De Tweede Ronde. Jaargang 17

[p. 4]

Nederlands proza

[p. 5]

Geen kikker, geen trein, geen vlinder, geen leger, geen boom, geen z
Battus

Omdat ik een boek over Water en Vuur schreef, nam ik de boot naar IJsland. In mijn tas zat het Oud-IJslands woordenboek van Zoëga en de postume roman Ruisend Gruis van W.F. Hermans. Terwijl het vuur in de ketel het water aan de kook bracht en de stoom de schroef aandreef, bracht het vuur van de zon een dusdanige luchtverplaatsing teweeg, dat het water van de zee mij naar de reling schokte om mijn offer aan Poseidon te brengen. Van lezen kwam niets.

Voor we in Reykjavik het IJslandse continent zouden betreden, deden we eerst de Westmaneilanden aan. We voeren langs het dertig jaar geleden door een onderzeese vulkaanuitbarsting ontstane eilandje Surtsey en stootten toen bijna op de driehonderd meter hoge rots die de haven van Heimaey beschermt tegen de Noordzeestormen. Je keek naar binnen bij de nesten van de papegaaiduikers. De rots is onbeklimbaar maar bovenop grazen schapen die zich, als het etenstijd wordt, van de rots naar beneden werpen. Heimaey is door twee rampen getroffen. Vier eeuwen geleden landden er Algerijnse zeerovers die alles en iedereen als buit en slaven meenamen. Twintig jaar geleden barstte een vulkaan uit die het hele stadje onder lava dreigde te bedelven. Alle inwoners werden geëvacueerd, maar de held Thorbjorn Sigurgeirsson wist met een paar helpers en een brandweerspuit de lava te stoppen. Ik ging naar de - nieuwe - bibliotheek en vond het boek van John McPhee, The Control of Nature, dat hij over Thorbjorns strijd schreef. Als die vulkaan niet was uitgebarsten, als Thorbjorn geen held was geweest, als McPhee er niet voor de New Yorker naar toe was gegaan, als Diederik van Dedemsvaart me niet op het boek gewezen had, dan had ik niet op kousevoeten in de bibliotheek op dat eiland dat boek zitten lezen (in Nederland kon ik er niet aan komen). Ik stuurde kaarten naar Diederik en John, zocht mijn schoenen uit de stapel en liep naar de krater, die in dikke nevel zijn geheimen niet openbaarde.

Bij de afdaling kwam ik langs een huis dat zich nog bevond in de staat waarin alle huizen van dit onheilsdorp zich twintig jaar

[p. 6]

geleden bevonden hadden: half bedolven onder een berg grijs gruis. Ik liep om het huis heen. Wat ik zag kwam me bekend voor. Ik rende naar mijn hotel en pakte Hermans' Ruisend Gruis uit de tas. Voorop staat een foto van een houten huis waar een berg grijs gruis tegenaan ligt. Ik ging met het omslag terug en inderdaad: dit was dat huis. Binnen in het boek staat dat Hermans de foto nam, maar er staat niet bij waar. Dat weten we nu dus. Nooit gehoord dat Hermans in IJsland was geweest.

Het was etenstijd, dus ik at een sappige lamsbout en voer door naar Reykjavik, waar ik natuurlijk in Salon Solon ging zitten. Solon is het pseudoniem van een IJslandse kunstenaar die zijn jaartallen met Multatuli deelt en die ook veel geleden heeft, maar van wie ik nooit iets in vertaling heb kunnen ontdekken.

In het café vierde Einar zijn veertigste verjaardag. Ik feliciteerde hem en toen hij hoorde dat ik uit Amsterdam kwam, zei hij dat De Bezige Bij volgend jaar zijn eerste roman Duivelseiland uit 1983 gaat uigeven. Hij vroeg mij hoe de vertaler Paula Vermeijden was. Ik antwoordde dat ik geen flauw idee had, en dat ik de P. Vermeijden die in Nederland over IJslandse literatuur schrijft, altijd voor een man had gehouden.

Einar is de laatste eeuwen een beroemde naam in de IJslandse literatuur. De twee tegenpolen van een eeuw geleden zijn de neoromantische dichter Einar Benediktsson en de realistische auteur Einar Hjórleifsson Kvaran. Kvarans novelle Uitbesteed was het eerste IJslandse boek dat ik las. Ik was toen even oud als de hoofdpersoon, een tienjarige wees. Het boek werd in 1926 door mejuffrouw Meuleman vertaald en door Mees in Santpoort uitgegeven. Het is een meesterwerkje. Einar Kárason kende het. Hij had het ook nog over Einar Bragi, een van de zogenaamde atoomdichters.

Ik vroeg Einar of er echt geen IJslands palindroom bestond en onmiddellijk ging het hele café er een maken. Jammer dat ik de zin die ik op een credit-kaart-slipje had geschreven, niet meer terug kan vinden, maar als Einar naar Amsterdam komt om de uitgave van de vertaling van Djöflaeyan te vieren, zal ik hem ernaar vragen. Bij de gezamenlijke constructie van het palindroom bleek dat de letter z in het IJslands sinds 1973 is afgeschaft, het jaar van de eruptie op Huiseiland. Zo, nu weet u de IJslandse woorden voor huis, duivel en eiland.

In de auto van Jon Einarsson reden we naar de Blauwe Lagune, om te zwemmen in het afvalwater van een fabriek. De fabriek

[p. 7]

maakt warm water voor Reykjavik. Niet alleen de verwarming maar ook alle Reykjavikse wasmachines gebruiken dat warme water. IJsland is niet alleen de fluitketel van Europa, het is bovendien een fluitketel die de eigen stoom weer naar beneden buigt om de ketel te verwarmen en zo energie te sparen.

Einar vertelde me dat er van de trilogie waarvan Duivelseiland het eerste deel is tachtigduizend exemplaren verkocht zijn. Dat geloofde ik niet, want er zijn maar 240.000 IJslanders en die wonen vast in niet meer dan tachtigduizend huizen. ‘Er zijn huizen met twee exemplaren van mijn boek,’ sprak de auteur bescheiden. Ik wil niet op IJsland wonen omdat daar geen bomen zijn, maar als ik er toch woonde, zou ik een IJslandse schrijver willen zijn.

Behalve bomen ontbreken op IJsland ook reptielen en amfibieën en treinen en soldaten. Wel staat er een monumentje voor een lokomotief in de haven. En IJsland is de enige staat waar de Greenwich-tijd geldt.