De Tweede Ronde. Jaargang 18

[p. 4]

Nederlands proza

Michelangelo: Laatste Oordeel

[p. 5]

De duivel
Hugo Brandt Corstius

Goden, kabouters, aliens en elfjes - ze worstelen allemaal met hetzelfde probleem.

Ze ontlenen hun macht aan geheimzinnigheid. Die geheimzinnigheid bereiken ze door onzichtbaar te zijn. Maar diezelfde onzichtbaarheid maakt dat de mensen aan hun bestaan twijfelen. Dat ongeloof is voor mythische figuren natuurlijk het ergste dat er bestaat. Duizenden godheden, waarvan alleen enkele geleerden nog de namen kennen, zitten al eeuwen vol rancune in hun hemelen te mopperen omdat niemand meer bang voor ze is.

Bij elfjes en kabouters heeft dat al geleid tot hun totale weglach-waardigheid. Goden en aliens doen nog hun uiterste best aan dat lot te ontsnappen. Het valt op dat ze altijd aan zwakzinnigen verschijnen, die de grootste moeite hebben om geloofd te worden, Waarom zouden er geen vliegende schotels bestaan? Er zijn toch ook vliegende vliegtuigen? Maar de manier waarop de door aliens meegevoerde dames en heren over hun reisjes in de zoemende schotels vertellen, doet mij sterk twijfelen aan hun verstandelijke vermogens.

De god der Christenen had de gewoonte om, in de tijden dat hij zijn carrière nog moest beginnen, regelmatig aan onze voorvaderen te verschijnen en met zondvloeden, orkanen en bosbranden te dreigen als ze niet deden wat hij wilde. In de eeuwen dat in Europa iedereen in hem geloofde, stuurde hij voornamelijk de moeder van zijn zoon naar beneden om nietsvermoedende herderinnetjes in Portugal of op Sicilië de angst van hun leven, plus een levenslang verblijf in een klooster, te bezorgen. Haar laatste verschijning in Nederland vond in 1950 plaats in de Amterdamse Rijnstraat. Als de Christelijke God nog de volgende eeuw wil halen, zal hij toch waarachtig eens in eigen persoon te voorschijn moeten komen. Maar hoe? Elke concrete verschijning van een bovennatuurlijk wezen krijgt direct belachelijke kantjes. Wat trekt hij aan? Welke taal spreekt hij? Wat eet hij? Hoe verhindert hij dat we hem gevangen nemen en op de televisie brengen?

De duivel heeft van al die dingen geen last. Iedereen weet dat de duivel bestaat. Je hoeft maar in je arm te knijpen om het te voelen.

[p. 6]

De duivel eist dan ook niet dat we in hem geloven, zoals zijn meer positieve collega's dat onophoudelijk wel doen. Als vijand van God zou de duivel het juist wel prettig vinden als wij helemaal nergens in of aan geloofden. Toch is hij nooit zo flauw om ons te vragen niet meer in welke god dan ook te geloven. Het kan hem gewoon niets schelen. Als wij maar slecht zijn. En dat zijn we.

Goethe begreep hier niets van. Hij schreef een toneelstuk waarin Faust zijn ziel aan de duivel verkoopt. In de tijd van Goethe geloofde men nog aan de ziel. Men dacht, om precies te zijn, dat ieder mens een eigen ziel had, precies één, die voor hem gemaakt was. Dus niks reïncarnatie, niks multipele persoonlijkheid, niks klonen. God en de duivel wilden allebei die ziel bezitten, en ze hadden een gentleman's agreement gesloten dat ze zouden wachten tot de mens dood was om te kijken voor wie de ziel zou zijn. De duivel is geen gentleman en hij kocht al tijdens het leven van Faust diens ziel. En wat kreeg Faust ervoor terug? Een blond grietje met vlechtjes. Nergens wordt verklaard hoe de duivel dat grietje in handen had gekregen. Nergens wordt gezegd waar háár ziel is. Nergens wordt duidelijk waarom Faust, toch een belangrijke man met een paar doctoraal-examens, niet zelf aan dat grietje had kunnen komen of aan een ander grietje dat even mooi was.

Ik heb de duivel ontmoet toen ik zeventien jaar was. Het was in de heren-kleedkamer van de tennisvereniging Rhijnauwen in Bunnik bij Utrecht. Daar liepen mannen zomaar in hun nakie rond als ze onder de douche hadden gestaan. De duivel had zich dus geen zorgen hoeven maken hoe hij gekleed zou gaan. Hij was onbesneden, had veel borsthaar, maar geen baard. Hij sprak Nederlands zonder enig Utrechts accent en hij vroeg mij wat ik wou.

Ik kende de sprookjes waarbij een mens drie wensen mag doen. Altijd verknallen die lui het door eerst, omdat ze lekkere trek hebben, een braadworst te wensen, daarna als tweede wens die braadworst aan de neus van hun kwaaie vrouw te hangen, zodat de derde wens eruit moet bestaan dat de vorige wensen opgeheven worden. Ik had mij voorgenomen om als mij zo'n kans werd geboden, als eerste wens te wensen dat al mijn wensen in vervulling zouden gaan, maar ik geef toe dat ik de duivel iets heel anders vroeg. Hij had trouwens niet gezegd hoeveel wensen ik mocht doen. Sterker nog, de duivel had helemaal niet gezegd dat mijn wensen vervuld zouden worden. Misschien hield hij wel eenvoudig een enquête over de wensen van Nederlandse pubers.

[p. 7]

Het was donderdag 14 mei 1953 en in de boeken van Tennisvereniging Rhijnauwen kunt u lezen hoe op die dag het Open Kampioenschap van de club werd gehouden. Ik had net in de allereerste ronde mijn potje verloren tegen mijn klasgenoot Peter de Laive, en daarom stond ik nu al in de vroege ochtend onder de douche. Toen de duivel mij vroeg wat ik wou, zei ik duivels: ‘Ik wil vandaag het kampioenschap winnen.’ Hij grijnsde en zei: ‘Okee, jij zult het kampioenschap winnen.’ Nooit zal men een God ‘okee’ horen zeggen, maar ik herinner mij nog heel goed dat de duivel dit zei alsof het de gewoonste zaak van de wereld was.

Hoewel ik zag dat hij echt de duivel was, vroeg ik me toch af hoe hij zijn belofte ging vervullen, want ik was immers in de eerste ronde van het toernooi al uitgeschakeld. Ook verbaasde het mij dat ik geen tegenprestatie hoefde te leveren. Ik kan mij niet herinneren of ik op mijn zeventiende jaar in het bestaan van de ziel geloofde. Ik denk van wel, want, hoewel ongodsdienstig opgevoed, hoorde je veel over de menselijke goedheid en die was natuurlijk gehuisvest in de ziel.

De duivel zette zijn douche nog wat heter en ik begon mij af te drogen. Toen kwam mijnheer Ten Cate, de voorzitter van de Tennisclub, geaffaireerd de kleedkamer binnen. Op dat moment verdween de duivel in een stoomwolk met een luchtje zwavel. ‘Je moet die douche wel dichtdraaien,’ zei mijnheer Ten Cate. ‘Hugo, je moet direct weer het gravel op, want de opperscheidsrechter heeft bepaald dat die ballen van jou toch binnen de lijn waren en daarom moet je nog een keer tegen Pieter de Laive spelen.’ Het was duidelijk dat hij de beslissing van de scheidsrechter bespottelijk vond, maar als voorzitter wilde hij niet aan het gezag van de wedstrijdleider morrelen. Ik trok mijn witte onderbroekje en mijn witte broekje en mijn witte hemd en mijn witte sokken en mijn witte gymnastiekschoentjes weer aan en versloeg Peter de Laive. Die was stomverbaasd. Hij vroeg: ‘Hoe krijg je dat nu voor mekaar?’ Ik zei: ‘O, ik heb mijn ziel aan de duivel verkocht,’ en pas op dat moment realiseerde ik mij dat ik inderdaad die transactie had afgesloten. Peter zei: ‘O, als ik de duivel iets had mogen vragen, dan vroeg ik om voor mijn eindexamen te slagen.’ Dat eindexamen was net de vorige dag, woensdag 13 mei, afgelopen, maar we wachtten nog op de uitslag. Peter leeft nog en u kunt bij hem navragen of hij inderdaad op die 14de mei 1953 zo raar van mij verloor.

Ik bespaar u het verslag van de andere tennispartijen die ik die

[p. 8]

dag moest spelen. Het is mij altijd een raadsel hoe de maandagkranten uitvoerige verslagen durven uitbrengen van de wedstrijden die voetballers en andere sporters de vorige dag gespeeld hebben. Een van de twee partijen wint, en wat dan nog? Pas als je zelf een van de twee bent, vind je het van belang, maar dan hoef je de uitslag ook niet in de krant te lezen. Ik won al mijn wedstrijden en werd, toen de zon al boven Houten begon weg te zinken, tot kampioen van de Tennisclub Rhijnauwen gekroond. De medaille die ik toen ontving bezit ik nog steeds. Getennist heb ik nooit meer, want steeds weer winnen is saai.

Ik had dus mijn ziel aan de duivel verkocht en ik heb er nooit een sekonde spijt van gehad. De gezichten van al die pedante zoontjes van Utrechtse notabelen en landadel uit de Utrechtse provincie, plus de gezichten van al die domstedelijke notabelen en provinciale edellieden zelf, waren het waard. Het wordt steeds zeldzamer, maar ik kom toch nog wel één keer in de drie jaar een oude man tegen die mij de hand schudt, en die zegt: ‘Tennis je nog?’, en dan zeg ik: ‘Hoe staan de kersen er dit jaar bij in Rhijnauwen?’

Over mijn ziel maakte ik mij geen zorgen. Daar had ik in mijn eerste zeventien jaar niks aan gehad, en ik zie niet hoe de duivel er misbruik van kan maken. Over het hiernamaals hoor je zelfs katholieken weinig meer. De laatste tijd hoor je veel en deftig over het ‘bewustzijn’ van de mens oreren. Volgens mij is dat een nieuwe naam voor wat we vroeger de ziel noemden. Net als de ziel heeft het bewustzijn vooral negatieve eigenschappen. Ten eerste bezitten de beesten geen bewustzijn, zoals ze vroeger geen ziel gegund werd. Ten tweede kan het bewustzijn niet stuk, het overleeft derhalve ons lichaam - een schrale troost maar kennelijk voor velen toch een aangename gedachte. Ten derde is het bewustzijn, net als de ziel, met geen enkel apparaat waar te nemen, te meten, te beproeven, te verbeteren.

Waarom is de duivel nooit meer aan mij verschenen? Omdat ik maar een enkele ziel bezit? Omdat die ene verschijning voor mijn hele leven voldoende was? Omdat hij vond dat ik wel een erg onnozele wens gedaan had? Omdat hij zich niet meer hoeft in te spannen en rustig achterover kan zitten om te kijken welke erge dingen wij allemaal doen? Ik weet het niet. Ik bewaar een goede herinnering aan hem. Het overkomt mij nog wel eens dat ik, in een ver land onder een douche staande, die lichte zwavellucht ruik.

[p. 9]

Het is mij vorig jaar zelfs in India gebeurd dat ik in de grote doucheruimte onder het cricket-stadion van Madras zelf een jongen tegenover me naar mijn naakte lijf zag kijken. Ik vroeg hem wat hij wou. Hij zei: ‘Ik wil dat wij kampioen van India worden.’ Hoewel zijn ziel mij hoegenaamd geen belang inboezemde, keek ik zo duivels mogelijk en zei: ‘Jullie zullen kampioen worden.’ De volgende dag las ik in The Hindu dat er inderdaad een club kampioen geworden was, maar op de foto kon ik mijn douchegenoot niet herkennen tussen al zijn donkere vriendjes.

De duivel als denker