De Tweede Ronde. Jaargang 17

[p. 26]

Schiemanswerk
L.H. Wiener

Het geheel van knopen, steken, splitsen en takelingen wordt schiemanswerk genoemd en vormt een uitgebreid en ingewikkeld oefenterrein, als men zich werkelijk wil bekwamen in het op logiese wijze omgaan met touwwerk.

De drie meest gebruikte knopen, van de tientallen die bij de zeilvaart te pas komen, zijn zonder twijfel: de platte knoop, de mastworp en de paalsteek. De eerste wordt hoofdzakelijk gebruikt om twee lijnen van gelijke dikte aan elkaar te knopen, de tweede om een lijn vast te zetten op een rondhout reling of meerpaal en de derde om een lus te maken met een niet-glijdende knoop.

Het is maar dat u het weet.

De eigenlijke handeling van dit verhaal verdient in het grote relaas van ijdel misverstand dat leven heet niet meer aandacht dan een voetnoot, maar ik ben er na verloop van tijd steeds meer van overtuigd geraakt dat het voorval eerder symptomaties is geweest dan incidenteel en daarom alsnog de moeite van het opschrijven waard.

Bijna veertig jaar zijn er inmiddels verstreken.

Ik ben een ander nu.

Een man van vijftig.

Wat ik vroeger voelde als jongen, kan ik nu als man alleen nog opschrijven. Of anders geformuleerd: wat ik als jongen toen niet kon opschrijven, kan ik als man nu niet meer voelen. Is dat soms de tol die de jongen moet betalen om op te groeien tot man? Of omgekeerd: is dat soms het lot van de man die eens een jongen was?

Het omgekeerde van tol is lot.

Als jongen was ik nog bezeten van meedoen en winnen, van erbij horen en uitblinken, van uitvinden en aan de weet komen, van spoorzoeken en jagen, van vechten en vissen, van alles en nog wat. In retrospektie komt het me voor dat ik vroeger eigenlijk heel normaal moet zijn geweest en in het geheel nog niet geneigd tot solip-

[p. 27]

sisme en misantropie. Ik voetbalde op straat tot zonsondergang en was lid van maar liefst twee verenigingen; te weten de voetbalvereniging Zandvoortmeeuwen en - tja, ik kan er nu niet langer omheen - de lokale padvindersclub, terwijl alle paden in en rond Zandvoort toch allang gevonden waren. Een nutteloze onderneming dus eigenlijk en pure tijdverspilling, maar op zo vroege leeftijd heeft men nog tijd in overvloed en daartegenover staat dat ik in dat stadium van mijn leven tenminste nooit de blokfluit heb trachten te bespelen; wel de altsaxofoon, maar dat is een ander verhaal.

Deze padvindersvereniging opereerde onder de bizarre naam The Buffaloes. Bizar, aangezien ‘buffaloes’ Engels was en wij Nederlands. Bovendien werden padvinders verondersteld jonge wolven te zijn en geen buffels (het woord liet zich gemakkelijk vertalen) maar ik kan mij niet herinneren dat iemand zich daaraan stoorde. Onze draagbare totempaal, waaraan onze trofeeën rinkelend bungelden, vertoonde een wolvekop met rode tong en daarmee was onze ware identiteit verzekerd.

In het jaar 1955 of 1956 vond er een grote Jamboree plaats op het Naaldenveld te Vogelenzang, waaraan padvindersgroepen deelnamen uit het hele land. Naast schijnbare verbroedering onder gezang rond het kampvuur in de avond werd er overdag gewedijverd in verschillende disciplines; van uitgesproken atletieknummers zoals vèrspringen, hardlopen en kogelstoten en daarvan afgeleide vormen als balgooien, polstokspringen en boogschieten, tot meer techniese aktiviteiten als kaartlezen en knopenleggen. Schiemanswerk dus, voor welk onderdeel ik mij had opgegeven.

Op de gebruikelijke zaterdagmiddagbijeenkomst, één week voor de grote dag, las ‘Baloe’ in het clubhuis de eisen voor waaraan de diverse mededingers moesten voldoen. Baloe was de naam van een soort hulpleider, die in rang boven de verschillende ‘nesten’ met ‘welpen’ stond, maar weer verantwoording moest afleggen aan de feitelijke leider, die Akela werd genoemd. Binnen de nesten, die alle een kleur hadden, bestond ook weer een hierarchie. Zo heette de leider van een nest ‘Gids’, die in zijn taak weer werd bijgestaan door een sekondant met de rang van ‘Helper’. Ik heb het zelf ooit gebracht tot Helper van nest rood, dezelfde kleur rood die mij bij het schrijven van deze regels naar de kaken stijgt.

[p. 28]

Het schiemanswerk dat moest worden verricht, bestond uit het leggen van de volgende vier knopen: de platte knoop, de paalsteek, de mastworp en de schootsteek, waarbij het er niet alleen om zou gaan of de knopen korrekt waren gedaan, maar tevens hoe behendig. Winnaar zou degene zijn die het eerste klaar was en daarbij geen enkel ‘oud wijf’ had gemaakt. (Een mislukte knoop werd, vreemd genoeg, een oud wijf genoemd).

In de dagen die vooraf gingen aan de Jamboree vroeg ik mij bij voortduring af hoe goed mijn tegenstanders wel zouden zijn, waardoor ik in toenemende mate nerveus werd, want ik kon het idee verslagen te worden absoluut niet verdragen. Om op ieder geschikt moment even te kunnen oefenen, had ik twee stukjes touw van gelijke dikte bij me gestoken en nog een dunner stuk, alsmede een stokje. De funktie van de schootsteek was om twee lijnen van ongelijke dikte met elkaar te verbinden en ik ging ervan uit dat men die bij de wedstrijd ook zou aanbieden. Gebruikte men twee identieke touwtjes dan werd de knoop alleen maar gemakkelijker. Het stokje diende om er de mastworp om te leggen. Het snelst ging dat door twee kontralussen te maken, de kant en klare mastworp om het stokje te schuiven en hem tegelijkertijd dicht te trekken. Ik stak daartoe dan het stokje in de grond en legde er zo de mastworp binnen luttele sekonden omheen, zowel linksom als rechtsom. Deze methode was echter alleen toepasbaar als stok, mast of paal aan minstens één eind vrij was. Was dat niet het geval, zoals bijvoorbeeld bij een rooster of tralie, dan moest het touw er achter zichzelf langs omheengewonden worden. Ook hier kon men zowel linksom als rechtsom werken. De paalsteek maakte men in één stuk touw, waarbij de dikte geen rol speelde. De platte knoop kon verraderlijk makkelijk misgaan, maar ik oefende hem zo stelselmatig dat het op het laatst bijna een automatisme werd. Ik legde de knopen vóór mijn lichaam, met mijn ogen open en mijn ogen dicht, ik legde ze achter mijn rug, met mijn duimen omhoog gericht, maar ook achter mijn hoofd, met mijn duimen neerwaarts gericht en dat alles dan weer zowel linksom als rechtsom en dat alles dan weer in steeds hoger tempo. En toen dan eindelijk het moment van de waarheid was aangebroken beheerste ik de knopen, in de meest letterlijke betekenis van het woord, blindelings. Ik had een graad van vingervlugheid verworven die naar volmaaktheid reikte. Het was alsof ik de knopen niet gewoon legde, maar ze als het ware razendsnel in de touwen goochelde. En ik kon mij haast niet voor-

[p. 29]

stellen dat er ook maar één ander mens op de wereld bestond die mij nu nog kon verslaan.

Maar het onomstotelijke bewijs daarvan moest ik zelf leveren en hoe kon ik met zekerheid weten of er niet bijvoorbeeld in Den Helder, Den Oever of Den Haag een even grote schieman leefde als ik? Een aartsrivaal die zich met dezelfde bezetenheid op de wedstrijd had voorbereid? Deze vage vrees maakte dat ik tot het uiterste gespannen aan de start verscheen en tot mijn grote schrik konstateerde dat mijn vingers beefden.

En met trillende vingers had ik nooit geoefend!

Ik keek om me heen.

Nog zes andere jongens, de meesten ouder dan ik, stonden op het fluitsignaal te wachten, dat plotseling - ijl en als van heel ver weg - tot mij doordrong.

Om bij een eventueel klein verschil toch duidelijk te kunnen waarnemen wie als eerste klaar was, maakte men gebruik van een start- en finishlijn.

Door een waas van zenuwen rende ik naar de knopenarena toe.

Daar aangekomen zag ik dat er zeven stokken in de grond waren geslagen met bij iedere stok een aantal stukken touw. In een flits begreep ik dat de stokken voor de mastworpen bedoeld waren, terwijl ik tegelijkertijd konstateerde dat alle touwdelen even dik waren. Het maakte dus geen verschil met welke stukken ik zou werken. Ik deed eerst de mastworp en gebruikte de in de hand gelegde kontralussen met het schuif- en aantreksysteem. Bij het maken van de schootsteek gleed even een der touweinden (die vijfentwintig jaar later ‘tamp’ zouden heten) uit mijn greep, maar ik verloor er nauwelijks tijd door. Paalsteek en platte knoop legde ik dichtbij de grond om ze direkt te kunnen loslaten als ik klaar was en toen ik terugholde naar de finishlijn besefte ik dat ik met ruime voorsprong had gewonnen.

Ik keek om naar de plek waar ik mijn knopen had gelegd en zag dat de een of andere wedstrijdleider mijn schiemanswerk kontroleerde en van afstand goedkeurend knikte, waarbij hij ook nog zijn duim opstak.

En toen?

Toen niets.

Ik stond daar maar en wachtte op de andere jongens.

[p. 30]

Enkelen worstelden verbeten verder met het onwillige touwwerk, anderen leken in hun onmacht tot gegiechel te vervallen. En plotseling begreep ik dat zij allemaal maar wat stonden te klungelen, dat geen van hen werkelijk had geoefend, dat niemand de wedstrijd serieus had genomen. Met andere woorden: dat mijn overwinning niets waard was, aangezien mijn tegenstanders hun naam niet verdienden, maar zich in die gedaante slechts stonden te vernederen!

Ik onderging een sensatie die ik voordien nog niet kende, maar later nog vele malen in verschillende omstandigheden zou ondergaan, een gevoel dat zich nog het beste laat omschrijven als een wonderlijke mengeling van schaamte en minachting, een onwezenlijke gewaarwording, waarbij de overwinnaar zich de verslagene waant, winst zich aandient als verlies, eer wordt verstikt door hoon.

Achtendertig of negenendertig jaar zijn er verstreken sindsdien.

De padvindersbeweging is inmiddels uitgestorven.

Hetgeen mij niet heeft verbaasd.

Ikzelf besta nog, evenals de platte knoop, de mastworp en de paalsteek, die ik aan boord van de Archimedes met veel profijt toepas.

Jong geleerd, oud gedaan; laten we het daar maar op houden.