De Tweede Ronde. Jaargang 18

[p. 145]

De groene vis
Tarjei Vesaas
(Vertaling Michaël Spaan)

Hij was een forel in een beek. Een mannetje van nauwelijks meer dan een ons, maar een bliksems mooi forelletje. Zilver en olijfgroen langs zijn elegante lijfje, met oranje stippen net waar die het beste stonden.

Waar hij woonde, liep de beek juist in een kolk uit - het was eerder een kleine poel dan een kolk - en de bodem ervan lag ergens in de donkere of totaal zwarte diepte. Vele kanjers kwamen uit de Zwarte Diepte opduiken en zakten weer terug. Die waren gewoon een griezelig raadsel. Een visje van nauwelijks meer dan een ons had beneden niets te zoeken. Dat zag hij wel aan de dieren die daar woonden. Later, als zijn staart driemaal zo breed zou zijn, als hij ermee in de wielingen van de stroom kon sidderen en als ook de tanden in zijn bek daarmee in overeenstemming waren, dan zou hij naar beneden gaan.

Nu hield hij zich nog in licht, ondiep water op, waar de beek vriendelijk over zand en stenen stroomde. Het water was nogal koud, en er groeiden weinig groenigheid en slijm in. Hier was de forel broed geweest en had hij nog samen met broertjes en zusjes en zo rondgedreven met de resten van een dooierzak aan zijn achterste. Maar daar dacht hij helemaal niet meer aan. Er hadden grote, donkere schaduwen rondgejaagd en zulken als hem ingeslikt, maar hijzelf had altijd geluk gehad en was gewoon doorgegroeid. Hij mocht graag lanterfanten, zich met de stroom mee tegen zandbanken en stenen aan laten drijven - om dan met zijn neus tegen een van zijn speciale denkstenen stil te staan.

Wat hij dacht wist hij niet, maar er was een merkwaardig leven in het water om hem heen. Af en toe niet zo vriendelijk ook. In de kuilen stroomopwaarts van het grote gat werd de beek door een rotspiek omgebogen. Prettig om je in de rondte mee te laten drijven. Anderen deden dat ook - en maakten hun laatste rondgang: daar kwam er een en snaaide ze weg.

Gewoon weg.

En dan werd het weer nacht. Gouden flitsen schoten dwars door de kolk naar de overkant, van visse-oog tot visse-oog. Meer wist hij niet.

[p. 146]

Al vroeg raakte hij er aan gewend dat het voer uit zichzelf in de buurt van zijn bek kwam. Je hoefde die alleen maar open te zetten om de hompen op te kunnen schrokken. In alle stilte verzwolg hij die kleinere visjes nu al, en dreef verder alsof het niets was. Niemand hier deed wat anders. Soms schurkte hij zijn gladde lijfje tegen de stenen zonder te weten waarom. Of hij liet zich drijven, met zijn buik omhoog. Alsof hij dood was. Leuk. Soms was hij zo lui dat hij geen zin had zijn mond weer dicht te doen na een lekker hapje. Dan zag hij er nog onnozeler uit. Wit wordend streed er een eindje verderop eentje in het net. Zonder erbij na te denken glipte hij zelf tussen de mazen van het net door. Hij snaaide genoeg naar binnen om van te groeien, en behield steeds zonder een schrammetje het leven.

Er gebeurde om hem heen veel dat hem schrik aan zou kunnen jagen, maar hij was een laks spettertje van amper meer dan een ons en kon niet weten dat het ijzig was. Hij stond graag met zijn snuit tegen zijn denk-steen, deed zijn mond een beetje open en liet zich in het heldere water meevoeren. Een paar slagen met zijn staart en hij stond weer in stelling. Vlakbij schoten er nogal eens vissen de lucht in, hangend aan een haak die ze hadden verzwolgen. Vlak voor zijn neus in een watervalletje omhoog en weg. Dat was gewoon zo.

Op een dag in zijn groene jeugd kreeg hij een raar gevoel in zijn buik en voelde zich luier dan ooit. Het water was herfstig helder, kil en dreef vol blad. Er scheen een zuivere najaarszon in. Daar dacht de vis helemaal niet aan. Lui, flauw en wakker tegelijk ging hij in de stroom liggen.

Hij was niet alleen. Gehaast schoten vissen van hot naar haar. Of ze wiegden zich en flikkerden met hun ogen. Wie pech had hing naar adem happend in het net en wachtte op de duistere schaduw die over zou komen drijven om het net in te halen.

Maar het was in zijn eigen groengouden jeugd - en daarom zag hij vandaag boven een bleekrood zand een mooi rond visje zo op haar gemak aan komen drijven. Schuins viel de zonneschijn in het afgekoelde water. De vreemde vis had de meest mooie stippen, en had zich een klein, extra-verleidelijk trillinkje met haar staart aangewend.

De argeloze mannetjesvis zag het best.

[p. 147]

Hij gaapte haar, met het oog dat hij haar beurtelings toekeerde, als vastgenageld aan. Die vreemde vis kwam er zó kalmpjes aangespeeld... Maar even later begon ze lichtende kogeltjes uit te zenden - als een gouden regen in het water. Een meer dan fraai gezicht. In reeksen bleven de gouden kogeltjes stromen.

De vreemde vis maakte kleine bochtjes en sloeg met die overmoedige staart naar haar eigen gouden kogeltjes... Het was een spel zonder weerga. De kogeltjes schitterden terwijl ze wegdreven en zachtjes op het zand neerdaalden of in de rondte draaiden waar een wieling in de stroom wat sterker was. De hele tijd schitterden ze, en soms speelde die levendige, vreemde vis met haar aanstellerige maar bekoorlijke extra-trilling van haar staart.

Als dwarsstrepen schoten daar nu, als altijd, duistere visse-schaduwen doorheen. Kanjers met onbekende doelen en de hoogste snelheid. Het elkaar opeten was in volle gang - maar betoverd door die gouden kogeltjes bleef de mannetjesvis er midden in liggen.

Nu hield de gouden regen op. Een ogenblikje was de vreemde vis er nog, in haar eigen wonderlijke sprookje. Toen was het uit. Plotseling sloeg haar staart twee, drie slagen met volle kracht vooruit, en weg was die gezellige gast.

De mannetjesvis bleef achter en opende van verwondering zijn mond, zonder er bijzonder veel bij na te denken. Hij bleef achter tussen de kogeltjes, en deed zomaar alles waar-ie voor geschapen was. En toen bleef ook daar niets meer van over. Nadien stond hij nog lang met zijn snuit tegen de denk-steen. Of-ie wat dacht wist-ie niet, hij ramde zijn snuit tegen de steen terwijl zijn staart een beetje speelde.

Hij moest toch wel aan het denken zijn geweest, want daarna ging hij weer in diezelfde stroming liggen. Opdat het geheel nog eens opnieuw zou kunnen gebeuren. Dat deed het niet. Er kwam geen vis meer die op de weggesnelde leek. Toen werd het nacht.

Het werd nacht. Als hij wat over sterren had kunnen denken, zou hij dat allang hebben gedaan. En nu waren ze er weer. Het lichte oppervlak van de stroom werd herschapen in een donker - maar door het duister erboven fonkelde en glinsterde het. Heel wat nachten had hij al op zijn zij door een van zijn hoorngele ringogen naar boven liggen turen. Het blonk en fonkelde naar hem terug en vervulde het bij wijze van spreken overal van geschitter.

[p. 148]

Vannacht waren ze er als nooit tevoren. Waarheen hij zich ook wendde of keerde, ze stonden boven hem. Nu en dan trok de stroming in het water ze uit tot strepen. Hij liet zich meedrijven. Zijn hoornringen stonden star en namen ieder lichtje in zich op.

Een duistere, geopende muil gleed hem voorbij. Naast die open muil lichtte de oogrand moordlustig op. Maar de kleine vis maakte dat-ie wegkwam. Suf van al die vreemde knipogen en van heel zijn bestaan sloeg hij bliksemsnel af en kwam de kanjer achterop - en begon die overmoedig te achtervolgen.

Weldra waren ze bij het duistere diep. De grote slokop voor hem keek niet op of om, maar ging als een steen naar beneden.

Toch ging de kleine niet met hem mee. Juist hier ontmoette de stroming een tegenstroom, zodat er een dood punt kwam. En zo licht wendbaar als zo'n visje van amper meer dan een ons anders was, hier bleef het staan. Hij deed niets om verder te komen. Maar hij was het snel zat, want hij kwam toch op grotere diepte dan gewoonlijk. Maar de lichtflitsen drongen nog steeds door. In de diepte leken ze wel dubbel zo talrijk. Alles werd hier al gauw dubbel. En woester.

Kreeg hij zo pas nog maar de schaduw van een kanjer te zien, nu zag hij er bij de vleet. Ze doken uit de diepte op, hadden het druk, werden overstrooid met sterre-geflonker en verdwenen weer. In het water lieten ze gevaarlijke strepen achter.

Als hij had kunnen denken: En ik die maar een heel klein visje ben - zou hij hebben geprobeerd een goed heenkomen te zoeken. Maar hij bleef staan. Hoe meer hij om zich heen tuurde, des te meer gebeurde er. Met brandende oogringen tuurde hij ernaar.

Uit de diepte stegen wijdopen muilen op. Eerst groeide er in het donker iets donkers op, daarna werd het een geopende muil gevuld met water. En opzij ervan gloeiden gele ringen. Vlak daarachter dook de volgende op. Die was nog erger. Ze doorkliefden het water met hun tanden.

Wat had het geholpen als hij gezegd had: Ik ben maar een heel klein visje? Dat was hier zijn plaats, en hij begreep dat nu de dans zou beginnen.

Naarmate de kracht van de stroom op en neer golfde, werd hij heen en weer geslingerd. Zo kwam hij onder een voorover hellende steen - en daar lag een geweldig, afgeknipt stuk staart. Een enkel overgebleven staartblad.

[p. 149]

Op een bepaalde manier voelde hij dat de dood hier op de loer lag. Maar hij was een nieuwsgierig klein visje, en liet zich met de stroom meevoeren. Maar er was niemand.

Toen hij weer onder de steen vandaankwam, was hij omsingeld in zijn kolk. Het was waar. De dans begon. Waarheen hij zich ook keerde, zag hij schaduwen door het water schieten. De eerste joekels werden van achteren af zo makkelijk als wat verzwolgen, in een warboel van dwarsgolven en versplinterde lichtflitsen. Met dat armzalige beetje ervaring dat hijzelf in het verzwelgen had, kwam dit hem onbegrijpelijk voor.

Plotseling was hij midden in dat grote woeste.

Door brandende ringen zag hij ze. Hun grote bekken stonden wijd open, zoals ze daar een school inzwommen. En wie verzwolgen werd, zette zijn bek nog erger open als hij in de maag van de slokop verdween. De slokop zonk weg in de Zwarte Diepte, met grote bekken die hem op zijn staart zaten. Wat of er toen gebeurde, beneden...

Hij verwonderde zich niet. Was het vannacht dubbelop, dan was het vannacht dubbelop. De dans was aan de gang, en hij piekerde er helemaal niet over waarom hij niet zelf opgegeten werd. Maar hij raakte van die lichtjes wel in de war. Zoiets had hij nog nooit gezien. Het was daar een gekabbel van hoornvliesglans en stergeflonker en tanden - en daar tussendoor dan die donkere ruggen. De diepte kon zoveel grote vissen omhoogsturen als er waren, allemaal moesten ze elkaar verslinden en verzadigd raken. Ze gingen als een steen weer naar beneden, met de lichtstrepen uitdovend achter zich aan.

De vis in zijn groene jeugd wiegde in de strominkjes, in het oog van de draaikolk en niets joeg hem schrik aan. Midden in de dodendans kwam er net zo'n mooi rond visje als eerst aangedreven, liet tussen sterrelichtjes gouden kogeltjes uit haar lijfje spuiten. Het fraaie schepseltje werd dadelijk opgegeten, maar de kogeltjes schitterden en zakten naar de bodem. En de jonge mannetjesvis dook turend naar beneden en deed zonder het te weten zijn plicht. Om hem heen raasden de schaduwen en aten elkaar op, en de sterrelichtjes staken als pieken in het zand.

Het was lekker om je een tijdje op je zij tegen het zand te schurken - maar toen hij weer de kolk in werd getrokken, was hij daar alleen. De duistere schaduwen en grote bekken waren weg.

[p. 150]

Allemaal vertrokken naar de Zwarte Diepte.

Slap en verstrooid probeerde hij de draaikolk uit te komen. Het werd hier gauw te eenzaam voor eentje die nog moest leren kijken. Hij dobberde naar de vissen toe die aan haken hingen en in kringetjes rondzwommen. En verder weg hingen die vissen in de netten. Ze werden al wit. Vannacht zoals gewoonlijk. Ze hingen als het ware achter een wand. De sterren flonkerden dwars door in elkaar gedraaide netten.

Hier viel tenminste wat te zien.

Geen ogenblik dacht hij: en ik die maar een klein visje ben! Hij maakte een paar scherpe slagen met zijn groeiende staart en verslond de eerste die hij van zijn eigen grootte inhaalde. Dat ging vanzelf, en had niet het minste te betekenen.

Kleine dwarse rukjes in de stroom.

En toen liep de stroom weer vlak, als voorheen.

Maar nu veranderde het weer. Dat donker dat boven al het water had gerust, begon allengs te verbleken, de sterrelichtjes werden minder fel en ook het water werd anders.

Wie onder water was veranderde ook. De enkeling die alleen maar 's nachts op pad ging hield zich nu schuil, zodat er zich niemand te barsten kon schrikken. En het werd lichter. Afgevallen blad, naar de bodem gezonken om grijs te worden, werd in het ondiepe water vluchtig zichtbaar. Ergens was er van de zomer bodemgras opgeschoten, dat nu mooi met lange toppen met de stroom meebewoog. Ook op de waterspiegel kwam er leven. Daar kwam de gebruikelijke zwarte schaduw aangegleden. De vissen in het net begonnen een slappe dans.

De jonge vis werd daar niet warm of koud om - van meer gewicht was de breedte van zijn staart. Hij boog zich om en keek er nog eens naar - maar wat hij zag was nog steeds te klein om mee door het water te schieten. Alle andere staarten in de omtrek waren wel driemaal zo breed.

Hij bleef met zijn snuit tegen de denksteen staan.

Op dat ogenblik ging er door alle water, of het nu stroomde of stilstond, een flits. Tot op die onbekende bodems - als een stille klokslag, ook al viel er nergens in de wijde omtrek zoiets te bekennen. Maar schokken deed het. De zon ging op.

Boven al het water en leven begroette de zon al haar levende

[p. 151]

wezens, koude en warme - maar ze was veel te groot en te ver, en niet ingewijd in hoe het hier op aarde toeging. Het was alof ze inderhaast iets veel te oppervlakkigs tegen hem zei, met haar zorgeloos lachende zonne-mond.