De Tweede Ronde. Jaargang 17

[p. 24]

Het koele vensterglas
Gerard Smelik

Wie in 1930 een tocht maakt en ter hoogte van Leiden uit een verkwikkende slaap ontwaakt, ziet het dorp O. uit ochtendnevels oprijzen. U tikt de chauffeur op de rug en verzoekt hem het dorp in te rijden - u heeft daar alle tijd voor, men kon u op uw werk missen, u heeft verlof gekregen, uw chef stond lachend in de deuropening, het bleek dat hij niet alleen wist wie u was, hij wees u met een ruime en vriendelijke zwaai van zijn hoofd naar buiten, wat u prompt en gehoorzaam deed, maar waarbij u zich langs hem heen moest wringen en van de zenuwen met uw elleboog in zijn buik stootte. Zijn vrolijkheid was beklemmend.

Men heeft u alle documenten uit handen genomen, uw agenda werd achter uw rug met een plofje dichtgeklapt. Toen u geschrokken ‘Hola!’ riep en ‘Wat is dat nou?’ lachte men nog hartelijker dan voorheen en kwam men bij wijze van gezelligheid naderbij gedrongen, de mannen obsceen glimlachend, de vrouwen handenklappend, zodat er wolkjes talkpoeder uit hun kragen opstoven. Ze volgden u ook toen u naar de gereedstaande wagen werd gebracht. Het leek wel of u een hoofdprijs gewonnen had! Er was voor dit wegbrengen zelfs speciaal een gastvrouw ingehuurd, die u de weg wees en haar hand kalmerend op uw arm legde toen mensen op straat u nawezen, ze hield iedereen op een afstand en schikte talloze zachte kussens rond u op de achterbank, zodat u uiteindelijk ondersteund werd als een diamanten ring in zijn doosje.

Toen de wagen optrok gaven uw collega's bij wijze van afscheid en ter aanmoediging galmende klappen op het dak, maar gelukkig waren ze niet zo vervelend om een ketting van conservenblikjes aan de bumper te bevestigen.

De plotselinge, zacht brommende stilte is zo'n grote overgang vergeleken met het voorgaande tumult dat uw hersenen, die zich al die tijd in een kramp tegen uw schedeldak hebben gekromd, nu met lichte schokjes als een inzakkende soufflé tot rust komen.

Kalm stuurt de chauffeur de wagen door het dorp. Het is er rustig. Herfstbladeren van goud en brons dwarrelen door straten, verzamelen zich in goten; ritselend maar vermoeid lijken ze de wagen te willen volgen, wervelen op kruisingen verdwaald in het rond, maar zijgen dan neer als een oude hond in zijn mand. Het

[p. 25]

laag invallende herfstlicht lijkt eerder de ruimte tussen de dingen te belichten dan de dingen zelf. Dit veroorzaakt een merkwaardige droefenis in u, alsof u tussen de spelregels van een wedstrijd door ineens de lege tribunes ziet.

In het dorp heerst zo'n stilte dat u zich niet aan de indruk kunt onttrekken dat de bevolking zich reeds eeuwen geleden achter de gordijnen heeft opgesteld en zich daar in leven houdt met vliegen en muggen, die zij met een snelle beweging van het hoofd uit de lucht happen.

De eerste dorpeling, een heer, ziet u pas in een laan met het soort deftige huizen waarin men na een notarieel verlopen leven heimelijk en gepast sterft. Hij wandelt bedaard, alsof hij nonchalant een doel voor ogen heeft waaraan hij niet twijfelen kan; hij draagt een loodgrijze jas; in zijn rechterhand houdt hij een blanke wandelstok; op zijn hoofd rust een grijze hoed, die daar met precisie geplaatst is. De man is een toonbeeld van... (u zoekt naar het juiste woord, maar waarvan hij een toonbeeld zou kunnen zijn, weet u niet, misschien is hij alleen maar een toonbeeld).

‘Volg die man,’ zegt u.

‘Maar dat is meneer Angelo,’ zegt de chauffeur in protest, alsof u zou moeten weten wie dat is. Zijn blik verraadt dat hij uw intelligentie veel hoger had ingeschat en zich nu verbaast.

‘Kan me niet schelen,’ roept u.

De zwarte wagen volgt langzaam en dreigend meneer Angelo. Aan zijn geleidelijke verstarring kunt u zien dat hij zijn aandacht samenbalt in uw richting, de spanning loopt op tot het is of hij elk moment om kan vallen van angst en nieuwsgierigheid. Zijn ogen puilen zozeer uit dat, hoewel hij vooruit loopt, af en toe de boiling ervan zichtbaar is. Zullen er twee vochtige explosies volgen? Laatste struikelingen en dan een stram neervallen? Maar zijn voortgang blijft fatsoenlijk en verzorgd. Hij valt niet om, ook wendt hij zijn gezicht niet meer dan zeven graden in uw richting, hij heft geen wenkbrauw in afkeuring, hij loopt als in een glazen doodkist, zelfs in het regelmatige tikken van zijn wandelstok op de stoeptegels is zoveel goeds, dat het u gaat duizelen: een storm van toorn laait in u op tegen dit vertoon van superioriteit.

U wenst dat hem als straf de hoed afspringt, als een onzorgvuldig op een fles gazeuse teruggedrukte kroonkurk. Dan zal hij met stijve passen zijn hoed achterna gaan, bij elke stap bezwijken van schaamte, een ieder van zijn bewegingen zal de rust verstoren

[p. 26]

(vitrages, golvend in de luchtstroom van buitenzinnig blaffende honden). Het is te hopen dat de hoed, al rollende, steeds even zal versnellen, of dat hij hem bij herhaling met zijn schoenpunt voor zijn eigen grijpende handen uit zal schoppen.

Zijn rust is natuurlijk schijn. Thuisgekomen zal hij iets kapot moeten smijten, zijn kat de keel dichtknijpen, zijn hond schoppen, kostbaarheden stuksmijten, zijn vrouw sarren, om tot rust te kunnen komen. Lukt dat niet, dan zal hij zich kwijnend, met verfrommeld gezicht, aan een migraineaanval overgeven.

‘Doorrijden,’ zegt u, ‘Duw met de bumper tegen zijn knieholten.’

U verheugt zich al op de holle dreun van zijn achterhoofd op de motorkap, maar de chauffeur wil het niet doen, hij vertikt het. ‘Het mag niet,’ zegt hij. Hij trekt het onuitstaanbare gezicht van iemand die die het gelijk aan zijn kant heeft, in het ‘goede kamp’ zit.

Wrokkig voelt u in uw zakken of u iets scherps bij u heeft om daarmee vernielingen aan te kunnen brengen in het leer van de zitting, maar dan ziet u een vrouw, waardoor u al het voorgaande vergeet.

Zij staat in de tuin van wat waarschijnlijk haar huis is. Ze is niet jong, maar ze is ook niet oud. Haar haren zijn in een knoet op haar hoofd gewikkeld, op enkele plukjes na, die verrukkelijk langs haar oren neervallen. Dat zij een moeder is, is te zien aan het vermoeide en toch voldane dat zij over zich heeft: het door talloze verantwoordelijkheden verkregen veiligheidsgevoel; de verpletterende werkelijkheid van het kaartenhuis; het axiomatisch stelsel der plichten.

Het lijkt erop dat zij slechts even haar werk onderbroken heeft en de seconden van rust zuinig aan zich voorbij laat gaan. Ze staat bij het hek en staart in de verte van de door kastanjebomen overkoepelde laan. Haar armen heeft ze over elkaar geslagen. In haar blik is een schaduw, als van diegenen bij wie de dood iets belangrijks heeft verstoord. U opent het raampje en spreekt haar aan. U spreekt snel en zacht, de vragen ritselen uit uw mond: of zij daar woont, vraagt u, en of zij getrouwd is, of zij soms op haar echtgenoot wacht. ‘Hij zal toch nog wel terugkomen?’ vraagt u treiterig, en: ‘Hoeveel jaartjes tel jij dan, meiske?’ vraagt u, en ook vraagt u of zij de rok die zij draagt zelf gemaakt heeft. ‘Mooie dikke stof,’ zegt u. ‘Heb je kindjes?’

Ze is zo verbouwereerd dat ze vergeet te zwijgen. Met neerhan-

[p. 27]

gende wangen en licht ingetrokken kin geeft ze schoksgewijze antwoorden.

Een dochter heeft ze, Iris. (‘Lekker beestje?’ vraagt u. Ze knikt, lekker beestje, ja). Haar man is overleden, ze is niet lang geleden uit Indië teruggekeerd.

Vreselijk is het nu dat u zich niet kunt beheersen en met warme stem begint te fluisteren over ‘tropische nachten’ en ‘willig lillend vrouwenvlees’. Dat u vraagt: ‘Lilt uw vlees ook een beetje willig?’ en dat u daarna vurig lacht. Dat u in staat bent zo vurig te lachen!

De vrouw neemt, verschrikt ontwakend, verscheidene wankele passen door haar bloembedden, maar komt in de mulheid van de wereld tot stilstand en bezinning. Zij staat zo dat u een lange, vertederde blik op haar billen kunt werpen.

Het ritje is bijna ten einde. Er is genoeg tijd verspild, zeker wanneer u nog het verlangen koestert de zeepbellen van uw ambitie een heel eind verder de kosmos in te blazen. Maar de wagen moet nog één keer tot stilstand worden gebracht, want even buiten het dorp spelen enkele kinderen bij een sloot. Met stokken prikken ze in de wallekant; wat ze precies doen is onduidelijk, maar wel valt op dat ze in hun bezigheden verzonken zijn als in een droom en toch in die droom uiterste waakzaamheid betrachten.

Er is een meisje bij van ongeveer tien jaar oud, dat uw aandacht trekt door haar schoonheid. Ze draagt een rode strik in het donkere haar, wat van geen belang is, maar niet onbelangrijk is het late zonlicht dat over de weilanden komt aangestoven om haar explosief te begroeten; dit zonnige beeld ontroert u alsof uw laatste momenten op aarde zijn aangebroken.

De kinderen lopen, met elkaar pratend, het hoofd gebogen, in uw richting; zij merken de wagen echter pas op als de schaduw daarvan zich over hun voeten werpt: opkijkend zien zij uw somber silhouet in het donkere vensterglas. Om ze gerust te stellen en een open indruk te maken, drukt u uw gezicht krachtig tegen het glas en probeert uw geplette lippen in een glimlach te trekken, wat u had moeten doen voordat u uw gezicht tegen het glas drukte.

Het meisje laat haar wangen hangen en trekt haar kin in.

‘Pas op Iris,’ roept schril een van de andere kinderen, 'een kinderlokker!’

Voordat u het portier kunt openen om te protesteren, rennen de kinderen weg, het rode strikje danst op en neer, danst snel uit uw zicht.

[p. 28]

Uw wang voor altijd tegen het koele vensterglas te mogen drukken!

Maar u duwt de chauffeur resoluut en driftig in zijn rug en hij geeft zoveel gas dat de banden gillen en piepen en er op de weg een zwart spoor van rubber achterblijft, dat daar jaren blijft liggen. Kort daarna draait de auto de oprijlaan in van de statige buitenplaats waar u verwacht wordt.