De Tweede Ronde. Jaargang 16
(1995)– [tijdschrift] Tweede Ronde, De–
Auteursrechtelijk beschermd
[pagina 184]
| |
DiasporaGa naar voetnoot*)
| |
Diaspora
| |
[pagina 185]
| |
[Nederlands]2
Het hoofdkussen is helemaal doorweekt,
mijn haar wordt nat op zijn schouder.
Op mijn lippen proefik het zout van het zweet
als ik, met halfopen mond,
op ‘mijn plek’, op zijn borst, slaap,
tussen hals en sleutelbeen in,
daar waar zijn huid heet is,
alsof hij alle warmte van de Egeïsche Zee
daar bijeengebracht heeft;
daar lig ik,
als in een holletje genesteld.
En opeens vult het holletje zich
met een koude transpiratie.
‘Mijn God, Mihalis, wat is er aan de hand?’
vraag ik.
Zijn oogleden gaan geschrokken omhoog,
de ogen staren, wijd van verbazing, voor zich uit...
‘Ik droomde van moeder Chrisanti,’
zegt hij,
‘en van mijn zus, Iannoula
(die heengegaan is
in het jaar waarin jij
onze dochter Iannoula
het leven schonk),
en van Tia Tonia
en van Vasso
en van andere vrouwen uit Piraeus
die allang zijn gestorven.
Ik liep de Amiradaki omlaag en zij
liepen de hellingen op, helemaal in het zwart,
de een achter de ander, in een rij.
Moeder Chrisanti! riep ik,
moeder Chrisanti!
Waarom loopje zo langs me heen,
zonder te stoppen?
Ik ben het, Mihalis, je zoon.
Wat is er met jou, Iannoula?
Vasso! Tia Tonia!
| |
[Roemeens]2
Perna se udă de transpiraţie.
Părul meu se umezeşte pe umărul lui.
Simt pe buze gustul sărat al sudorii,
aşa cum dorm. cu gura întredeschisă,
pe ‘locul meu’ de pe pieptel lui,
între gît şi claviculă,
unde pielea-i fierbinte,
de parc-ar fi adunat,
toată căldura Mării Egee,
ca-ntr-un căuş.
Şi de-odată căuşul se umple
de-o transpiraţie rece.
‘Doamne, ce se-ntîmplă cu tine, Mihalis?’
întreb.
Pleoapele se ridică speriate,
ochii privesc, dilataţi de uimire, în gol...
‘Am visat-o pe mama Chrisanti,’
îmi spune,
‘şi pe sora mea, pe Iannula,
(care s-a prăpădit,
în anul cînd ai născut-o
pe fiica noastră
Iannula),
şi pe tia Tonía,
Şi pe Vasso,
şi-alte femei din Pireu,
moarte demult.
Coboram pe Amiradaki, şi ele
urcau strada, îmbrăcate în negru,
una după alta, în şir.
‘Mamă Chrisanti!’ strigam,
‘mamă Chrisanti!
Cum treci pe lîngă mine aşa,
fără să te opreşti?
Eu sînt Mihalis, băiatul tău.
Ce e cu tine, Iannula?
Vasso! tia Tonía!
| |
[pagina 186]
| |
[Nederlands]Kennen jullie mij niet meer?
‘Ik ken deze vreemde man niet,
die de Amiradaki afdaalt,’
zei moeder Chrisanti tegen de vrouwen.
‘Hij zegt dat hij mijn zoon is,
maar hij is kaal
en hij mist zijn voortanden.
Ik heb hem nog nooit gezien.’
‘Kom nou, rustig maar!’ zeg ik
en ik zet mijn warme mond
in het holletje bij zijn sleutelbeen,
maar mijn lippen worden alweer
helemaal nat van zijn zweet.
‘Mijn God, wat is er met jou aan de hand, Mihalis?’
fluister ik.
‘Dus jij kent mij nog?’
vraagt hij,
de ogen wit van angst.
‘Je weet wie ik ben?’
‘Wat is er met je aan de hand, Mihalis?
Hoezo, of ik je ken?
Ik ben het toch?
Jij bent het toch?
Wij zijn het toch, allebei?
Zijn we niet samen geëmigreerd?
Ik wist dat je voor mij bestemd was,
nog uit de tijd dat je van land tot land reisde,
achtervolgd door de dictatuur van de kolonels.
Ik ging al op de eerste avond met jou naar bed,
zonder mij te verstoppen voor de Roemeense Securitate.
En we trouwden zonder één woord te kennen
van elkaars moedertaal.
We lazen elkaar voor uit Kavafis en Eminescu,
uit vertalingen in het Engels en het Nederlands.
Mijn God, wat is er met je, man?’
‘Ik weet het ook niet,’ antwoordt hij.
‘Maar er gebeurt iets
en ik begrijp niet wat.
Er is een angst in me die groeit,
als een ziekte
| |
[Roemeens]Nu mă cunoaşteţi?’
‘Nu ştiu cine e omul acesta ciudat.
care coboară pe-Amiradaki,’
le spunea mama Chrisanti femeilor.
‘Zice că-i fiul meu,
dar e chel
şi-i lipsesc dinţii din faţă.
Nu l-am văzut niciodată,
pînă acum.’
‘Linişteşte-te!’ i spun,
Şi-mi aşez din nou gura caldă
în căuşul claviculei lui,
însă buzele mi se umplu
iar de sudoare.
‘Doamne, ce se-ntîmplă cu tine Mihalis?’
şoptesc.
‘Deci tu mă cunoşti?’
mă întreabă,
cu ochii albiţi de înfricoşare.
‘Tu ştii cine sînt?’
‘Ce se-ntîmplă cu tme, Mihalis?
Cum adică, să te cunosc?
Nu sînt eu?
Nu eşti tu?
Nu sîntem noi, amîndoi?
N-am emigrat împreună?
Am ştiut că eşti omul meu încă din vremea,
cînd umblai dintr-o ţară în alta,
fugărit de dictatura coloneilor greci.
M-am culcat cu tine din prima seară
în văzul Securităţii române.
Şi ne-am căsătorit fără să ştim să rostim
nici măcar un cuvînt
unul din limba materň a a celuilalt.
Pe Kavafis şi Eminescu
ni i-am citit unul altuia din traduceri
în engleză şi-n olandeză.
Doamne, ce-i cu tine, bărbate?’
‘Nu ştiu nici eu,’ îmi răspunde.
‘Se întîplă însă ceva
şi nu inţeleg cu anume.
Creşte parcă în mine o spaimă,
ca o boală,
| |
[pagina 187]
| |
[Nederlands]die ik ooit gevoeld heb, lang geleden, in mijn jeugd...
en die mij sindsdien achtervolgt,
met een steeds toenemende kracht.’
3
‘Eens, heel lang geleden, in mijn jeugd...
rende ik de Amiradaki omlaag;
ik was een jaar of zes, zeven.
Ik was boven aan het begin van de straat gestart,
tegelijk met een paar andere jochies,
om te zien wie als eerste bij de haven zou aankomen
We slaakten gevechtskreten,
ik hield mijn handpalmen boven mijn hoofd,
als een luchtschroef,
om sneller te gaan.
En opeens, ik weet niet hoe of waarvandaan,
knalde er iets levends tegen mijn open handen,
een klein lichaam, vol veren en dons.
Ik voelde het glijden,
langs m'n gezicht, m'n borst, m'n benen,
en ik zag het vallen,
onder de bloedvlekken,
in het stof voor mijn voeten:
een nachtegaal,
door mij gedood.
Ik stopte niet direct
maar bleef hollen,
tot op de binnenplaats, in het huis, de keuken...
Ik stormde bij moeder Chrisanti binnen,
verstopte mijn hoofd in haar rokken
en begon te janken,
uren achter elkaar, tot ik bijna dol werd.
Die grote schrik
en het schuldgevoel
ben ik eigenlijk nooit meer kwijtgeraakt.
Het onherstelbare
heeft zich ergens in me genesteld,
in elkaar gedoken, stijf geworden,
| |
[Roemeens]pe care-am simţit-o odată, demult, în
copilărie
şi care mă urmăreşte de-atunci,
cu putere sporită.’
3
‘Odată, demult, în copilărie...
coboram în fugă pe Amiradaki,
să fi avut şase sau şapte ani.
O pornisem din capul străzii,
la întrecere cu alţi puşti,
să vedem care-ajunge mai repede-n port.
Strigam strigate de bătaie,
îmi ridieasem de-asupra capului
palmele,
ca pe nişte elice,
să-mi dea viteză.
Şi de-odată, nu ştiu cum şi de unde,
s-a izbit de palmele mele deschise o
vretate,
un trup mic, numai pene şi fulgi.
L-am simţit lunecîndu-mi,
pe faţă, pe piept, la picioare
şi-am văzut cum, însîngerată,
a căzut în praf o privighetoare,
omorîtă de mine.
Nu m-am oprit imediat
ci-am alergat mai departe,
pînă-n curte, în casă-n bucătărie.
Am dat buzna peste mama
Chrisanti,
mi-am ascuns capul în poalele ei
şi-am hohotit, la un pas de pierderea minţilor,
ore în şir.
Spaima aceea
şi vinovăţia,
nu m-au mai părăsit de fapt niciodată,
de-atunci.
Ireparabilul,
chircit, amorţit.
Cîteodată însă mai scoate capul,
mai ales noaptea, în vise.
| |
[pagina 188]
| |
[Nederlands]maar af en toe steekt het de kop op,
vooral 's nachts, in mijn dromen.
En dan bijt het mij, kwelt het mij, groeit,
doet nieuwe gedachtenassociaties ontstaan,
onttrekt zich aan elke controle,
als een rivier die buiten haar oevers treedt,
kolkend met het water van al haar zijrivieren,
en die haar vernielende krachten bij elkaar raapt,
aangewakkerd ook door andere gebeurtenissen...
zodat toen ik ouder was geworden...
4
Toen ik ouder was geworden, in Piraeus,
toen ik een jaar of vijftien was,
een lange lat met de schaduw van een snor
(weet je nog die foto,
in de woonkamer van broer Nikolai?)
las ik uren achter elkaar,
in een kamer achter de binnenplaats,
met gordijnen voor de ramen en gesloten deur,
om de hitte van het middaguur buiten te houden.
Ik lag op het bed naast het raam,
en boven mij aan de muur
hing een kleed met luipaarden,
door moeder in de Plaka gekocht,
in een winkeltje naast Monastiraki.
Zo bracht ik de middagen door,
ik las de grote boeken van de wereldliteratuur,
op mijn rug liggend,
mijn magere benen omhoog, tegen de muur leunend,
schrijlings op de luipaarden.
Dat waren mijn dierbare, intense uren,
toen ik daar alleen lag, diep in mijn boeken verzonken,
betoverd, gelukkig,
naast Shakespeare, Tolstoj en Aragon,
schrijlings op de luipaarden uit de Plaka.
En op een dag, toen het begon te schemeren,
hoorde ik vader, die net terug was van zijn werk,
het gordijn voor de deur opzijschuiven.
| |
[Roemeens]Şi-atunci muşcă din mine,
mă torturează,
se amplifică,
naşte asociaţii,
scapă de sub control.
Ca un fluviu care iese din albie,
sporit de viitura afluenţilor lui,
îşi adună puterea distrugătoare
şi din alte evenimente...
Astfel, cînd mă făcusem mai mare...
4
Cînd crescusem mai mare-n Pireu
să fi avut acum cinşpe ani,
aşadar un băiat deşirat,
cu un început de mustaţa
(ştii, fotografia aceea,
din sufrageria fratelui Nikolaki),
citeam ore în şir,
într-o încăpere din fundul curţii,
cu perdelele lăsate la geamun şi uşi,
ca să nu pătrundă dogoarea amiezii.
Stăteam tolănit,
în patul de lîngă fereastră,
cel de-asupra căruia pe perete,
era o carpetă cu leoparzi,
cumpărată de mama în Plaka,
la o prăvălie de lîngă Monastiraki.
Aşa-mi petreceam după-amiezile
citind marile cărţi ale lumii,
pe spate,
cu picioarele deşirate urcate însă pe zid,
încălecînd leoparzii de pe carpetă.
Erau orele mele cele mai pline,
singur, scufundat între pagini,
vrăjit, fericit,
alături de Shakespeare, de Tolstoi, de Aragon,
călare pe leoparzii din Plaka.
Şi-ntr-o zi, la căderea amurgului,
l-am auzit pe tata, de-abia întors de la lucru,
dînd perdelele de la uşă deoparte:
| |
[pagina 189]
| |
[Nederlands]‘Kom op, Mihalis!’ zei hij,
‘Kom naar buiten!
Stap van je luipaarden af,
want op straat is een burgeroorlog begonnen!’
Het was mij niet duidelijk
wat dit allemaal betekende,
maar ik wist dat iedereen op Amiradaki
een andere politieke mening had
(je weet toch hoe Grieken zijn!).
Wat zullen ze nu gaan doen? vroeg ik me af.
Zal de man van Vasso
de man van Tassela doden?
En vader om Iorgos?
Of mijn broer Nikolaki
de zoon van Tia Tonia?
Als de brandende pijn van een zweepslag
steeg de angst uit mijn jeugd, die moeilijk te beheersen was,
door mijn aderen weer naar boven.
In mijn vuist voelde ik het bloed van de dode vogel,
het warme lichaam, met de veren aan flarden,
en opnieuw voelde ik het glijden,
langs mijn handen, mijn gezicht, tot aan m'n voeten...
5
‘Mijn God, wat is er toch met je aan de hand, kind?
We zijn toch hier, in Nederland,
ver weg van de burgeroorlogen
en de dictaturen.
Over de dode vogel
heb je een van de mooiste gedichten geschreven,
het werd in bloemlezingen opgenomen.
Je zou je moeten bevrijden van angsten.
Bedaar wat! Wees moedig!
We zijn toch met z'n tweeën,
kijk, ik zet mijn lippen weer op je sleutelbeen,
laat me mijn plek opnieuw in bezit nemen,
om te slapen,
om jou in slaap te sussen.’
| |
[Roemeens]‘Hei, Mihalis!’ mi-a spus,
‘ieşi de-acolo!
Dă-te jos de pe leoparzi,
că-n strada a-nceput războiul civil!’
Nu-mi era limpede ce-ar fi putut să
insemne una ca asta,
dar ştiam că pe-Amiradaki
făcea fiecare altă politică
(ştii cum sînt grecii!)
Ce-or să facă acum? mă-ntrebam,
o să-l omoare bărbatul lui Vasso
pe bărbatul Tassulei?
Şi tata pe unchiul Iorgos?
Sau fratele meu, Nikolaki,
pe băiatul tiei Tonía?
Ca o arsură de bici,
frica aceea greu stăpînită-n pruncie,
a urcat iar prin venele mele.
Am simţit în prumn sîngele păsării
moarte,
trupul cald, numai pene ferfeniţite,
căzîndu-mi pe faţă, pe mîini, la picioare...’
5
‘Doamne, ce se-ntîmplă cu tine, copile?
Doar sîntem aici, în Olanda,
departe de războaie civile
şi dictaturi.
Despre pasărea moartă
ai scris unul dintre cele mai frumoase poeme,
publicate-n antologii.
Ar fi cazul să te mîntui de spaime.
Linişteşte-te! Ai curaj!
Doar sîntem amîndoi.
Uite, îmi lipesc din nou buzele de clavicula ta,
lasă-mă să-mi iau locul în stăpînire,
să adorm.
Să te-adorm.
| |
[pagina 190]
| |
[Nederlands]6
De emigratie.
Naar het noorden.
Dagen zonder zonneschijn.
Heimwee.
Verloren identiteit.
Slapeloze nachten.
Nachtmerries:
de Griekse kolonels en de Roemeense Securitate.
Inzinkingen.
Niet meer in staatje gedachten bij elkaar te houden.
Geen salaris meer,
geldzorgen.
Op zoek naar uitgevers,
zonder succes.
Isolement.
Onbeweeglijke uren,
het ijsberen van de ene kamer naar de andere.
Halfgelezen boeken.
Nicotinevergiftiging...
En af en toe, bij het vallen van de nacht,
de ernstige klanken van de gitaar,
meegenomen uit Griekenland,
uit de Amiradakistraat.
De snaren, met getranspireerde vingers aangeraakt,
begeleiden de stem, die hees is geworden van het zwijgen:
‘Manulaa Manula mu!’
Ik trek me terug in de keuken.
Doodop ga ik op een stoel zitten.
Ik kan niet meer naar mijn broer, de gekwelde, luisteren
als hij moeder Chrisanti bezingt,
zij van wie...
| |
[Roemeens]6
Emigraţie.
Nord.
Zile lipsite de soare.
Nostalgii.
Identitate pierdută.
Nopţi nedormite.
Coşmaruri:
Coloneii greci şi Securitatea română.
Depresii.
Incapacitate de concentrare.
Leafă pierdută,
griji pentru bani.
Căutare de editori.
Insucces.
Izolare.
Ore inerte,
cu tîrîri dintr-o cameră-n alta.
Cărşi citite pe jumătate.
Intoxicaţie cu tutun...
Şi din cînd în cînd, în amurg,
sumetul grav al chitarei adusă din Grecia,
de pe Amiradaki.
Coardele-atinse cu degete transpirate,
acompaniind un glas răguşit de tăceri:
‘Manulaaa! Manula mu!’
Mă retrag în bucătărie.
Şi m-aşez pe un scaun răpusă.
Nu pot să-l mai ascult pe fratele meu, chinuitul,
cum o cîntă pe mama Chrisanti,
cea de la care...’
| |
[pagina 191]
| |
[Nederlands]7
Onze dochter, Iannoula, is groot geworden.
Ze studeert genetica.
Op een dag brengt ze een boek mee naar huis:
Geestelijke ziektes.
Ze slaat het open -
ik zie wat schema's,
een tabel,
een ketting van cijfers.
‘Dat moet het geweest zijn!’ fluistert ze, in gedachten verzonken.
‘Het extra chromosoom,
geërfd van moeder Chrisanti.’
8
Ik weet niet wat ik je moet zeggen, Iannoula,
maar ik denk niet dat het zo eenvoudig ligt.
Ik probeer al jaren te begrijpen,
uitsluitsel te vinden.
Waarom moest hij weg uit ons midden?
Hij hield toch van ons. Hij haatte ons,
omdat wij zijn onmacht door hadden;
de behandelingen hadden geen resultaat.
Hij had ook zelfmoord geprobeerd.
Ik sleepte hem van de ene arts naar de andere.
Hij raakte zijn haar en zijn tanden kwijt,
en is agressief geworden:
niemand kon hem in bedwang houden.
Hij schreeuwde dat hij een moordenaar was,
dat hij een nachtegaal had gedood
(moeder en vrouw en zuster),
iets waarvoor hij achtervolgd werd
door de Roemeense Securitate.
Hij zei nog dat hij in Griekenland mensen had gezien
die zonder reden en zonder de minste spijt,
schrijlings op luipaarden gezeten,
elkaar vermoordden.
| |
[Roemeens]7
Fiica noastră, Iannula, s-a făcut mare.
Studiază genetica.
Intr-o zi îmi aduce o carte:
Bolile psihice.
Mi-o deschide.
Văd nişte scheme.
Un tabel.
Nişte cifre în lanţ.
‘Asta cred că a fost!’ îmi şopteşte,
îngîndurată.
‘Cromozomul în plus,
moştenit de la mama Chrisanti’
8
Nu ştiu, Iannula, ce să-ţi răspund.
Chiar aşa simplu însă nu cred să fie.
De ani de zile mă zbat să-nţeleg,
să găsesc dezlegarea.
Pentru ce-a trebuit,
să ni-l ia dintre noi?
Ne iubea.
Ne ura, că-i vedeam neputinţa.
A urmat tratamente care n-au reuşit.
A-ncercat să se sinucidă.
L-au purtat dintr-o clinică-n alta.
I-au căzut părul şi dinţii.
A devenit agresiv.
Nimeni nu-l mai putca stăpîni
Striga că-i un criminal
c-a ucis o privighetoare
(mamă şi soţie şi soră),
fapt pentru care e urmărit,
de Securitatea română.
Mai spunea c-a văzut oameni, în
Grecia,
omorîndu-se unii pe alţii fără motiv
şi fără părere de rău,
călare pe leoparzi.
| |
[pagina 192]
| |
[Nederlands]Hij schreeuwde dat moeder Chrisanti
samen met de dode Iannoula en met de kleine Iannoula, zijn dochter,
langs hem heen liepen op de Amiradaki,
zonder hem te herkennen,
hem, de zachtmoedige,
hem, de liefhebbende,
die toen, met de vogel...
Het was gewoon toeval geweest.
Het was niet met opzet.
En hij was niet schuldig.
9
Ik weet niet, lieve Iannoula, wie schuld heeft.
Er zijn bijna twee jaar voorbijgegaan zonder dat ik iets van hem heb vernomen
‘Wij geven het op,’ zeiden de artsen.
‘Verstoor hem niet meer in zijn verwarring,
want dat schaadt meer dan dat het baat.’
's Nachts kijk ik naar het hemelgewelf,
en ik vraag me af welke rondtrekkende ster de zijne is.
God, ik zou willen gillen en vloeken:
Jij, die zo goed bent!
Jij, die een schoft bent!
Waartoe heb Je ons veroordeeld?
En wat voor een lot heb Jij beschikt
voor de man, voor de jongen, voor mijn broer, Mihalis?
Utrecht, juni 1991
| |
[Roemeens]Mă învinuia că-mpreunăcu mama Chrisanti, cu Iannula cea moartă şi cu
fiica lui, Iannulitza,
trec pe lingă el pe Amiradaki
fără să-l recunosc.
Pe el, blîndul,
şi iubitorul,
care aruncea, cu pasărea...
a fost pură-ntîmplare.
N-a vrut.
şi nu-i vinovat.
9
Nu ştiu, dragă Iannula, cine-i de vină.
Sînt aproape doi ani de cînd nu mai am veşti
despre el.
‘Caz pierdut,’ mi-au spus medicii.
‘Nu-i mai tulburaţi rătăcirea,
că îi faceţi mai mult rău decît bine.’
Noaptea stau şi mă uit la cerul înalt,
şi mă-ntreb care-i steaua lui călătoare.
Doamne! îmi vine să strig şi să blestem,
Bunule!
Ticălosule!
Ce ne-ai hărăzit să pătim?
Şi ce-ai rînuit să se-ntîmple,
cu bărbatul, cu băiatul, cu fratele meu?
Utrecht, iunie 1991
|