De Tweede Ronde. Jaargang 18

[p. 13]

Vuur
Theodor Prudon

Vorst Dmitri had hij eenmaal gezien. Dat was toen hij met zijn vader vlees kwam brengen. Hoewel het hoogzomer was, krulden uit de schoorsteen van de datsja dikke rookpluimen. De vorst stond bovenaan de traptreden met een rood hoofd te schreeuwen naar een knecht die naar de stallen holde.

‘Verdomme, kerel! M'n paard!’

Zijn mond ging schuil achter een snorbaard en op zijn hoofd droeg de vorst een klein hoedje met een veer.

Nadat ze hun vracht gelost hadden bij de dienstingang, hing Anton de eetzak aan de halster van het paard. Vader raakte in gesprek met de kok. Juist hoorde hij hem zeggen: ‘Barbeel? Nee, ik ben geen visserman,’ toen Antons aandacht getrokken werd door een zachte stem die zong. Een piano begeleidde haar. Vader wees omhoog: ‘De vorstin.’ Het was op de eerste etage, waar de deuren naar het balkon wijd openstonden. Vitrage belemmerde het zicht naar binnen.

De laatste pianotoon zonk weg, haar stem zonk mee. Een jonge vrouw duwde de vitrage opzij. Ze liep naar de balustrade en tuurde in het droefzwarte van het bos, of ze er iets zocht. Vervolgens keek ze naar beneden, naar hem. Anton was sprakeloos en hield zich vast aan de halster. Een witte jurk afgezet met kant omspande haar tengere figuur. In het lange, blonde haar en op haar schouders witte strikken en om de hals een parelsnoer. Een loodbleek gezicht met grote, ernstige ogen. Ze moest wel erg rijk zijn om zo treurig te kijken. Vader kwam ertussen: ‘Kom, Anton! Opstappen!’ Anton klom op de bok. Toen hij opnieuw opkeek was ze verdwenen.

Even verderop zei vader schertsend: ‘De vorstin heeft geloof ik een oogje op je.’

Het vuur moest hem van buitenaf opwarmen. Zo is een hagedis, dacht Anton. Diep vanbinnen zat het koudvuur, de angst en het voortdurende verlangen naar de schaduw van de schulp.

Vader zat vol vuur en kracht. Zwetend, luid zingend, het roodnatte mes in de hand, sneed hij met enorme halen het nog warme

[p. 14]

vlees in stukken. Vader slachtte voor iedereen die maar levende have meebracht. Het vlees en hij begrepen elkaar feilloos. Zijn hand streelde de ruwe beestenkoppen en krabbelde achter de oren alsof hij zeggen wilde: ‘Ik zal m'n best doen en het niet erger maken dan het al is.’

Vaak verafschuwde vader de eigenaren.

‘Kijk die eens,’ zei vader, terwijl hij Anton aanstootte en knikte naar een zwaarlijvige boer die verderop met de handen op de rug heen en weer ijsbeerde. ‘Als hij niet krijgt wat hij wil, gaat hij zelf prutsen met een bot mes.’

Vader trok een slachtmes van de beugel aan de wand. ‘Tsjiet!’ Hij haalde het mes over de wetpriem en tastte met zijn ogen behoedzaam het lichaam af naar waar het bloed dikker stroomde.

Op een keer duwde vader hem onverwacht een mes in de handen, terwijl een schaap gereed stond.

‘Nou jij, Anton.’

Anton verstijfde en liet het mes uit zijn hand vallen. Het kletterde op de tegels en ontzet keek hij naar vader. Maar vader glimlachte en zijn grote, gespierde hand aaide hem over de kruin.

‘Ga maar lekker zingen, jongen,’ zei vader, en gaf Anton een zetje in de rug ten teken dat hij gaan kon.

Anton holde naar de kerk. In een schemerhoekje haalde hij het verfrommelde bundeltje tevoorschijn. Hij zocht de liederen op die de pope hem had opgegeven. Langzaam kwam hij tot rust. Zijn stem kreeg iets van een galm. Het was alsof een vreemdeling meezong. Tegenover hem aan de wand hing de ikoon met de Moeder Gods. Ze had een zwarte hoofddoek om en drie brandende kaarsen in haar hand. Ze keek neer met een verstolen glimlach om haar mond. Hij verstomde. Haar gezicht scheen te zeggen: ‘Jij bent de grootste bangerik die ik ken’.

De anarchisten geloofden nergens in. Zij, Kolja en zijn mannen, zaten ergens verscholen in de dichte wouden die achter de stad begonnen. Ze leefden van moord en roof. Anton vroeg de pope wat anarchisten waren.

‘Heidenen, mijn zoon. Ze hebben God en onze lieve tsaar in de steek gelaten.’ Vragend keek hij naar de plafondschildering, waarop de tsaar knielde voor de troon van God. God keek Anton aan met dezelfde, droeve blik als de vorstin. Kon God ook bang zijn?

De jachtopzieners van de vorst maakten fel en begerig jacht op

[p. 15]

Kolja's bende. Maar veel succes hadden ze niet, ook al loofde de vorst een onnoemelijk bedrag uit. Toch grepen ze er een keer één. Ze wilden hem ophangen aan een vleeshaak in de slagerij. Maar vader, die in het diepste geheim zaken deed met Kolja, riep uit: ‘Zijn jullie nou helemaal! Wat denken jullie wel van me! Hier wordt alleen vee geslacht!’

In het tumult dat ontstond, bonden ze de anarchist vervolgens vast aan de grote eik op het plein. De man was woedend en trapte met z'n blote voeten naar de pope, die hem de absolutie geven wilde, voordat Beras met de knoet zijn plicht moest doen. Anton rende naar de kerk en bad in stilte.

‘Gesneden tot lappen lillend vlees, dat heeft Beras hem,’ zei Miloka de postmeester naderhand tegen vader. Vader was niet gegaan.

‘Zo, zo,’ zei vader rustig, zonder op te zien van het vlees dat hij aan het uitbenen was.

Anton keerde de volgende dag terug naar de eik. Even onberoerd als voorheen stond de boom erbij. De schors bezaaid met donkerrode spatten, die Anton voorzichtig met z'n vingers aanraakte.

Vader maakte zich zorgen over het slachten voor Kolja. Hij drukte Anton nog eens op het hart nooit zijn mond voorbij te praten. Dat ze anders naar Siberië zouden worden verbannen. Siberië, het klonk of in die verloren ijsvelden de messen scherp rechtop in de sneeuw stonden.

Kolja's mannen klopten in het holst van de nacht aan met een varken of een schaap. Vader slachtte dat dan en bracht het vlees de volgende avond naar de afgesproken plaats, waar hij het restant van het geld ontving.

Als vader terugkwam, schudde hij het hoofd en zei meewarig: ‘Plunderen en moorden kunnen ze, maar een varken slachten...’

Het geld van Kolja was echter onmisbaar. Ver in het oosten was een oorlog verloren en de wanhopigsten kwamen in opstand. Het slachtvee raakte op. Soms gingen er zoveel dagen voorbij dat het leek of vaders messen voorgoed onaangeroerd aan de beugel zouden blijven hangen.

Het was een lenteavond. Een in stukken gehakt varken lag verpakt in bruin papier in de slachtschuur te wachten om naar Kolja gebracht te worden. In huis kroop vader op zijn knieën over de

[p. 16]

houten kamervloer, zuchtend en steunend. De pijn stak in vaders rug. Soms toonde de pijn zich even genadig en dan dronk vader gauw wat water, want water was zijn redding. Dit kon zo uren voortgaan tot hij het kleine, zwarte steentje uitplaste. Sommige steentjes waren doorweven met bloedkleurige adertjes. Naast vaders bed stond een pot vol van die steentjes. Ze waren ruw en rond. Vader zei wel eens voor de grap: ‘God schiep de aarde en je vader leverde hem de stenen.’

In het poephok hing ook altijd een zeef met handvat aan de wand, waardoor vader pieste.

Buiten trok de avond z'n zwarte overjas aan, terwijl binnen vader nog altijd door de kamer kroop. Op gedempte toon riep hij Anton. Vader lag op de vloer, zijn hoofd rustte op de onderarmen. Anton hurkte naast hem.

‘Kolja wacht op me bij de kruising van Rodnitsa. Een uur na het invallen van de duisternis. Neem het vlees en de kar.’

Eerst verbluft, daarna angstig drong het tot Anton door: o God, laat dit toch niet mogelijk zijn! Maar God liet het toe, want vader kreunde:

‘Doe het! Doe het, jongen!’

Daarop werd vader weer uitgeleverd aan de pijn, hij ving aan te steunen. Verloren zat Anton er naast. Ik ben de zoon, in de naam des vaders, zei hij bij zichzelf.

Hij moest langs moeder in de keuken. Zo onschuldig mogelijk probeerde hij haar aan te kijken.

‘Hoe is nou met 'm?’, vroeg ze.

‘Hetzelfde,’ zei hij en pakte zijn jas.

‘Waar ga je nog heen?’

‘O niets, kijken naar de maan.’ De volle maan kleefde aan een wolkenloze hemel.

‘Hm,’ zei ze, maar liet haar ogen van hem los en ging verder met schoonmaken van de bloedkuip.

Geruisloos wist hij de kar en het vlees uit de schuur te krijgen. En zonder een sterveling tegen te komen, bereikte hij het pad dat achter het landgoed van de vorst naar het bos liep. Het landhuis rustte in een grof gerasterde glans van loodblauw. Achter een paar vensters sluimerde een zwak schijnsel. Hij herinnerde zich wat Miloka, die op goede voet stond met het personeel van de vorst, deze morgen gezegd had in de slagerij. Het waren verpletterende woorden. De vorst was met een boot het meer op gegaan, zoge-

[p. 17]

naamd om te vissen. In werkelijkheid haalde hij aan de andere oever één van zijn liefjes op om er zich de verdere dag mee te verpozen. Pas laat in de avond zou de vorst terugkeren.

Anton trok de kar het bospad op. Hier begonnen de uitgestrekte bossen van de vorst. Meer dan tweehonderd kilometer in oostwaartse richting. Op sommige percelen had geen mens ooit een voet gezet.

De nachtelijke nevel lag al over het vochtige pad. Het koude schijnsel drong in het kreupelhout en viel voor hem op boomwortels en donkere plassen. Een uil riep in de diepe stilte. De zware boslucht legde zich als een arm om Anton heen. Hij huiverde. Wat moest vader ook met die Kolja. Stommelingen waren het...

Hij schrok op toen één van de wielen door een kuil rolde. Het hele bos kon het horen, zover droeg het. Tussen de bomen klonk een klakkend geluid, waarna het weer stil werd. Toen klakte het nogmaals. En opnieuw werd het stil. Silhouetten van stramme gedaanten, het bos zat er vol mee, waar je ook keek. Daar gistte het, er bewoog iets. Een uil vloog laag over de grond. Het leger van Kolja lag op de loer. Een bos was geen plek om je te verbergen. Ogen waren er overal. Flikkerende vlammetjes, vuurpuntjes die verdwenen in het niets. Kon hij hier het vlees niet van de kar gooien en terugkeren? Waar bleef die eik van Rodnitsa? De oeroude boom, met een tak die over het pad heenboog als de gespreide hand van een reusachtige arm, stond vlak voor de kruising.

Het pad verbreedde zich. Hij liep opeens in het volle schijnsel. Achter hem hobbelde en trilde nog steeds het vlees op de kar. Kon hij het maar weer levend maken en het varken de weg verder afsturen. Hij zou het beest zeggen: ‘Loop tot aan de eik en zeg Kolja dat hij je zelf maar slacht.’ Kon Kolja echt niet slachten? Kolja doodde toch? Misschien probeerde hij het leed van de mensen niet erger te maken dan het al was. Vreemd genoeg voelde Anton zich opgelucht. Misschien was die Kolja helemaal niet zo'n slechterik als wel verteld werd.

Maar nauwelijks had hij het gedacht of er kraakte iets in het kreupelhout. Het kwam naderbij. Voor hem stapte een donkere, niet erg grote gedaante uit de struiken. Anton bleef staan. De figuur trad de kring van maanlicht binnen, gaf zijn jongensgezicht bloot. Ogen glinsterden. Een boerenpet op het hoofd. Onder de klep, net boven de linkerwenkbrauw begon een litteken. Het liep door tot op z'n wang. Het vormde een spierwitte sikkel die uit het

[p. 18]

blauwe gezicht sprong. In zijn handen lag een zwaar geweer. Een bandelier met patronen hing om zijn schouder en op z'n heup bungelde een lang, glimmend mes.

‘Kijk eens, Chiva, wat we hier hebben!’ riep de sikkel.

Nu pas begreep Anton dat de weg naar achteren was afgesneden. Hij draaide zich om. De ander was kleiner en magerder en droeg een panamahoed. De sikkel kwam dichterbij, ging vlak tegenover Anton staan. Anton liet de dissel van de kar uit zijn hand vallen en staarde in het zwarte gat van de geweerloop.

‘Ben jij het vleesmannetje?’ zei de sikkel.

Met zo'n loop kon je zeggen wat je wou.

‘Ben je je tong verloren?’ vroeg de sikkel.

Antons stem weigerde ook maar iets over de lippen te brengen.

‘Ze hebben een idioot gestuurd! Ha, ha!’

De jongen achter hem lachte vrolijk mee. Langzaam bewoog het zwarte gat naar zijn ogen. Anton deinsde terug, waarbij de sikkel elke stap volgde en de loop iedere keer zijn voorhoofd aanraakte.

‘Idiootje, idiootje, wil je een snoepje van je grootje!’, zong de sikkel vrolijk.

De duim spande de haan van het geweer met een scherpe klik. Het drilde Antons hoofd in. Hij verloor zichzelf, schokte en beefde.

Opeens riep sikkel uit: ‘Vuur!’

Anton maakte een sprong naar achteren, viel. Het was alsof hij in een zwart ravijn tuimelde, eindeloos diep. Hij wist zich nog te herinneren dat hij almaar dacht: zo is nou de dood, zo sterf je dus.

Het hield pas op toen hij zijn ogen opende. Hij lag tussen het kreupelhout en voelde een pijnlijke plek op zijn achterhoofd. Naast zich een kromme boom, een knoestige dikhuid waarvan de roodnatte hars over de schors kroop. Langzaam begreep hij wat er gebeurd was. Op het pad stond de kar, het vlees was weg, maar een klein bundeltje lag er voor in de plaats. Anton krabbelde overeind en onzeker zocht hij zijn weg naar de kar. Naast het bundeltje ging hij zitten, terwijl z'n hand over de buil wreef. Hij weigerde de roebels te tellen en stopte ze weg in z'n broekzak. Hij zou ze vader geven en er verder het zwijgen toe doen.

Toen hij het landgoed naderde, kwamen zwarte wolken overdrijven die met elke stap dikker krulden. Eenmaal op het landgoed zag hij de kolom steil omhoog wervelen en door de laatste, dunne bomenrij de oranje gloed oplichten. De datsja stond in brand! Hij

[p. 19]

liet de kar achter en holde dwars door de bloemperken, over het gazon er naar toe.

Het huis stond in lichterlaaie. Zwarte figuurtjes renden wanhopig heen en weer, de armen naar de hemel geheven. De brandweerlieden rolden de slangen nog uit. Anton ging bij een klein groepje mensen staan dat zwijgend tussen de vijver en het prieel stond toe te kijken. Aan de linkerzijde van het huis lekten de vlammentongen al uit de ramen naar het dak. Het vuur maakte een vreemd, zwaar trommelend geluid.

‘Zijn er nog binnen?’ riep iemand.

‘Niet dat ik gehoord heb!’ schreeuwde een ander.

Dichter bij, onderaan de traptreden, dromde nu langzaam maar zeker het personeel met gebogen hoofden bijeen. Plotseling en eendrachtig keken ze omhoog. Zij hoorden het eerder, het aanzwellende geluid. Het kwam van één van de bovenste verdiepingen aan de rechterzijde, waar de vlammen op aanstormden. Er ging een siddering door het groepje. Een stem klonk op. Hij herkende haar. Ze zong boven de vlammen uit, minutenlang. Een lied vol heftige trillers. Antons ogen probeerden de vlammen te doorboren. Even in een flits, achter één van de vensters, meende hij de Moeder Gods van de ikoon te herkennen. Na een laatste, lange uithaal werd het stil. Knetterend en zuigend verteerde het vuur de stem.

Miloka vertelde de volgende dag dat vorst Dmitri niet was teruggekeerd, maar doorgereisd naar Petersburg.

‘Ze zeggen dat ze het zelf heeft aangestoken,’ zei hij tot vader, die bij het hakblok bezig was. ‘Je had het moeten zien branden, Joeri! Als een fakkel!’

‘Nou zal ik jou eens wat laten zien, Miloka,’ zei vader en legde het hakmes terzijde. Uit zijn broekzak diepte hij een rooddooraderd steentje op. Hij hield het tussen duim en wijsvinger dicht voor Miloka's ogen.

‘Dit is nou wat ze noemen een vuursteentje,’ zei vader.

‘Hoe kom je eraan?’ vroeg Miloka, die het aandachtig bekeek.

‘Uitgepist, tijdens de brand.’