De Tweede Ronde. Jaargang 19

[p. 131]

Laarzen
Vasili Sjoeksjin
(Vertaling Monse Weijers)

Ze waren naar de stad gereden voor reserveonderdelen. Sergej Doechanin zag daar in een winkel een paar dameslaarzen liggen. En het was gedaan met zijn rust: hij wilde zulke laarzen voor zijn vrouw kopen. Hij moest haar, zo dacht hij, al was het maar één keer in haar leven, verrassen met een echt cadeau. Met iets dat werkelijk mooi was. Zulke laarzen had ze zelfs in haar dromen nog nooit gedragen.

Sergej stond lang en bewonderend naar de laarzen te kijken, vervolgens tikte hij met zijn nagels op het glas van de toonbank en vroeg vrolijk: ‘Hoeveel kosten zulke snoesjes?’

‘Wat voor snoesjes?’ De verkoopster begreep hem niet.

‘Die daar... de laarzen.’

‘Snoesjes... Vijfenzestig roebel.’

Sergej had bijna hardop ‘Shit!’ gezegd, in plaats daarvan zei hij langgerekt: ‘Jaaa, dat hakt erin.’

De verkoopster keek hem verachtelijk aan. Het is vreemd volk, die verkoopsters, ze verkopen je een doodgewone kilo gerst en trekken er een gezicht bij alsof ze een vergeten schuld voldoen.

Ach, ze konden hem wat, die verkoopsters. Sergej had vijfenzestig roebel bij zich. Hij had zelfs vijfenzeventig roebel bij zich. Maar... Hij ging de straat op, stak een sigaret op en dacht na. Eerlijk gezegd waren zulke laarsjes helemaal niet bedoeld voor de modder van het platteland. Hoewel ze ze natuurlijk wel zou ontzien... Eén keer per maand zou ze ze aandoen, alleen als ze ergens heen moest. Ze zou ze niet aandoen als er modder lag, maar als de straten droog waren. En wat een vreugde zou het geven! Wat een goddelijk moment zou dat niet zijn, wanneer hij die laarzen uit zijn koffer zou halen en zou zeggen: ‘Hier, die zijn voor jou!’

Sergej liep naar een kiosk in de buurt van de schoenenwinkel en ging in de rij staan voor bier.

Hij stelde zich voor hoe de ogen van zijn vrouw zouden gaan stralen bij het zien van de laarzen. Ze verheugde zich soms als een klein kind, tot tranen toe. Het was helemaal een geweldig mens. Om met ons te leven heb je geduld en nog eens geduld nodig, dacht Sergej. Wat die verdomde drank alleen al niet kost. En dan

[p. 132]

de kinderen, en het huishouden... Nee, ze moeten wel erg sterk zijn, dat ze zoveel kunnen verdragen. Hij kon tenminste af en toe zijn hart luchten, je dronk een borrel met iemand en dan was alles wat makkelijker, maar zij waren van de ochtend tot de avond zonder ophouden in de weer.

De rij schoof langzaam op, degenen die al bediend waren kwamen eindeloos terug voor een tweede ronde. Sergej dacht na.

Ze liep niet barrevoets, dus wat zou hij zich voor niks ruïneren. Ze liep rond zoals iedereen in het dorp. Het waren natuurlijk mooie laarzen, maar ze waren te duur voor hem. Als hij ze mee zou brengen, zou zij als eerste beginnen te kijven. Ze zou zeggen: wat moet ik ermee, met zulke dure laarzen, had liever iets voor de meisjes gekocht, manteltjes bijvoorbeeld, de winter staat voor de deur.

Tenslotte nam Sergej twee pullen bier, ging terzijde staan en begon ze langzaam, slok voor slok, naar binnen te gieten. En hij piekerde.

Zo leef je dus al vijfenveertig jaar, je denkt de hele tijd dat je ooit een goed en prettig leven zult leiden. Maar de tijd verstrijkt, en je komt steeds dichter bij de bekende kuil waar je in moet gaan liggen - en je hele leven heb je ergens op gewacht. Maar waarom zou je voor de drommel moeten wachten, waarom zou je je niet de genoegens verschaffen die je je kunt verschaffen. Nu bijvoorbeeld: je hebt geld, daar liggen prachtige laarzen - koop ze, doe je vrouw een plezier! Misschien komt er nooit meer zo'n gelegenheid. Je dochters zijn nog niet op de huwbare leeftijd, ze hebben nog genoeg kleren, laat ze die maar afdragen. Zo'n kans krijg je maar een keer in je leven...

Sergej ging de winkel binnen.

‘Laat me ze eens bekijken,’ zei hij.

‘Wat?’

‘De laarzen.’

‘Waarvoor moet u ze bekijken? Welke maat moet het zijn?’

‘De maat weet ik niet. Ik zie zo wel of ze passen.’

‘Meneer komt laarzen kopen en weet niet welke maat het moet zijn. Je moet ze aanpassen. Het zijn geen pantoffels.’

‘Ik zie heus wel dat het geen pantoffels zijn. Dat is aan de prijs te zien, ha-ha...’

‘Zo heeft het geen zin om ze te bekijken.’

‘En als ik ze wil kopen?’

[p. 133]

‘Hoe wilt u ze kopen als u niet eens de maat weet?’

‘Wat kan u dat schelen? Ik wil ze bekijken.’

‘Wat heeft het voor zin om ze te bekijken? Straks wil iedereen ze nog bekijken...’

‘Zeg, lieve schat,’ maakte Sergej zich kwaad, ‘ik vraag toch niet om uw directoire te mogen zien, dat wil ik helemaal niet, ik vraag u om me de laarzen te laten zien die daar liggen.’

‘Houd uw fatsoen, geen onbeschoftheden. Ze zuipen zich een stuk in hun kraag, en beginnen dan hier...’

‘Waar beginnen ze mee? Wie begint er? Heeft u me soms getracteerd, dat u dat zo goed weet?’

De verkoopster smeet een laars voor hem op de toonbank. Sergej pakte hem, draaide hem om en om, kraakte met het chroomleer en tikte met zijn nagels op de glanzend gelakte zool. Voorzichtig ging hij met zijn hand in het binnenste.

Zo zacht als een veren bed, bedacht hij vol vreugde.

‘Precies vijfenzestig roebel?’ vroeg hij.

De verkoopster keek hem kwaad en zwijgend aan.

God nog aan toe, verbaasde Sergej zich. Ze haat me gewoon. Waarom?

‘Ik neem ze,’ zei hij haastig, opdat de verkoopster wat sneller zou bijdraaien. Hij nam haar aandacht immers niet voor niets in beslag, hij kocht de laarzen toch. ‘Moet ik u betalen of de kassière?’

De verkoopster bleef hem aankijken en zei zacht: ‘Bij de kassa.’

‘Precies vijfenzestig roebel of ook nog kopeken?’

De verkoopster keek hem nog steeds aan; in haar ogen stond, toen Sergej wat aandachtiger keek, inderdaad een blinde haat te lezen. Sergej werd bang... Hij zette zwijgend de laars neer en liep naar de kassa. Wat wou ze nou? Was ze gek geworden, om zich zo kwaad te maken? Zo kon je vroegtijdig verzuren.

Het bleek vijfenzestig roebel precies te zijn. Zonder kopeken. Sergej overhandigde de bon aan de verkoopster. Hij durfde haar niet in de ogen te kijken, maar richtte zijn blik op een punt iets boven haar platte boezem. Ze is waarschijnlijk ziek, dacht Sergej meewarig.

De verkoopster nam de bon niet aan. Ze keek Sergej aan... Sergej keek haar opnieuw in de ogen. Nu stond in de ogen van de verkoopster niet alleen haat te lezen, maar ook nog een vreemd soort genoegen.

‘De laarzen alstublieft. Ze zijn van mij.’

[p. 134]

‘Naar de inpakafdeling,’ zei ze zacht.

‘Waar is dat?’ vroeg Sergej, ook zacht, hij voelde dat hij op zijn beurt de magere verkoopster begon te haten.

De verkoopster zweeg. Ze keek hem aan.

‘Waar is die inpakafdeling?’ Sergej glimlachte naar haar. ‘Nou? Kijk me niet zo aan, schatje, kijk me niet zo aan, ik ben getrouwd. Ik begrijp dat je op het eerste gezicht verliefd op mij kunt worden, maar... wat kan ik daar aan doen? Lijd in stilte, wat moet je anders. Dus waar zei je dat die inpakafdeling was?’

Het mondje van de verkoopster viel open. Zoiets had ze niet verwacht.

Sergej ging de inpakafdeling zoeken.

Gottogot! verbaasde hij zich over zichzelf. Waar kwam dat nou vandaan? Je mag een vrouw toch niet zo op stang jagen. Maar dan moet ze zich maar niet zo idioot gedragen. Dat staat zich daar kwaad te maken...

Bij de inpakafdeling gaven ze hem de laarzen, en hij ging naar zijn maten toe, naar het wagenpark, om naar huis te gaan. Ze waren in hun eigen vrachtwagens gekomen, nog twee chauffeurs en een monteur.

Sergej ging het wachthuisje binnen in de veronderstelling dat iedereen onmiddellijk zou willen weten wat er in zijn doos zat. Maar ze besteedden niet de minste aandacht aan hem. Ze waren zoals altijd aan het bekvechten. Ze hadden een jonge pope op straat gezien. En nu ging het over de vraag hoeveel deze verdiende. Vitka Kibjakov, een pokdalige bleke man met grote droevige ogen, had het hoogste woord. Zelfs wanneer hij zich opwond en begon te schreeuwen en, tussen haakjes, iedereen beledigde, behielden zijn ogen hun uitdrukking van melancholieke wijsheid, alsof ze van terzijde naar Vitka zelf keken met een hopeloos verdriet.

‘Weet je dat hij een auto met chauffeur tot zijn beschikking heeft?!’ riep de Vijl (zo noemden ze Vitka - de Vijl).

‘Die hebben, wanneer ze nog studeren, een beurs van honderdvijftig roebel. Horen jullie dat? Een stu-die-beurs!’

‘Ze hebben een auto met chauffeur, zeker, maar niet die jonge. Maak dat de kat wijs! Een auto met chauffeur hebben de... hoe heten ze? De apostelen, nee niet de apostelen, maar de... hoe heten ze?’

‘Moet je dat horen! De apostelen hebben een auto met chauffeur! Jij begrijpt ook nergens wat van! Je bent zelf een apostel!’

[p. 135]

‘Een beurs van 150 roebel! En hoe groot is hun salaris dan?’

‘Dacht je dat ze zich voor niets blootstellen aan vervolging! Kom nou! Die verdienen minstens vijfhonderd roebel, neem dat maar van mij aan!’

‘Hij moet gelovig zijn!’

‘Als je een salaris hebt van vijfhonderd roebel, dan wil je wel geloven. Dan zou ik ook geloven.’

Sergej wilde zich niet met de discussie bemoeien, hoewel hij zijn zegje had kunnen doen: vijfhonderd roebel voor een jonge pope, dat is wel veel, maar om daar nu over te redetwisten... Nee, Sergej had zin om de laarzen te laten zien. Hij haalde de laarzen uit de doos en bekeek ze aandachtig. Zo meteen zou iedereen zijn bek houden over die pope. Ze zouden stil worden. Maar ze werden niet stil. Ze keken alleen maar. Slechts een van hen stak zijn hand uit: laat eens zien. Sergej gaf hem een laars. De chauffeur (Sergej kende hem niet) kraakte met het leer, tikte met zijn harde nagels op de zool en stopte zijn vuile hand in het sneeuwwitte, tedere binnenste van de laars. Sergej nam hem de laars af.

‘Waar ga je heen met die tengel van je?’

De chauffeur lachte.

‘Voor wie zijn ze?’

‘Voor mijn vrouw.’

Pas toen werd iedereen stil.

‘Voor wie?’ vroeg de Vijl.

‘Voor Klavka.’

‘Laat eens zien...’

De laars ging van hand tot hand: iedereen betastte de schacht, tikte op de zool... Ze durfden er niet in te gaan. Ze openden alleen de schacht en wierpen een blik in de witte, donzige diepte. Eentje blies er zelfs in. Sergej voelde een hem vroeger onbekende trots in zich opkomen.

‘Hoeveel kosten die dingen?’

‘Vijfenzestig.’

Allen keken verbaasd naar Sergej. Hij raakte enigszins in verwarring.

‘Heb je je verstand verloren?’

Sergej nam de Vijl de laars af.

‘Moet je dat zien,’ riep de Vijl uit, ‘Sergej heeft het op zijn heupen gekregen. Wat moet ze met die dingen?’

‘Dragen.’

[p. 136]

Sergej wilde graag rustig en zelfverzekerd zijn, maar van binnen bruiste en kolkte het. Eén stomme gedachte wilde hem niet loslaten: de helft van een scooter, de helft van een scooter. En hoewel hij wist dat vijfenzestig roebel niet de helft van een scooter was, dacht hij toch koppig: de helft van een scooter.

‘Heeft ze je gezegd dat je zulke laarsjes moest kopen?’

‘Hoezo? Ze heeft me niks gezegd. Ik heb ze gekocht, dat is alles.’

‘Waar moet ze naartoe in die laarzen,’ ging men vrolijk door Sergej te pijnigen. ‘De modder komt tot aan je knieën, en hij koopt laarzen van vijfenzestig roebel.’

‘Ze zijn voor de winter!’

‘En waar moet ze in de winter met die laarzen heen?’

‘Bovendien zijn het laarzen voor stadsbenen. Die van Klavka komen er nooit in. Welke maat heeft ze? Die komen bij haar net over haar grote teen heen.’

‘Ach, loop toch heen,’ begon Sergej zich kwaad te maken, ‘Waar maken jullie je zorgen over?’

Ze lachten.

‘We hebben met je te doen, Serjozja. Je hebt ze immers niet op straat gevonden, die vijfenzestig roebel.’

‘Ik heb het geld verdiend, en ik heb het uitgegeven waaraan ik wilde. Verder valt er niets over te zeggen.’

‘Ze heeft waarschijnlijk gezegd dat je gummilaarzen moest kopen.’

‘Gummilaarzen...’ Sergej werd nu echt kwaad. ‘Lul dan maar liever over die pope, over hoeveel hij verdient.’

‘Meer dan jij.’

‘Wat een volk... dat zit maar andermans geld te tellen.’ Sergej stond op. ‘Hebben jullie niets beters te doen?’

‘Waarom laat je je zo op de kast jagen. Je hebt een stommiteit begaan, dat hebben wij je gezegd. En dat is alles. Je moet je niet zo opwinden...’

‘Ik wind me helemaal niet op. Maar waarom maak jij je eigenlijk zorgen om mij?! Alsof ik daar op zit te wachten! Als ik het geld nou van je geleend had of zo....’

‘Ik maak me zorgen omdat ik niet rustig naar idioten kan kijken. Ik heb medelijden met ze.’

‘Medelijden... me reet! Hij heeft medelijden...’

Zo gingen ze nog een tijdje door, en reden toen naar huis.

Onderweg gaf de monteur Sergej de genadeslag (ze reden in dezelfde wagen).

[p. 137]

‘Waar heeft ze je geld voor gegeven?’ vroeg de monteur. Hij vroeg het zonder leedvermaak, uit medeleven. ‘Voor iets anders?’

Sergej waardeerde de monteur, daarom maakte hij geen ruzie.

‘Nergens voor. Laat maar.’

Tegen de avond arriveerden ze in het dorp.

Sergej nam van niemand afscheid. Hij ging niet met de anderen mee om nog wat te drinken op de goede afloop. Hij ging regelrecht naar huis.

Klavdija en de meisjes zaten aan het avondeten.

‘Waar heb je zo lang gezeten?’ vroeg Klavdija. ‘Ik dacht al dat je bleef overnachten.’

‘Voordat we de spullen hadden gekregen en naar het wagenpark vervoerd, voordat ze ze daar over de districten verdeeld hadden...’

‘Pap, heb je niets gekocht?’ vroeg Groesja, zijn oudste dochter.

‘Wat dan?’ Onderweg naar huis had Sergej besloten om als Klavka begon te zeuren, als ze zou zeggen dat de laarzen te duur waren en hij beter iets anders had kunnen kopen, naar buiten te gaan en de laarzen in de put te gooien.

‘Nou, iets, geeft niet wat?’

‘Jawel.’

De drie draaiden zich van de tafel naar hem om. Ze keken hem aan. Dat ‘jawel’ werd zo gezegd dat meteen duidelijk was dat hun echtgenoot en vader geen halsdoek van vier roebel had gekocht, en ook geen gehaktmolen. Ze draaiden zich naar hem om en wachtten.

‘Het zit in mijn koffer.’ Sergej ging op een stoel zitten en zocht naar sigaretten. Hij was zo opgewonden dat zijn vingers trilden.

Klavdija haalde de doos uit de koffer, de laarzen keken uit de doos naar buiten. Bij kunstlicht waren ze nog mooier. Ze lagen gewoon te lachen in de doos. De meisjes kwamen achter de tafel vandaan en slaakten kreetjes van verbazing.

‘God in de hemel! Voor wie zijn die?’

‘Voor jou.’

‘God in de hemel!’ Klavdija schopte haar slippers uit. Ze ging op het bed zitten, het bed kraakte... De stadse laars kroop dapper omhoog over het stevige boerenbeen. En hij bleef steken. Sergej voelde een steek van verdriet. Ze waren te klein. De schacht ging niet over het been.

‘Welke maat is het?’

[p. 138]

‘Achtendertig.’

Nee, de laars wilde niet verder. Sergej stond op, hij wilde de laars omhoogtrekken, maar dat lukte niet.

‘En het is nog wel mijn maat.’

‘Hier willen ze niet verder - bij je kuit.

‘Wat een benen heb ik toch!’

‘Wacht eens, trek eens wat dunnere kousen aan.’

‘Dat helpt niet! Je ziet het toch?’

‘Ja...’

‘Ach!.. Wat een been!’

De opwinding ebde weg.

‘Gottogot,’ verzuchtte Klavdija. ‘Wat een dikke benen heb ik toch! Wat hebben ze gekost?’

‘Vijfenzestig roebel.’ Sergej stak een sigaret op. Hij had de indruk dat Klavdija het bedrag niet goed gehoord had. Vijfenzestig roebeltjes, dat is toch geen kattepis.

Klavdija keek naar de laars en streek werktuiglijk met haar handpalm over de gladde schacht. In haar ogen, op haar wimpers blonken tranen. Nee, ze had het wel gehoord.

‘De duivel hale die benen van me!’ zei ze. ‘Een keer heb ik eens geluk en dan passen ze niet! God nog aan toe!’

Sergej voelde plotseling hoe zijn hart begon te bloeden. Medelijden. Enigzins in het vergeetboek geraakte liefde. Hij beroerde de hand van zijn vrouw, die de laars streelde. Hij drukte haar. Klavdija keek hem aan. Hun blikken ontmoetten elkaar. Klavdija glimlachte verlegen en wierp haar hoofd achterover, zoals ze dat vroeger deed toen ze jong was: jongensachtig baldadig, maar met zelfrespect en trots.

‘Nou, Groesja, jij boft.’ Ze overhandigde de laars aan haar dochter. ‘Hier, pas ze maar.’

Het meisje wist niet wat ze moest zeggen.

‘Doe het maar,’ zei Sergej. En hij wierp zijn hoofd ook achterover. ‘Als je een goed eindexamen doet, zijn ze van jou.’

Klavdija lachte.

Voor het slapen gaan ging Sergej altijd op een laag krukje bij de keukendeur zitten en rookte zijn laatste sigaret. Dat deed hij die avond ook. Hij rookte en peinsde, herbeleefde nog eens zijn aankoop van die dag, trachtte de onvermoede maar, naar het hem toescheen, diepe betekenis ervan te doorgronden. Hij voelde zich goed. Het zou jammer zijn als iets die goede stemming, dat zeldza-

[p. 139]

me ogenblik zou verdrijven.

Klavdija maakte binnen het bed op.

‘Kom je...’ riep ze hem.

Hij antwoordde met opzet niet, benieuwd wat ze verder nog zou zeggen.

‘Sergoen!’ riep Klavdija hem liefkozend.

Sergej stond op, doofde zijn peuk en ging naar binnen.

Hij glimlachte in zichzelf en schudde zijn hoofd. Maar hij dacht niet: ik heb laarzen gekocht, daarom doet ze nu lief tegen me. Nee, het ging helemaal niet om de laarzen. Daar ging het niet om. Het ging erom dat...

Deed er niet toe. Het was goed zo.