed zichzelf, het deed dat
Zonder spoor of echo.

* Geschreven naar aanleiding van de dood (op 29 december 1926) van Ramer Maria Rilke. Zie ook Rilkes Elegie voor Marina Tsvetajeva in dit nummer.

1 Restaurant in Parijs

Новогоднее

С Новым годом - светом - краем - кровом!
Первое письмо тебе на новом
- Недоразумение, что злачном -
(Злачном - жвачном) месте зычном, месте звучном
Как Эолова пустая башня.
Первое письмо тебе с вчерашней,
На которой без тебя изноюсь,
Родины, теперь уже с одной из
Звезд... Закон отхода и отбоя,
По которому любимая любою
И небывшею из небывалой.
Рассказать как про твою узнала?
Не землетрясенье, не лавина.
Человек вошел - любой - (любимый -
Ты). - Прискорбнейшее из событий.
- В Новостях и в Днях. - Статью дадите?
- Где? - В горах. (Окно в еловых ветках.
Простыня.) - Не видите газет ведь?
Так статью? - Нет. - Но... - Прошу избавить.
Вслух: трудна. Внутрь: не христопродавец.
- В санатории. (В раю наемном).
- День? - Вчера, позавчера, не помню.
В Альказаре будете? - Не буду.
Вслух: семья. Внутрь: всë, но не Иуда.

С наступающим! (Рождался завтра!) -
Рассказать, что сделала узнав про...?
Тсс... Оговорилась. По привычке.
Жизнь и смерть давно беру в кавычки,
Как заведомо-пустые сплёты.
Ничего не сделала, но что-то
Сделалось, без тени и без эха
Делающее!

[p. 193]

[Vervolg Nederlands]

Nu: hoe was de

Reis? Hoe brak je hart dat toch niet barstte?
Werd, als op een paard van Orlov-adel²,
Dat (zo zei je) adelaars weet in te halen
Je de adem afgesneden? Erger?
Zoeter? Wie werd meegevoerd door echte
Adelaars - met echt bedoel ik Russisch -
Hem zal niets te hoog of laag zijn. Tussen
Ons en gene zijde is verwantschap:
Wie in Rusland was, die zag dat landschap
Hier al. Een harmonisch oversteken!
Dood en leven spreek ik uit met steelse
Glimlach - die de jouwe zal ontmoeten!
Dood en leven spreek ik uit met voetnoot,
Met een sterretje (o nacht die nadert:
Schedeldak vervangen door het stralend
Stergewelf!)

Laat mij nog hierop wijzen:

Als ik Russisch en geen Duits meer schrijf, dan
Is dat niet omdat ik zou geloven
Dat nu alles mag, want dat de doden
(Bedelaars dus) alles wel verteren,
Maar omdat de andere - onze - wereld
Niet - wist ik op 't kerkhof, dertienjarig -
Zonder taal spreekt, maar in alle talen.

Daarom vraag ik, toch weer droevig: Dus je
Vraagt niet meer wat ‘Nest’ is in het Russisch³?
Enig rijm en alle nesten (gnjozda)
Overkoepelend: de sterren (zvjozdy).

Dwaal ik af? Maar er bestaat geen dwalen
Weg van jou. Elke gedachte, alle
Letters van de woorden, naar believen
Waar ze over gaan, monden, Du Lieber,

2 Verwijzing naar Rilke's gedicht ‘Nächtliche Fahrt’

3 In zijn laatste brief aan Tsvetajeva had Rilke, die ooit Russisch had geleerd, haar geschreven dat hij het Russische woord voor ‘nest’ was vergeten.

[Vervolg Russisch]

Теперь - как ехал?

Как рвалось и не разорвалось как -
Сердце? Как на рысаках орловских,
От орлов, сказал, не отстающих,
Дух захватывало - или пуще?
Слаще? Ни высот тому, ни спусков,
На орлах летал заправских русских -
Кто. Связь кровная у нас с тем светом:
На Руси бывал - тот свет на этом
Зрел. Налаженная перебежка!
Жизнь и смерть произношу с усмешкой
Скрытою - своей ея коснешься!
Жизнь и смерть произношу со сноской,
Звездочкою (ночь, которой чаю:
Вместо мозгового полушарья -
Звездное!)

Не позабыть бы, друг мой,

Следующего: что если буквы
Русские пошли взамен немецких -
То не потому, что нынче, дескать,
Все сойдет, что мертвый (нищий) всë сы
Не сморгнет! - а потому что тот свет
Наш, - тринадцати, в Новодевичьем
Поняла: не без- а все-язычен.

Вот и спрашиваю не без грусти:
Уж нe спрашиваешь, как по-русски
Nest? Единственная, и все гнезда
Покрывающая рифма: звезды.

Отвлекаюсь? Но такой и веши
Не найдется - от тебя отвлечься.
Каждый помысел, любой. Du Lieber.

[p. 194]

[Vervolg Nederlands]

Uit in jou (al staat het Duits mij nader
Dan het Russisch, nader nog de taal der
Engelen!) - omdat je nergens niet bent,
Nee: niet in je graf. Al wat er niet en
Wel gebeurd is - heb je echt aan mij niet..? -
Je omgeving, je gevoelens, Rainer?
Dringend en beslist - je eerste blik op
Het heelal (daarin, vanzelf, de dichter)
En je laatste blik op heel het leven
Der planeet - je eenmaal slechts gegeven -
En vooral: die beide samen zichtbaar!
Niet van dichter en van stof, van geest en lichaam
(Wie ze scheidt, beledigt beide helften)
Maar van jou en jou, jou en jezelf, van
Castor-jou en jou die Pollux heette
- Zoon van Zeus zijn is niet altijd beter -
Marmer-jou en jou die gras was, daarvan
Niet de scheiding of ontmoeting, maar de
Confrontatie - die zowel ontmoeting
Is als eerste scheiding.

Hoe het toeging

I oen je naar je hand (waarop een inktspoor)
Keek van eindeloze - want beginloos -
Hoogte, zo-en-zoveel (hoeveel?) mijlen
Boven het niveau der kristallijnen
Méditerranée en andere schaaltjes.
Alles wat niet was en toch, zoals het
Ook met mij zal gaan voorbij de voorstad.
Alles wat niet was en wat er voorvalt
- Wie gedrost is geeft niet om een weekje
Extra! - en waar anders nog gekeken,
Leunend op de reling van je loge,
Dan van hier uit daarheen en van boven
Naar de wereld hier met al haar lijden.
't Heet hier Bellevue⁴. Een dorp van twijgen
En van nesten. Blik met gids gewisseld:
Bellevue. Gevang met prachtig zicht op
Het paleis der Gallische chimère:

4 De voorstad van Parijs waar Tsvetajeva woonde.

[Vervolg Russisch]

Слог в тебя ведет - о чем бы ни был
Толк (пусть русского родней немецкий
Мне, всех ангельский родней!) - как места
Несть, где нет тебя, нет есть: могила.
Все как не было и все как было,
- Неужели обо мне ничуть не? -
Окруженье, Райнер, самочувствье?
Настоятельно, всенепременно -
Первое видение вселенной
(Подразумевается, поэта
В оной) и последнее - планеты,
Раз только тебе и данной - в целом!
Не поэта с прахом, духа с телом,
(Обособить - оскорбить обоих)
А тебя с тобой, тебя с тобою ж,
- Быть Зевесовым не значит лучшим -
Кастора - тебя с тобой - Поллуксом,
Мрамора - тебя с тобою, травкой,
Не разлуку и не встречу - ставку
Очную: и встречу и разлуку
Первую.

На собственную руку

Как глядел (на след - на ней - чернильный)
Со своей столько-то (сколько?) мильной
Бесконечной ибо безначальной
Высоты над уровнем хрустальным
Средиземного - и прочих блюдец.
Все как не было и все как будет
И со мною за концом предместья.
Все как не было и все как есть уж
- Что списавшемуся до недельки
Лишней! - и куда ж еще глядеть-то,
Приоблокотясь на обод ложи,
С этого - как не на тот, с того же
Как не на многострадальный этот.
В Беллевю живу. Из гнезд и веток
Городок. Переглянувшись с гидом:
Беллевю. Острог с прекрасным видом
На Париж - чертог химеры галльской -
[...]

[p. 195]

[Vervolg Nederlands]

Op Parijs - en nog een eindje verder...
Leunend op je reling zul je vast wel
‘Moeten lachen’, (ik zou) moeten lachen,
Turend van zo mateloze verte
Naar die Bellevues en Belvédères!

Ik word afgeleid. Privé en dringend.
Oudejaar. Met wie, waarop te klinken
Over tafel heen? Waarmee? Met watten?
En waarom? De klok - ik heb er lak aan.
Wat moet ik bij luide vreugdekreten
Met die drie trocheeën ‘Rainer overleden’?
'k Weet dat, als jouw oog voorgoed gedoofd is,
Leven niet meer leven, dood geen dood is.
Dat - nu duister, bij ons weerzien helder! -
Er noch dood noch leven is, - een derde
Iets, iets nieuws. Daar zullen (stro op zeven-,
zodat zesentwintig zacht kan heengaan⁵ -
Groter vreugde kan ik niet verzinnen:
Eindigen met jou, met jou beginnen!)
Jij en ik over een onafzienbaar
Lange tafel zacht op klinken - lied van
Glas aan glas? Nee - niet zoals in kroegen:
Ik aan jij, die tot een rijm zich voegen:
Derde iets.

Ik kijk voorbij de tafel,

Zie je graf. O, hoeveel buitenplaatsen
Zijn er! en naar ons, wie anders, lonkt daar
Het geboomte? Plaatsen die van ons, van
Jou en mij alleen (van jou en jou) zijn.
Al het naaldhout! Al het loof! (Ik zou met
Jou - moet dit gezegd? - ook de gebaande
Paden wel...) Wàt plaatsen! En de maanden!
En de weken! Voorsteden bij regen
Zonder mensen! Ochtenden! En 't vele
Waar de nachtegaal nog niet van repte!

5 In het oude Rusland werd voor een huis waar iemand op sterven lag stro op de straat gelegd, zodat de stervende niet gestoord zou worden door het geratel van voorbijrijdende wagens.

[Vervolg Russisch]

На Париж - и на немножко дальше...
Приоблокотясь на алый обод
Как тебе смешны (кому) ‘должно быть’,
(Мне ж) должны быть, с высоты без меры,
Наши Беллевю и Бельведеры!

Перебрасываюсь. Частность. Срочность.
Новый Год в дверях. За что, с кем чокнусь
Через стол? Чем? Вместо пены - ваты
Клок. Зачем? Ну, бьет - а при чем я тут?
Что мне делать в новогоднем шуме
С этой внутреннею рифмой: Райнер - умер.
Если ты, такое око смерклось,
Значит жизнь не жизнь есть, смерть не смерть есть.
Значит - тмится, допойму при встрече! -
Нет ни жизни, нет ни смерти, - третье,
Новое. И за него (соломой
Застелив седьмой - двадцать шестому
Отходящему - какое счастье
Тобой кончиться, тобой начаться!)
Через стол, необозримый оком,
Буду чокаться с тобою тихим чоком
Сткла о сткло? Нет - не кабацким ихним:
Я о ты, слиясь дающих рифму:
Третье.

Через стол гляжу на крест твой.

Сколько мест - загородных, и места
За городом! и кому же машет
Как не нам - куст? Мест - именно наших
И ничьих других! Весь лист! Вся хвоя!
Мест твоих со мной (твоих с тобою).
(Что с тобою бы и на массовку -
Говорить?) что - мест! а месяцов-то!
А недель! А дождевых предместий
Без людей! А утр! А всего вместе
И не начатого соловьями!

[p. 196]

[Vervolg Nederlands]

Ik zie vast niet goed, want uit de diepte,
Jij ziet beter, want uit hoger oorden:
Tussen jou en mij is 't niets geworden.
Zozeer niets, zo zuiver en zo domweg
Niets, zozeer met ons overeenkomstig,
Dat ik het benoemen maar zal laten.
Niets, behalve - niet iets buitenmatigs
Moet je hier verwachten (fout is elk die
Uit de maat raakt!) - maar dat hoe in welke
Maat past?

Een refrein van alle eeuwen:

Niets lijkt soms althans in iets op enig
Iets, is - zij het in de verte - schaduw
Van een schim. Dat niets dat op het laatst nog
Aan ter dood veroordeelden geschonken
Wordt door het geheugen: hoe die mond was!
Waren wij te selectief? Niets anders
Was van ons - van onze weerschijn - dan de
Andere wereld, ja, in ruil voor deze
Hadden wij de hele andere wereld!

Minst bebouwde aller bouwterreinen -
Op het licht, je nieuwe wereld, Rainer!
Aan de grens van wat men kan bewijzen -
Op je nieuwe blik en oren, Rainer!

Alles vond je storend:
Vriend en passie. Dank,
Echo, je herboren
Klank! Je Echo, Klank!

Als een schoolkind, telkens weer, nieuwsgierig:
Hoe zijn daar de bergen? De rivieren?
Is het landschap mooi zonder toeristen?
Klopt het, Rainer, kent de hemel bliksem?
Bergen? Is wat weduwen geloven
Vals: één hemel? Moet er niet daarboven
Nog een zijn? Terrasgewijs? De Tatra's
Kennende: een groot amfitheater
Is het. (Over iemand viel het doek heen...)

[Vervolg Russisch]

Верно плохо вижу, ибо в ямс,
Верно лучше видишь, ибо свыше:
Ничего у нас с тобой не вышло.
До того, так чисто и так просто
Ничего, так по плечу и росту
Нам - что и перечислять не надо.
Ничего, кроме - не жди из ряду
Выходящего, (неправ из такта
Выходящий!) - а в какой бы, как бы
Ряд вошедшего б?

Припев извечный:

Ничего хоть чем-нибудь на нечто
Что-нибудь - хоть издали бы - тень хоть
Тени! Ничего, что: час тот, день тот,
Дом тот - даже смертнику в колодках
Памятью дарованное: рот тот!
Или слишком разбирались в средствах?
Из всего того один лишь свет тот
Наш был, как мы сами только отсвет
Нас, - взамен всего сего - весь тот свет!

С нeзастроеннейшей из окраин -
С новым местом, Райнер, светом, Райнер!
С доказуемости мысом крайним -
С новым оком, Райнер, слухом, Райнер!

Все тебе помехой
Было: страсть и друг
С новым звуком, Эхо!
С новым эхом, Звук!

Сколько раз на школьном табурете:
Что за горы там? Какие реки?
Хороши ландшафты без туристов?
Не ошиблась, Райнер - рай - гористый,
Грозовой? Не притязаний вдовьих -
Не один ведь рай, над ним другой ведь
Рай? Террасами? Сужу по Татрам -
Рай не может не амфитеатром
Быть. (А занавес над кем-то спушен...)

[p. 197]

[Vervolg Nederlands]

Rainer, is het waar, is God een groeiend
Iets? Een baobab? Geen Zonnekoning
Niet alleen? Is boven hem een hoger
God?

Hoe dicht het in je nieuw verblijf? Want

Als jij bent, dan is de dichtkunst: jij bent
Zelf die kunst! Hoe dicht het in dat andere
Leven zonder tafel, hoofd of handen?
- Een berichtje, in vertrouwd geheimschrift!
Rainer, houd je van de nieuwe rijmen?
Als ik het woord rijm goed heb begrepen,
Is de Dood niets dan een nieuwe serie
Rijmen.

Taal geleerd: niet uit te wissen.

'n Heel nieuw gamma van betekenis en
Samenklank.

Tot ziens! Tot kennismakens!

Zien? Dat weet ik niet - wel: zingen samen!
Met de mij nog onbekende aarde,
Met de zee, met mij volledig, Rainer!

Om elkaar niet mis te lopen - schrijf me.
Op de nieuwe zinspatronen, Rainer!

Langs de hemeltrap met Brood en Wijn gaan...
Op je nieuwe kroon en wijding, Rainer!

- Hand geheven boven ieder stromen -
Hoog boven de Rhone en Rarogne⁶,
Boven al wat ons gescheiden hield, aan:
Rainer - in persoon - Maria Rilke.

Bellevue
31, В-d Verd de St. Julien - 7 februari 1927 (zijn lievelingsgetal)

6 Rarogne (Raron) - de plaats waar Rilke begraven is.

[Vervolg Russisch]

Не ошиблась, Райнер, Бог - растущиü
Баобаб? Не Золотой Людовик -
Не один ведь Бог? Над ним другой ведь
Бог?

Как пишется на новом месте?

Впрочем есть ты - есть стих: сам и есть ты -
Стих! Как пишется в хорошей жисти
Без стола для локтя, лба для кисти
(Горсти).

- Весточку, привычным шифром!

Райнер, радуешься новым рифмам?
Ибо правильно толкуя слово
Рифма - что - как не - целый ряд новых
Рифм - Смерть?

Некуда: язык изучен.

Целый ряд значений и созвучий
Новых.
- До свиданья! До знакомства!
Свидимся - не знаю, но - споемся.
С мне-самой неведомой землею -
С целым морем, Райнер, с целой мною!

Не разъехаться - черкни заране.
С новым звуконачертаньем, Райнер!

В небе лестница, по ней с Дарами...
С новым рукоположеньем, Райнер!
- Чтоб не залили держу ладонью. -
Поверх Роны и поверх Rarogn'a,
Поверх явной и сплошной разлуки
Райнеру - Мария - Рильке - в руки.

Bellevuе, 7-го феираля 1927 г